DEBOŞ  BLA  BARAK

Deboş

Deboş Dommayçını  gitçe karnaşıdı. Deboş Ullu  Karaçaynı çeklerin saklağan  onçaladan^*, takımladan^* kuralğan  asker bölekge^* tamadalık etgendi¹.  Deboşnu  em Dommayçını zamanında Kavkazda kavğa em kazavat  keñ cayılğandı. Ol orus patçahnı Kavkazda  iktidarı^*  cañı ornala başlañan zamanda caşağandı. Meni tergevüm bla Deboşnu cetgen citi  zamanı  1825-1845 cıllada bolurğa kerekdi. Ullu Laba, İncikle, Gum, Balık^* boyunlarında cerlerin   barın birden cavladan saklayalmay , koyub, alanla Ullu Karaçayda keslerin  begitgendile.  Korkuvlu   çeklede  (Taşköpür, Biyçesın, Teberdi canı degença)  karaçay camağatı,  onuşar-onekişer (onça), ne beş-altı (carım onça)  üreñen caşnı salıb,   çek  saklavulla  tuthandı.   Ol asker  bölükle^*  barı birden  Deboşnu  başçılık  buyruğunda turğandıla.  Onça  birden   solurğa, ne başha  kereklisine  ketse,  Deboş kesi cañız  ketgenleni  ornuna kalıvçu  bolğandı¹

Halkıbıznı canlarıça süygen, anı tiline, dinine, adebine-namısına, adamlığına ullu mağana bergen, sıylay bilgen ekevlen bar edile, ala – Kappuşlanı Aslanbekni ulanı Ahıya haci bla Semenleni Unuhnu caşı Cırçı Sımayıl.

Bu eki adam Karaçaynı unutulmazlık carık culduzlarıdıla. Bu eki zakiyge tübegen adam kim bolsa da, duniyağa başha türlü karar sezim ala edi. Kerti akılmanla, kerti adamla, kerti karaçaylıla edile ala.

Cıllağa boysunmağan cırla

Seyir adam bla tübeşiv, bayam, kimni da esinde kala bolur. Allay tanışıvla bla bayıklandıradıla caşavuñu, iç duniyañı da.

Köp bolmay Elbrusoidde Karaçayda, Malkarda da atı aytılğan, cırla cazğan, nazmuçu Özdenlanı Safar bla coluğuv bolğandı. Arı kelgenle ol kün zamanların anda aşırğanlarına açıv etmegendile derigim keledi.

Kuliylanı Kaysın 1917 cılda 1-çi noyabrda Oğarı Çegemde tuvğandı. Atası Şua, Çegem avuzunda aytılğan vuçu, kesi kıyını bla caşağandı. Anası Üzeyirhan, Beçellanı Bızanknı kızı, köp sabiyli ullu üydegide ösüp, caşav tiriçilikge katı tişirıv bolğandı. Eri ertte ölüp, sabiyleri bla kesi kalğanda da, cunçumay, tarıkmay, kızların, caşların adepli, savluklu ösdürürgendi. Kaysın beş-altı cıllık zamanında, cayrak atha minip, ullu caşlağa teñ bolup, "çarişge" da az kirmegendi. Kesi alay esgere edi: "Men at calkasına alay katı cabışıvçu edim. Cığılsam, anı calkasından vuvçum bla bir almay tüşmez edim, anı sebepli "at siñir" dep atağan edile maña".

Karaçay hikaye -

Салпагарова Кулина

 Eki caş adam kadalıb nartüh baçhanı çağasın etedile. Talğan belin tüzete, çağa etivnü tohtatıb, Azret uzunsab çağasına tayana süeldi.

— Zuhra, asırı katı küreşdik, kel, issi biraz sınñınçı, soluyuk. Ansı belleribiz üzüledile.... — deb, cumuşak avazı bla üy biyçesin tothatdı.

Zuhra da, çağasın koyub, nartüh baçhanı tışında cumuşak, kalın kırdıkğa barıb olturdu.

Azret anı ızından süyünüb karadı.