|
ÖZDEN ADET
| |
| kaçigar | Tarih: Cumartesi, 26-06-10, 0:07 AM | Mesaj # 1 |
Tümgeneral
Grup: Admin
Mesaj: 162
Ödüller: 1
İtibarlarınız: 0
Konum: Dışarıda
| http://www.kamatur.org ÖZDEN ADET «Özden Adet» degen kitap, adamlıkga col üyretedi, har insañña kerti adam bol deydi. Zamanla bizge deri da türlene bargandıla, igilik a igilikdi, amanlık a amanlıkdı. Har duniyaga tuvgan kün sayın ol eki coldan birin saylaydı. «Özden Adet» degen kitap, ata-babalarıbıznı avazı bolub, igilikni, tüzlüknü colun saylarga boluşadı anı eşitgen-okugan buruññu adamla bla keññeşge kiredi. Halkıbız az halkdı, tas bola baradı, karıvsuzdu degenlege va men derik, sizniça kölsüzle algın da bolur edile atların kişi bilmeydi ansı, adam esinde kalmagandıla, alan millet a caşaydı, mından arı da caşarıkdı, az bolsa da, köb bolsa da. Sürgünde kırılmagan esek, kaytıb halkbız deb, caşav colubuznu, Allahu tagalanı küçüne bazınıb, kurarga küreşe esek, uta curtubuzda nek tas bolurga kerekbiz? Ayhay da, iymannı, betni, kişilikni, adetni keri taşlab, macüsü bolub, ahça-bohçaga, biyçiklege tabınıb tursak, bizge bollugu belgilidi. Bu kitabnı başha adam kurasa, bayam ol da başharak bolluk edi. Men da kitabnı bilgenimça caraşdırganma. Adetle caşav bolumnu, halnı em da bir kavum zatnı üslerinde kuralgandan sora da, bir bilimge köre da boladıla. Anı esebge alıb bu kitabha tabılgannı sıyındırırga küreşmey, halk aythañña köre, adamla bla caşagan adam ne bilirge, kallay bolurga, türlü-türlü cerlede kesin kalay cürütürge, ne aytırga keregin bildirgen aytuvlanı tizgenme 
ÖZDEN ADET
Curtubaylanı Mahti
Al söz
Osuyat
1. TAVLA BLA TAVLULA
2. BİLİM
1. Al
2. İyman
3. Kadar
4. Caşav
5. Niyet
6. Din
7. Nasıb
8. Haram-halal
9. Tilek
10. Suvab
11. Günah
12. Toba
13. Caza
14. Bet
15. Magana
16. Hak
17. Okuv
18. Bilim
19. Ölüm
3. DUNİYA
1. Duniya
2. Uzak bla cuvuk
3. Cılıv
4. Suvuk
5. Ot
6. Hava
7. Suv
8. Cer
9. Kök
10. Keçe
11. Ertden
12. Kündüz
13. İñir
14. Kış
15. Caz
16. Cay
17. Küz
18. Carık
19. 3aman
4. ADAM
1. Can
2. Kan
3. San
4. Fahmu
5. Akıl
6. Küç
7. Kılık
8. Savluk
9. Sıfat
10. Er kişi
11. Tişirıv
12. Aman adam
13. Osal adam
14. İgi adam
15. Ahşı adam
16. Asıl adam
17. Baçama
18. Akılman
19. Şıyıh
5. SAVLUK
1. Namıslı
2. Taza
3. Azat
4. Ariv
5. Süygen
6. Tiri
7. Şuöh
8. Carık
9. Tüz
10. Kertiçi
11. Çomart
12. Tezümlü
13. Keçimli
14. Haterli
15. Adebli
16. Vyat
17. Marda
18. Adamlık
19. Kişilik
6. AVRUV
1. Korkak
2. Kızganç
3. Zar
4. Hıylaçı
5. Teli
6. Buzulgan
7. Ters
8. Satlık
9. Kılıksız
10. Ötürükçü
11. Hıynıçı
12. Zorçu
13. Erinçek
14. Fitnaçı
15. Küysüz
16. Canşak
17. Asılsız
18. Betsiz
19. Calınçak
20. Adebsiz
21. Ayıblı
22. Amanlık
23. Bedişlik
7. SINAV
1. Mahtav
2. İçgi
3. Kaygı
4. Açıv
5. Kıyınlık
6. Colovçu
7. Sınav
8. Öksüz
9. Başsız katın
10. Savsuz
11. Kıyavlu
12. Keçgünçü
13. Kaçhınçı
14. Fakıraçı
15. Şaşhın
16. Tarıgıv
8. COL
1. Maravçu
2. Tulpar
3. Cigit
4. Fahmulu
5. Akıllı
6. Ariv
7. Cuvaş
8. Deberli
9. Ogurlu
10. Ciger
11. Fahmusuz
12. Akılsız
13. Korkak
14. Kızganç
15. Kara niyetli
16. Hıylaçı
17. Asılsız
18. Kaygısız
19. Tersakıl
20. Küysüz
21. Azman
22. Betsiz
23. Eki betli
24. Mensinñen
25. Erinçek
26. Bolmaçı
27. Bedişlik
28. Uşatıvla [1]
29. Uşatıvla [2]
30. Uşatıvla [3]
31. Uşatıvla [4]
9. CAMAGAT
1. Ata Curt
2. Halk
3. Kral
4. Avul [el]
5. Töre
6. Onov
7. Keñeş
8. Nıgış
9. Tamata bla kiçi
10. Col
11. Colda tübeşgen
12. Koşda
13. Mal, canıvar
14. Irısla
15. Oyun-nör
16. Bayram
17. Han, elmen, oliy
18. Biy
19. Biy bla el
20. Özden
21. Kul
22. Molla, ustaz
10. MÜLK
1. Amanat
2. Savda
3. Havh
4. Bolcal
5. Borç
6. Savga
7. Koranç
8. İzev-mammat
9. Ahça
10. Sapariş
11. Mülk
12. Carlılık
13. Gudu
14. Eseb
15. Ispas
16. İş
17. Cal
18. Osuyat
19. Kün
20. Iyık
11. KAZAVAT
1. Er kişi
2. At
3. Savut-saba
4. Esgertiv
5. Kazavat
6. Duşman
7. Demleş
8. Ullu üy
9. Cıyın
10. Cortuvul
11. Özden aytıvla
12. Cırçı
12. KATIN ALIV
1. Kiyim
2. Börk
3. Kız saylagan
4. Caş karagan
5. Tübeşiv
6. Tanışıv
7. Irısla
8. Keleçile iygen
9. Keleçilege karagan
10. Irazılık
11. Kiyevlük bla kelinlik
12. Toyga hazırlanıv
13. Toyga barıv
14. Toyda konak alıv
15. Kiyev cöñerle
16. Toyda tamata
17. Toyda şapa
18. Cır-tebsev
19. Begevul
20. Algış
21. Aş üsünde
22. Aş-içgi
23. Sıy kaña
13. ER BLA KATIN
1. Caş kelin
2. Kelin
3. Aylı kelin
4. Caş kiyev
5. Kiyev
6. Kayın ata, ana
7. Kayınla
8. Er
9. Katın
10. Er bla katın
11. Üyür nizam
12. Honşu
13. Atalık
14. Sohta
14. ÜYÜR
1. Sabiy
2. Sabiy til
3. Sabiy ösdürüv
4. Caş sabiy
5. Sabiy kız
6. Cetgen caş
7. Cetgen kız
8. Ata
9. Ana
10. Kartla
11. Ata-babala
12. Karındaş
13. Egeç
14. Tukum
15. Üyür
16. Aş
17. Üy
18. Arbaz
15. KONAK ALUV
1. Konak
2. Konaknı kelgeni
3. Honşu konak
4. Konakda turuv
5. Konaknı sıyı
6. Konak otovda
7. Konaknı sıylagan
8. Algışla
9. Konak kete turub
10. Konakga tübegen
11. Konakbay
12. Konak üy [otov]
13. Konak tepsi
14. Konaknı saklagan
15. Konak bla uşak
16. Konak aşırıv
17. Konakbay algışla
16. SÖZ
1. Söz
2. Uşak
3. Ant
4. Algış
5. Kargış
6. Salam
7. Ötürük
8. Tırman
9. Dav
10. Til
11. Tasha
12. Hapar
13. Keñeş
14. Külkü
15. Nalat
16. Közbav
17. Bediş
18. Şagatlık
19. Midir
17. KELÂM
1. Karganıvla
2. Antla
3. Kast
4. Ispas
5. Carsıv
6. Uşaknı başı
7. Algışla
8. Çam aytıvla
9. Aytıvla
10. Tırmanla
11. Büsürevsüz
12. Ötürükge, mahtanıvga cuvabla
13. Canıvlaga cuvabla
14. Aman ne da caşırın haparnı allı
15. Kelişimle
16. Oñsunuvsuz
17. İynandırıv
18. Nasiyhat
19. Bir zatnı tilegende
20. Boysunuv
21. Cabsarıv
22. Oyum aytır allında
23. Keçginlikle
24. Ayta bil
25. Seirsiniv
26. Köl etdiriv
18. SALAM
1. Salam bergen
2. Kol tuthan
3. Salam beriv
4. Salam beriv [tışında]
5. Salamla [1]
6. Salamla [2]
7. Salamla [3]
8. Ayırıla turub
9. Kayınlaga aytılgan algışla
10. Sabiy tuvganda
11. Başha algışla
12. Aylanıb aythan [1]
13. Aylanıb aythan [2]
14. Buşuv bildiriv
15. Kaygı söz
16. Teyrige, Allah-utalaga aylanıb
17. Allahha şukurla
ADAMGA ADAM KEREK.
ALHAMDULİLLAH!
AMİN.
Ana tilin süygenni,
Har zamanda kölü tok,
Anatilni süymegenni,
''ANAM'' derge erkinligi cok.
|
| |
| |
| kaçigar | Tarih: Cumartesi, 26-06-10, 0:16 AM | Mesaj # 2 |
|
Tümgeneral
Grup: Admin
Mesaj: 162
Ödüller: 1
İtibarlarınız: 0
Konum: Dışarıda
| Sıylı okuvçula!
Bu kitabnı üsünden aytır sözügüz bar ese. Kem kapgan, koşar-koratır zatlanı üslerinden da
bu adres bla cazıgız: 360005, KBR, HASANYA, ul. Meçiyeva 14.
* * *
AL SÖZ
Siz busagatda koluguzga algan - halk kitablanı biridi. Cüz cıllanı içinde, bir tölüden bir bir tölüge köçe, bayıklana, türlene, halk da anı esinde tutub, caşavuna nizam sanırga küreşgendi. Kultura degen milletni küzgüsüdü, aña karab, ol kesin tanıgan, bilgen etedi, ol tuvdurgan sagışla, sezimle anı adamlıkga itindiredile.
Alan milletni caşavunda kuvanç, erkin la, kara, buşuv zamanları-çakları da bola kelgendile, alay ol ata-babaları koygan niyet baylıgın unutmagandı. Ol haznanı igi kesegi artda tas bolganına söz cokdu, artık da Kazahstan bla Orta Aziyada sürgün cıllanı hatasından, anı allında kelgen kıyınlıklanı aytmay koysak da. Bu duniyadan nença esli kartıbız, ahşı adamıbız zamansız ketgendile, ala bla birge va - alanı bilimleri. Dagıda bizge cetib, belgili bola bargan zatlanı sanı adam seyir eterçadı. Halknı til baylıgın, cırın-tavruhun, adetin-adebin eslerinde tutub, sabiylerine, tuvduklarına, ellerine savga, osuyat etib ketgen kartlarıbızga Allah-utala cannet bersin, savların a uzak ömürlü etsin! Halknı tas bola bargan niyet baypıgın cıyıb, tintib, zamanların, savlukların aña koratıb, ıspas ne da savga izlemey caşaganlaga da Allah ırazı bolsun. Ol sanda, adet-adebni üsünden aythan zamanda, bek alga halk akılmanlanı Şahmırzalanı Saidni bla Aliypanı Soltannı atların aytırga kerekbiz. Aladan sora alimleni - Holalanı Azretni, Kudaylanı Muhtarnı, Tekelanı İdrisni, Musukalanı Apeksandrnı, Caraşıvlanı Zaynafnı, Gurtulanı Mariyamnı, Borlaklanı Üsübnü. Alanı kitabları, «Özden Adetni» caraşdıra turub, igi sebeblik etgendile. Goçiyalanı Sofyaga bla Süyünçlanı Hanafiyge ala caraşdırgan alamat sözlük üçün ençi ıspas eteme.
Adetleni aslamısı nazmu halda aytıladıla. Nek degende, adamga nazmunu esinde tuthan tınçdı, nazmu söz arivdu. Adamnı akılı oyum etgen zatına tizgin salırga küreşedi, halknı akılı da alay. Caşav kesi allına, kalay bolsa da barmaydı, caşavnu, tabiygatnı tizgini-sırı bardı. Bir-birlede ol buzulgan da etedi, alay haleklik ketib, nizam cañıdan kaytadı. "Özden Adet", bügüñe deri kagıtha tüşmey halknı esinde, tilinde turganlıkga, boş cıyımdık tüyül edi, on - kodeksdi. Anı ertdeden sezgenle, añılaganla da bolur edipe, bügün a ol kimge da bayamdı.Köçgünçülükden kaythan zamam, ol cıllada sabiy bolsam da, bügünça esimdedi. Caşav cappa-cañıdan başlanñança, alay edi. Ol zamanda, adamlanı, kartlanı uşaklarına tıñılay «Tav adetge köre», «Özden adetde allay zat cokdu», "Tav adetni buzma" deb aythanların eşite-eşite turganma. Ol cıllada men, nek etgenimi da bilmei, halkda cürügen aytıvlanı bir defterge caza tebreyme - bek birinçi, çam haparlanı, sözleni, adetleni da.Alay bla talay zaman ozadı. Folklor ilmu bla küreşib tebregenimde okuna, "Özden Adetni" caraşdırayım deb esime kelmegendi. Bolsa da, ol zamandan başlab, uşak etilgen cerlede adamlanı aythanlarına tıñılay, eski cazganlarımı, esimde bolgannı, anda-mında eştgenimi da koşa türsleb karay tebreyme. Künleni birinde va, retsenziya caz deb, kabartı bla malkar halklanı üslerinden cazıllık kitabnı planın koluma tutduradıla. Okub, karab çıkdım - ayhay, "Tav Adetni" üsünden anda bir söz tabsañ a! Ol işni kolga alıb, küreşmey bolmazlıgın bildim.
«Özden Adet» 60-çı cıllada kitab bolub çıksa edi, andan beri eki-üç telü, halk cüz cılla bla asırab unutmay kelgen kodeksni sabiylege şkollada okutmasala da, üylerinde, ata-anaları bla okub, anı bilsele - barıbız da busagatdan başharak bolmazmı edik? Adamlıknı sıyı da busagatdan ese biyikge çıkmazmı edi? Közlerigizni keñ açıb, tögerekge bir karaçıgız - nença adamıbız aylanadı, kallay halknı balaları bolganların bilmey, anı bir boş bölek sunub, ana tillerin unutub, sölöşsele da: "Men tavça, karaçayça okumayma" deb. Oho, ala bir carlı adamladıla deyik. Başhala va? Keslerin intelligentsiya etib, karaçay-malkar [alan] istoriyadan, folklordan, adetleden bir haparları da bolmaganla? Birin koy da birin ayt...
"Özden adet" adamlıkga col üyretedi, har insaña kerti adam bol deydi. Zamanla bizge deri va türlene bargandıla, igilik a - igilikdi, amanlık a - amanlıkdı. Har duniyaga tuvgan kün sayın ol eki coldan birin saylaydı. «Özden adet», ata-babalarıbıznı avazı bolub, igilikni, tüzlüknü colun saylarga boluşadı anı eşitgen-okugan buruñu adamla bla keñeşge kiredi. Halkıbız az halkdı, tas bola baradı, karıvsuzdu degenlege va [milletni kesleriça sunub alay aythanla da bardıla] men derik - sizniça kölsüzle algın da bolur edile atların kişi bilmeydi ansı, adam esinde kalmagandıla, alan millet a caşaydı, mından arı da caşarıkdı - az bolsa da, keb bopsa da. Sürgünde kırılmagan esek kaytıb halkbız deb, caşav colubuznu, Allah-utalanı küçüne bazınıb, kurarga küreşe esek. Ata Curtubuzda nek tas bopurga kerekbiz? Ayhay da, iymannı, betni, kişilikni, adetni keri taşlab, macüsü bolub, ahça-bohçaga, biyçiklege tabınıb tursak, bizge bollugu belgilidi.
Adet degen seznü tilibizde köb maganası bardı, orusça aytsak, ol sözge "obıçay, traditsiya, pravilo, obryad, tseremoniya, ritual, etiket" degenle barı da sıyınadıla. Anı sebebli alanı ayırgan bek kıyındı, bir birde va amal da cokdu. Bu kitabnı başha adam kurasa, bayam, ol da başharak bolluk edi. Men da kitabnı bilgenimça caraşdırganma. Adetle caşav bolumnu, halnı em da a.k. bir kavum zatnı üslerinde kuralgandan sora da, bir bilimge köre da boladıla. Anı esebge alıb 6u kitabha tabılgannı sıyındırırga küreşmey, - halk aythanña köre, adamla bla caşagan adam ne bilirge, kallay bolurga, türlü-türlü cerlede kesin kalay cürütürge, ne aytırga keregin bildirgen aytıvlanı tizgenme.
Bir-bir okuvçula bu kitabha "Bilim", "Duniya", "Adam" degen belümle ne sebebden tüşgendile deb sorurga bollukdula. "Özden Adet" calan da hal-kılık, adet cıyımdıgı tüyüldü. Op etikabıznı kodeksidi, halknı adetleri va halknı duniyaga, adamga, tabiygatha karamı bla baylamlıdıla. Anı sebebli, alaysız kitab tolu bolluk tüyül edi. Da sora kodeks savlay da kolubuzga tüşgendi derge bollukmudu? Alay bu kitabnı okugan adamlanı "Özden adetden" tıñılı haparları bollukdu dep ışanama.
Kodeksde aytılgan adamlık şartla barı da üsünde bolgaña asıl adam deydile. Algın «as» degen sez "tukum, taypa" degen maganada cürügendi. Bir-bir türk tillede bügün da alaydı. Anı sebebli asıl degen söznü maganası açık boladı - "igi tukumdan çıkgan, tukumlu". Eslegen esegiz, busagatda da asıl adamga "tukum adamı" devçüdüle. Ayhay da şöndü alay aythan ol adamnı tukumun esge alıb aytmaydı.
«Özden adet» calan da halkıbıznı akıl söz esgermesi tüyüddü, ol poeziyadı. Okugan adamlaga va anı bek ullu maganası bardı. Bayam, ol akıl sözleni tizgen ata-babalarıbızga da ol tüz alay edi, ansı kara söz bla da aytıb koyar edile.
Munu tışında entda üç bölüm kalgandı. Alaga barına da birge, men añılagandan halk «Tav Adet» deydi. Bılanı har biri birer kitab bollukdu. Aladan tışında da igi kesek baylıgıbız cıyılmay, tas bola baradı [halk bilim - meditsina, astronomiya, meteorologiya. kulinariya, veterinariya], halk sportnu corukları, halk filosofiya, psihologiya - adam kaysı birin sanasın?]. Carsıvga, aythanla köbdüle, etgenle azdıla.
Bu kodeksni atı "Özden Adetdi". Alay nek bolganın añılagan tınçdı. Algın halkıbız tört kavumga belünñendi - biyle, özdenle, kulla, kazakla bla karavaşla. Ala da keslerini içlerinde uvak kavumlaga üleşinsele da, ol esebge tüşmeydi. Nek degende, har allay kavumçuk halkdan başha adet kurayallık tüyül edi. Halknı aslamısı va özdenle edipe, adetle da ol kavumda tuvgandıla. Alanı em katı saklaganla, tuthanla da, kartla aythaña köre, özdenle bolgandıla.
Kaysı halknı tarihinde da bir zat eslenedi - camavatnı em başındagıla keslerini ençiliklerin çertirge süygendile, adet-töreden biyikge salırga küreşgendile. Bizde biyle da keslerin halkdan biyikge ketüre, bir-bir adetlerin ençi etsele da, özden adetden çıkmay edile, halkdan ençi kodeks da kuramagandıla; anı koy da, adetge barından da katı bopurga küreşgendile - alaysız milletde sıyları cürürük tüyül edi [eski cırlaga karagız].
Kul deb a, «Özden Adet», ıspassız etib, carlı caşab, aña-mıña işleb aylanñan adamga aytmaydı [söz üçün, 19-çu ömürde özdenleden köb da bay caşagan kulla bar edile]. Kul deb, kodeks, işlenmegen, namısın saklamagan asılsız söleşgen, calınçak, adamlıgın tas etgen, adeb-kılık bilmegen adamga aytadı - çıntdı özden tukumdan çıkgan ol ese da. Adamlık, ogurluluk, namıs, kişilik, çomartlık ne zamanda da ıspassız bolmagandıla, eslenmey kalmagandıla. Başha canından a, kesin cürüte bilmegen, bedişlik iş etgen, ne sıyı cürügen tukumdan çıksa da, halkda hurmet körmegend. Alay tüyül ese va, biz ata-babalarıbıznı, adamnı cüregin, işin san etmey, calan da mülkün bla tukumun körüb turgan essiz kişilege sanarga tüşerikbiz. Ayhay da, "Özden Adet" tukumnu da ıspassız etmeydi - ogurlu cigit, çomart adamları köb esele, anı kalay ıspassız eterik edi? Alay ol bek alga adamnı kesine karaydı, osalga cuvuklarını artına bugarga koymaydı. Özden deb, kodeks, namısına sak, ogurlu, kişiligi bolgan, asıl adamga aytadı, ol ne kavumdan da bolsun, kul tüyüldü, cüregi-canı erkindi. Kodeks adam kallay bolganın da, kallay bolurga keregin da aytadı - er kişi kart, tişirıv, caş, kız el halk, onovçu. Birev sorurga bolrukdu: bek ahşı, tüzdü; alay aytıb koygan bir, allay adamlanı sıfatların körgüztgen a - başha. Kaydadıla, kimdile, barmıdıla? Hav, bardıla. Nart tavruhlanı, eski cırlanı okugan alanı eslemey koyarık tüyüldü. Fahmulu, ciger işçi, temirçi Debet. Namıslı, ariv, usta, akıllı tavlu tişirıv - Satanay-biyçe. Halkın koruvpagan cigit baçama - Örüzmek. Esli, namıslı, cütü akıllı tavlu kız - Agunda. Karındaşın canıça kergen Goşa. Barından da biyikde va - nart Karaşavay - bolsa tavpu caş ma anıça bolsun deydi bizge nart epos. Eski cırlada aytılgan cigitle da aladan kem tüyüldüle.
Cüz cılla bla kuralgan "Özden Adetni" baş kaygısı tuvra kerünübdü - söz küçü bla halkga asıl adamnı şartların bildirib, ma kerti adam bıllay bolurga kerekdi, bir canından a - ma bıllay a bolurga caramaydı derge. Adam degen sözge "Özden Adet" bek ullu magana beredi, nek degende, kerti adam bolub, alay kalgan, caşagan miñ cıl mından alga da kıyın edi bügün da kıyındı.
Kesini borçun tolturur üçün, kodeks har zatnı da eslerge küreşedi - ayak kiyimden başlab, adamnı niyetine, cüregine, kılıgına deri. Birde - onov halda, birde - akıl üyretib, mashara, çam etib, birde - betine tükürgença, ne va can avrutub, ne va çamlanıb, ne va...
Caşavnu cüregi - iymandı. İymanı bolgan adam caşavnu em da anı carathan Allahnı küçüne bazınadı iymansız a - calan da kesine. Halk da alaydı. İymanları adamlıkları, kişilikleri da bolgan sıylı ata-babalarıbız bizge "Özden Adetni" osuyat etib koygandıla. Ol osuyatnı buzmasak, ala aythannı añılab, adamlık colundan taymay baralsak, biz da adam, halk, millet degen atlaga tıyınşlıbız.
Curtubaylanı Mahti
Hasaniya el., 8.03.2001-çi cıl * * *
OSUYAT
BİSMİLLYAHİYRAHMANİR-RAHİM!
Adamga adam kerek.
Duniya degen kavgadı,
Caşaganña savgadı.
Ahşılıknı unutma,
Amanlıknı esde tutma.
Teli da bol, esli da bol -
Eliñ, ceriñ bla birge bol.
Hak kertini er ayıtır,
Er ayıtması, el aıytır.
Adamnı beti - betinde,
Elni beti-adetinde.
Adet bilseñ - adetge köre,
Bilmeseñ - betge köre.
Anam tikgen tonum bar,
Atam salgan colum bar.
Aşav üçün okuma da,
Caşav üçün oku.
Az aşa da, az da caşa -
Amma, başıña erkin bol. 1. TAVLA BLA TAVLULA Tavlu süygen - tuvra söz.
Tav bla tavlu - can bla töñek.
Allahnı kudretin köreme deseñ -
Tavga bar.
Tavnu bereketi - kara suv,
Kelbeti - narat agaç.
Tav - tavlunu tıpırı.
Tavlunu tegenesi - tavda,
Begenesi - tüzde.
Tavda turgan - tav kibik,
Tüzde turgan - cav kibik.
Tav tavlunu aç etmez.
Tavlu, taşha sırtın
tıyandırmay tınçaymaz.
Tav kiyigi tüzge enmez.
Çabaknı canı suvda,
Tavlunu canı tavda.
Tavlunu kolu - cavur,
Aşagan aşı - avur.
Tavda ösgen tavkel bolur.
Tavlunu gyavur etgen çabırdı.
Börünü kartı cuburançı bolur,
Tavlunu kartı tırmançı bolur.
Tavlu kolga karamaz.
Tavlu bilgen - töñelek.
Tavlu taysa bek tayar.
Tavlunu akılı artdan kelir.
Tavlu aldatmay horlatmaz.
Tavlunu töşegi tınçlıksız.
Tavlu tavluga davlu.
Tavlu tüşün tün sunar,
Carık aynı kün sunar.
Tavlu kesi aç bolsa da,
Konakların aç etmez.
Tavlu keçib da koymaz,
Dav aytıb da kıynamaz.
Tavlu ışara bilse da,
Caşıra bilmez.
Ceti tavdan avgan tavlu
Colda taşha abınır.
Cetgen künde tavlu kişi
Cetevlenñe teñ bolur.
[Allay bolurga kerekdi].
Tavlu tavluga teñ.
[Tavlula keslerin barı da özdenlege sanagandıla.
Tavlu tavlunu, calga tutsa da kul eterge erkinligi cok edi].
2. BİLİM
Bilgen da bir, körgen da bir. 1. AL Teyri kesi töredi.
Allahnı eskermegen
Adamnı da eskermez.
Allahnı savgası - nür,
Şaytannı - kübür.
Allah degen abınmaz,
Abınsa da cıgılmaz.
Allah-utala - can iyesi,
Anı bilmegen - el telisi.
Carıknı küsemegen
Karañıda kabışır.
Allahha tabınñan - Allahnı colunda,
Mülküne tabınñan - şaytannı kolunda.
Teyri - kadar iyesi. 2. İYMAN Bilim özegi - iyman.
İimansıznı dini közbav.
Sanıña-darman,
Canıña -iyman.
İymanlıga - magana,
İymansızga - bagana.
Adamlıgı bolmagaña
İymanı bar deme.
İyman colga tüzetir.
İtinmegen iynanmaz,
İynanmagan col tabmaz. 3. KADAR Adamdan kada küçlü,
Kadardan iyman küçlü.
Allah-utala adamga «Sen madar etseñ.
Men kadar eterme», -deydi.
Kadar kıynap töletir,
Zaman sınap üyretir.
Adamnı açır cazıvu cetse,
Cathan cerinden kobup keter.
Atasını günahın
Tuvgan balası töler.
Madarın tavusmagan
Kadarına iynanmaz. 4. CAŞAV Aç eseñ - aşa,
Tuvgan eseñ - caşa.
Can - tatlı,
Zaman - atlı.
Caşav süygen - calınçak,
Har zalimge oyunçak.
Caşav degeniñ - tüş kibik.
Caşavun tavusmagan
Sınavladan kutulmaz.
Birevge tañ ata,
Birevge kün bata.
Kıyınlıkda bügülme,
Caşavuñdan tüñülme. 5. NİYET Niyetden - kılık,
Kılıkdan - ılık.
Adamnı niyeti ne sözünde bolur,
Ne kezünde bolur.
Kir cürekde - kir ninet.
Ullu adamga - ullu niyet.
Niyet tübeşdirir,
Amal tüyüşdürür.
Amal cokda niyet boş.
Üyge-curtha tamal kerek,
İnnetge amal kerek. 6. DİN Coldan taygan - uzakga,
Dinden çıkgan - tuzakga.
Adamnı dini - namıs,
Betsizni dini - nafıs.
Azanın koygan elde
Karañıda şaytan ulur.
Tin başha bolsa,
Din da başha bolur.
Efendi osal ese
Diniñi tersleme.
Adamnı dinine karama da,
Tinine kara.
Din buzulsa tın keter. 7. NASIB Kün avanasız,
Nasıb - avarasız.
Nasıb degen - keget terek:
Atası çaçar, balası cıyar.
Nasıbha dav cok.
Kavga kelse - kuvganlay,
Nasıb kelse - cavganlay.
Nasıb - kadar savgası.
Nasıb ne cañılmaz,
Ne colda kalmaz. 8. HARAM - HALAL
Haramlık sanı toguzdu,
Anı bilmegen toñuzdu:
Tonov, gudu, ultha
Aman aythan, calgan dav,
Aman aylanñan, közbav,
Arakı bla toñuz et -
Ekisi aş-suvdula,
Bolsalada, uvdula.
Halalnı kelü çuvak,
Haramnı kelü buvak.
Halalnı işi, aşı da halal,
Haramnı işi, aşı da haram.
Kıyın salgan halal aşar.
Haramnı beti - aram.
Haramnı koyunu hıyladan tolu.
Haramga toba da bir,
Oba da bir. 9. TİLEK Birevge amnlık izleb,
Tilek etib küreşme.
Namaz etgen uvahtıñ
Cıl sanavga kirmeydi.
Birevnü bilegi küçlü,
Birevnü tilegi küçlü.
Amanlık izlegen - ibilisge tilekçi.
Bay-baylıkga tabınñan -
Macüsüden cüz aman.
Namaz cartı-kurtu bolmaydı.
Tilek etgen kuru kalmaz. 10. SUVAB Suvablıkda marda cok.
Suvab ceti atadan ceter.
Suvab al da, suvga at.
Cüregiñde kuvat bolsa,
Bergeniñde suvab bolur.
Can avrutub boluşsañ - kerti suvab alırsa,
Sansız ztib boluşsañ - cartı suvab alırsa.
Öksüznü kuvandırsañ -
Andan ullu suvab cok.
Osalnı boluşlugu - önküç.
Suvablanı Allah çeger. 11. GÜNAH Kaganak da - günah cüklü.
Atasını tersligi -
Balasını kanında.
Günahlarım azdı deme,
Suvablarım köbdü deme.
Bilmey etseñ - bir günah,
Bilib etseñ - miñ günah.
Allahnı tanımagan
Günahnı da tanımaz.
Günah öltüre bara,
Suvab kötüre bara. 12. TOBA Cavun ızı - cabalak,
Toba ızı - tobalak.
Tobaga kaythan tutulmaz,
Kaytmagan kutulmaz.
Tersligine iyilmegen
Tobaga kaytmaydı.
İymansızga toba cok.
Tilinde - toba,
Tininde oba.
Tobaga kaytmagan obadan kaytmaz.
Toba dey bilgen
Tabu dey da bil.
13. CAZA Guduçunu balası - kıyavlu,
Hıynıçını - şaşhın.
Baş bilmese da, cürek biledi,
Adam körmese da, Allah köredi.
Cahanim otu - körde,
Cannet carıgı - kökde.
Caşav öter,
Caza ceter.
Cüregi taza cazadan keri.
Cüregi elgenmegen
Cazanı esge almaz.
14. BET Malı bolgan et tabar,
Beti bolgan bet tabar.
Adetsiz el - el tüyül,
Betsiz adam - er tüyül.
Beti bolmagan etin açar.
Bet betge karasa,
Bet cerge karar.
Betin sathan kesin satar.
Bet - adamnı küzgüsüdü:
Ne bukmaz ne aldamaz
15. MAGANA Maganaga talpınmagan
Baganaga baylanır.
Üynü küçü - bagana
Oynu küçü - magana.
Maganasın bilmey iş başlama.
Mıstısız iş - avana.
Tişleseñ - caşar üçün,
İşleseñ - boşar üçün,
Tüşleseñ - solur üçün,
Küçleseñ - bolur üçün.
Nek dey bilgen col tabar.
Eşek süygen - çıgana,
Adam süygen - magana.
Ana tilin süygenni,
Har zamanda kölü tok,
Anatilni süymegenni,
''ANAM'' derge erkinligi cok.
|
| |
| |
| kaçigar | Tarih: Cumartesi, 26-06-10, 0:18 AM | Mesaj # 3 |
|
Tümgeneral
Grup: Admin
Mesaj: 162
Ödüller: 1
İtibarlarınız: 0
Konum: Dışarıda
| 16. HAK
Hak iyesi - Bir Allah.
Halkdan keri - hakdan keri.
Allah birça hak da birdi.
Hak- cürekde,
Havh - tögerekde.
Tüzlük etgen hak tabar,
Terslik etgen kak tabar.
Kirli bolsañ - halk süymez,
Haram bolsañ - hak süymez.
17. OKUV
Çibıklıkda bügülmegen,
Kazıklıkda bügülmez.
Bir adam süyüb bilir,
On adam küyüb bilir.
Eslige sezdirseñ da añılar,
Telige körgüztseñ da tıñılar.
Sorgaña - ayt,
Sormagandan - kayt.
Okugan - törde,
Okumagan - körde.
Okugan - ozar,
Okumagan - tozar.
Telige okuv berseñ,
Bütün da teli bolur.
18. BİLİM
Akıl köçmez,
Bilim ketmez.
Bilgeniñ kuru toguz,
Bilmegeniñ - tohsan toguz.
Bilgenni bilgen esler.
Alga tıñıla,
Artda añıla,
Artda tanı.
Bile barsañ sora bar.
Körmegen bilmez,
Bilmegen körmez.
Bilimin ayta bilgen
Elliginde bet tabar.
Bilegi küçlü birin cıgar,
Bilimi küçlü miñin cıgar.
19. ÖLÜM
Ölür canña ökül cok.
Caşay eseñ - adamça,
Öle eseñ adamça.
Adam körürün körgünçü
Körüne kirmez.
Birev töşek bolup öldü,
Birev eşek bolup öldü.
Korarıknı kölü başha.
Bu dunyada etgeniñi
Ol dunyada tabarsa.
Ölümden aman - horluk.
3. DUNİYA
Duniyada taş katı,
Taşdan da baş katı.
1. DUNİYA
Duniya bir adamga tıyanmaz.
Duniya birevge köb, ekevge az.
Duniya onovu saña cetmesin,
Eliñi onovu esiñen ketmesin.
Bu duniyada acaşmagan
Ol duniyada acaşmaz.
Bu duniyanı sınamagan
Ol duniyaga caramaz.
Bar adam adam bolsa
Cannet mında bolur edi.
Duniya bılay turmaz.
2. UZAK BLA CUVUK
Uzakga uzalama deseñ,
Alga cuvukda izle.
Elden ketgen kölden keter.
Tuzakga tüşgen uzaknı küser.
Uzak cerni haparı
Eşitgenñe - tüş kibik.
Uzaklada aylanmagan.
Cuvukdagın sıylamaz.
Cuvukdagı - cuvuk,
Uzakdagı - suvuk.
Cuvukdagın körmegen
Uzakdagın eslemez.
3. CILIV
Cerni calanın cılıv açar.
Cılıvga cilyan da ileşir.
Cılıv kelir cer bla,
Suvuk kelir cel bla.
Üynü padçahı - tıpır.
Mılıga cılıv kirse,
Kara cerge can kirir.
Cılıv bolsa col bolur.
Cılıv cokda caşav cok.
4. SUVUK
Kızıv bolsa - suv sebeb,
Suvuk bolsa - kuv sebeb.
Kızıv catdırır,
Suvuk çabdırır.
Taş suvukdan elgenmez.
Anda da bol, mında da bol -
Baldracüzde üyde bol.
Cılıda - eşik,
Suvukda - teşik.
Kızıvda suvusab ahşı,
Suvukda hasab ahşı.
5. OT
Otnu, suvnu közü bar,
Saña aytır sözü bar.
Cer toydursa - tüydürüb,
Ot toydursa - küydürüb.
Ot aşamay caşamaz.
Cılıthan da - ot,
Uluthan da - ot.
Suv semizdi, ot arıkdı.
Ot otha uşamaydı.
Ot degeniñ - it kibik:
Birde calar birde talar.
Ot bla suv - tilsiz cavla.
6. HAVA
Cel keltirir, suv eltir.
Cel tavnu da tepdirir.
Cel adamnı kölün azdırır.
Suv - bilgen coluna,
Cel - süygen coluna.
Cel bla börü - karnaşla.
Celden kutulsañda,
Cerden kutulmazsa.
Cel cuklasa cer cuklar.
7. SUV
Tayar tavnu coklama,
Kara suvnu boklama.
Halin bilmey suvga kirme.
Aşnı kıymatı - tuz,
Suvnu kıymatı - buz.
Suv bolmasa tal bolmaz.
Ot - uçarga küreşe,
Suv - kaçarga küreşe.
Cer emgendem arımaz,
Suv eñenden arımaz.
Ot bla, suv bla öçeşme.
8. CER
Cerni aldagan kesin aldar.
Cer toygunçu mal toymaz.
Cer bugası celdi.
Tavla - cerni çüyleri.
Erni çırayı - sakal,
Cerni çırayı - saban.
Cerni etegi cokdu.
Baylık anası cerdi.
9. KÖK
Kök kükürese cer buvaz boladı.
Aş kaygılı cerge karar,
Baş kaygılı örge karar.
Kökge karab tükürseñ
Kelib betiñe tüşer.
Cerden çıkgan - körge,
Kökden tüşgen - örge.
Cerge aralgan - cañılır,
Kökge aralgan - cıgılır.
Teyri teñizden teren.
10. KEÇE
Kündüz cerge kara,
Keçe kökge kara.
Kündüzgüde - bir çırak,
Keçegide miñ çırak.
Kündüzgüde sanıñ erkin,
Keçegide canıñ erkin.
Keçe kızı - avana.
Kündüznü işi köb,
Keçeni sagışı köb.
11. ERTDEN
Ertdenlikde ne da taza.
Tañ alada başlasañ,
Etgen işiñ tañ biter.
Ertdelegenni erkek atı tay tabar.
İñir-bulutlu,
Ertden - umutlu.
İñirlikde - beşikge,
Ertdenlikde - eşikge.
Ertdenlikde bölünmegen,
İñirlikde ökünmez.
İñir sagış - ekili,
Ertden sagış - belgili.
12. KÜNDÜZ
Kün - uzun, ömür - kısha.
Kün bla keçe - bir güren.
Kündüzgü işiñ - tuvrada.
Kün bla keçe - küzgünü eki canı.
Kündüz işden talmagan
Keçe talavur izler.
Kün batsa da tün batmaz.
13. İÑİR
İñirlikde el taşlama,
Keçegide iş başlama.
İñirgi onov ertdeniñe caramaz.
Ertdenlikde madar ahşı,
İñirlikde hapar ahşı.
Künüñ hoş bolsa,
İñiriñ şoş bolur.
İñir - künnü kartlıgı.
İñir - sagışlı,
Ertden - aşıgışlı.
14. KIŞ
Kışha çıkkırnı toltur akdan,
Çardaknı - kakdan.
Kara kış avruv cayar.
Kışhıda cer cuklar,
Cel coklar.
Kaçda soyum et,
Kışda oyum et.
Caz caygannı kış coyar.
Kış degeniñ - bir betli,
Caz degeniñ- miñ betli.
Kış tashasın caz açar.
15. CAZ
Kışhıda cathan - bazık,
Cazgıda cathan - cazık.
Caz cilyay kelir da nür töger.
Col colga uşamaydı,
Cıl cılga uşamaydı.
Caz havanı kutu bar,
Cay havanı otu bar.
Cazgı kün - ceti türlü.
Kışda biçensiz kalgan,
Cazga cetse, cankozladan geben
Eterge ant ete edi.
Kışhıda hapar ahşı,
Cazgıda safar ahşı.
16. CAY
Cay - carlını anası.
Cayda tiyrege cayıl,
Kışda üyüñe cıyıl.
Caynı cıyısı,
Kışnı kıyısı.
Kaçda kan kirir,
Cayda can kirir.
Sütnü bereketi - may,
Cılnı bereketi - cay.
Kış umutuñ cay tolur.
Kış üyretir,
Cay işletir.
17. KÜZ
Caznı işin küz bildirir.
Küzde kıynalgan kışda kuvanır.
Kaçda işden kaçma.
Saban sürseñ - tüzde,
Katın alsañ - küzde.
Caz başı - saylar üçün,
Küz artı - toylar üçün.
Caz başı - közge asıv,
Küz artı - kelge asıv.
18. CARIK
Karañıdan korkmagan,
Bara barsa, col tabar.
Karañıda ne alası ne karası?
Karañı kozlar,
Carık ösdürür.
Karañıda aşıkma,
Carıkda mıçıma.
Karañıda köz cetmeydi,
Carıkda es cetmeydi.
Guduçu aynı süymez,
Erinçek caynı süymez.
Canar canmay carımaz.
19. ZAMAN
Zaman degen - ot kibik,
Temir aşagan tot kibik.
Adamnı [kerti] mülkü - uvahtı.
Zaman adamga köre,
Adam zamaña köre.
Allah adamnı sınamasa,
Zamanın bölmez edi.
Amal tavusulgunçu zaman tavusulmaz.
Duniya tohtamaz,
Zaman kaytmaz.
Ahırzaman cuvuk bolsa,
Kartla cumuşçu bolurla.
Zamanın ayamagan,
Bolmazlıknı boldurur.
4. ADAM
Cuklamagan vyanmaydı,
Tuvmagan ölmeydi.
1. CAN
Kölüñ taza bolsa,
Sözüñ maza bolur.
Can degeniñ - bir tılpıv.
Mal aşavdan toymaz,
Can caşavdan toymaz.
Adam duniyaga konak,
Canı sanına konak.
San talmasa can talmaz.
Cannı ceti küçü bar:
[Tin, kut, köl, bus, al, ah, can].
2. KAN
Akıllıdan tuvgan telige teli deme,
Teliden tuvgan akıllıga akıllı deme.
Kan çıkdı - can çıkdı.
Kan bla kirgen can bla çıgar.
Kan aythannı can aytır.
Kan bolmasa can bolmaz.
Kanı buzuk - sanı buzuk.
3. SAN
Adamnı canı - sanına bala.
Sanıñ cay bolsa,
Cüregiñ tav bolur.
Sanıñ süygen - suv bla sapın.
Can talpınmay san tebmez.
Can da sıylı, san da sıylı.
Adamnı sanı ceti zatdan kuralıb:
Süyek, kemirçek, siñir, et, yet, kan, suv.
4. FAHMU
Ozgun cigitlik bla ozgun fahmu -
Adamnı başına kaygı.
Birevge suklanıb, fahmuñu satma,
Allah bergenni cerge atma.
Çemerlini kolu ortak.
Calçı bolub tuvgan bar,
Malçı bolup tuvgan bar.
Hunerlini keçerle,
Hunersizni biçerle.
Fahmuñ bar ese - beri,
Fahmuñ cok ese - keri.
Fahmusuzga biy bolma da,
Fahmulunu kulu bol.
Çemerlini on barmagı - on kişi.
5. AKIL
Akıllıga bir ayt,
Akılsızga miñ ayt.
Aldagına karap, pikir et,
Artdagına karap, zikir et.
Akıl ölçevge tüşmez.
Akıl - başha, okuv - başha.
Birevnü akılı birevge köçmez.
Akılıñ bar ese - añıla,
Akılıñ cok ese - tıñıla.
Akıl nasıpha kor.
Beti bolgan adamlanı aldamaz,
Akılı bolgan kesi kesin aldamaz.
6. KÜÇ
Bilekden cürek küçlü.
Küçge töre cokdu .
Küç atasın tanımaz.
Küçlü küçlünü körse,
Kozudan da kütü bolur.
Akıl tıymagan karıv - emilik at.
Küç nege da karır,
Karıy barsa - arır.
Otuña ot kerek,
Karıvga öt kerek.
7. KILIK
Kılıgı amannı ılıgı da aman.
Adamnı tukumuna karama da,
Kılıgına kara.
Aman kılıknı akıl horlar.
Kılıksıznı işi - kavga.
Kılıksız adam bir kün cuvuk,
Bir kün suvuk.
Ariv kılık şuöhluknu buzdurmaz.
Ariv kılık - nasıb ülüş.
8. SAVLUK
Kerti baylık - savluk bla adamlık.
Kimni közü sokur,
Kimni kölü sokur.
Savlugun saklamagan
Savlugundan terk boşar.
Kuru savluk eşekde da bardı.
Haram adam, pelivan bolsa da,
Akıldan cartıdı.
Sokur süygen - sav köz.
9. SIFAT
Sıfatı bolmagannı adamlıgı bolmaz.
Er kişige tört ayıb:
Bıdırı ceñen, ayak kiyimi sediregen,
Tırnagı uzun, celkesi cetgen.
Tişirıvga tört ayıb:
Çaçı tozuragan, tırnagı uzun,
Etekleri şimir, ayak kiyimi kir.
Tizginin cıyalmagan
akılın da cıyalmaz.
Cerni çırayı - saban,
Erni çırayı - sakal.
Kirli adam kim da bolsun.
Tizginlini minñen atı arımaz,
Kiygen tonu tozuramaz.
10. ER KİŞİ
Börü bolsa - kök boladı,
Kişi bolsa - bek boladı.
Kuru sözge kuvanma,
Kanav işge cubanma.
Er kişini başı sözü da bir.
Ahşılıkga ahşılık -
Har kişini işidi,
Amanlıkga ahşılık -
Er kişini işidi.
Erni kıymatın el bilir.
Er terslikni unamaz.
11. TİŞİRIV
Aman biçak kol keser,
Aman katın col keser.
Er kişi - üynü kolayı,
Tişirıv - üynü çırayı.
Kişileni bek amanı - bolumsuz,
Katınlanı bek amanı - ogursuz.
Tişirıvnu namısı
Kan çerivnü kaytarır.
İgi katın kirsiz bolur,
Andan ozsa - tilsiz bolur.
Teli katın kişilege onov eter.
Er kişi - cel,
Tişirıv - cer.
12. AMAN ADAM
Ahşını mahtasañ - caraşır,
Amannı mahtasañ - acaşır.
Aman amanlık cayar.
Cilyan kökge karamaz,
Aman adam sokranmaz.
Amaña duniya - duşman.
Aman adam keçegide tirilir.
Amanlıknı sürgen amanlıkdan ölür.
Kargalaga ok koratma,
Amanlaga söz koratma.
13. OSAL ADAM
Ahşı adamnı igile bla sözü bolur,
Osal adamnı gırcınlada közü bolur.
Osal adam, hater etse,
Tansña deri cuklamaz.
Osal adam ne karab turur,
Ne marab turur.
Osal adam amanlıkga cetmez,
İgilik da etmez.
Osal adam zardan ölür.
Ahşı adam elge borçlu,
Osal adamga el borçlu.
Osal adam iynanmaz,
İynansada ışanmaz.
14. İGİ ADAM
Adamnı igisi itni başın sılar.
İgi adam, hayırın tiyirmese da,
Hatasın da tiyirmez.
Amannı nesi da aman,
İgini nesi da igi.
İgi adam oylamayın atlamaz.
İgi adam - haterli.
Er kişini igisi
Uvak söznü sürmez.
15. AHŞI ADAM
Ahşı adam körgenin aytır,
Aman adam bergenin aytır.
Ahşıdan aman tuvsa,
Atasın haram eter,
Amandan ahşı tuvsa,
Atasın adam eter.
Ahşı adamdan - ahşı hapar.
Ahşı adam carık bolur.
Ahşı adam seni ayar,
Osal adam kesin ayar.
Ahşı adam boluşub keter,
Osal adam uruşub keter.
Amandan amanlık cugar,
Ahşıdan adamlık cugar.
16. ASIL ADAM
Asıl adam az aytır, köb tıñılar.
Asıl adam ayta bilir,
Ters aytsa va - kayta bilir.
Kerti adam - asıl adam.
Asıl kişi - ceti kırlı. [kişiligi çomartlıgı, bilimi,akılı, beti, namısı, iymanı bar].
Asıl kişini işi, sezü da asıl.
Asıl adam adeb cayar.
Asıl kişi kıyınlıkda uvalmaz.
İgiden - marda bla,
Asıldan - arba bla.
17. BAÇAMA
Ahşı başçı halk vyutur,
Aman başçı can ulutur.
Rahatlıkda - biy,
Kıyın künde - çiy.
Er baçama sav halknı birge cıyar,
Ser baçama sav halknı betin coyar.
Cıyın başçı karga bolsa,
Cıyının bokga eltir.
Eline carsımagan
Baçamalık etalmaz.
Elge baçama kerek,
Baçamaga el kerek.
Baçamanı sözü - töre.
18. AKILMAN
Akıl bla adamlık - birdi.
Akılmannı aythan sözü
İgilege añ koşar.
Akılman aytır,
El katlar.
Akıl söznü akılman eştir.
Akılmannı esi - Kıblaman.
Akıl bir da innet başha.
Akılmannı esli ozar.
19. ŞIYIH
Şıyıh baylık izlemez.
Malıñı alıb ketse da,
Şıyıh adamga ayıb salma.
Şıyıh mahtavdan uzak.
Şıyıhnı aşı - namaz.
Şıyıhnı aythanı - kerti,
Etgeni - tüz.
Calgan şıyıh calgan aytır
İynanmasañ- aman aytır.
5. SAVLUK
Tüz niyiyetli savdu,
Ters niyetli şavdu.
1. NAMISLI
At kamiçiden korkadı,
Er namısdan korkadı.
Mülküñ, tas bolsa da, tabılır,
Namısıñ tas bolsa - kabılır.
Namısıñ bla caşa,
Namısıñ bla avuş.
Namıslıdan - adamlık,
Namıssızdan - amanlık.
Namıs erge da kerek,
Elge da kerek.
Elde namıs kalmasa,
Kaygısı gudu bolur.
Nafısnı namıs horlar.
2. TAZA
Cüregi tazanı akılı tüz.
Taza bolgan tınçdı,
Tazalay kalgan küçdü.
Kiyimni kiri cuvulsa keter,
Cürekni kiri aytılsa keter.
Kirsizni sanı taza,
Halalnı kanı taza.
3. AZAT
Azatnı kelü erkin.
Azatlıknı kalavuru - kişilik.
Erni caşavu - azat,
Kulnu caşavu - azab.
İt - iyesi iygen cerge,
Börü - kesi süygen cerge.
Azatlıkga baga biçme.
Azatlıkda zorluk cok.
Azatlıgın saklamagan
Azaplıkdan kutulmaz.
4. ARİV
Kerti arivnu nesi da ariv.
Tışı - cıltıravuk,
İçi - kaltıravuk.
Arivnu avruvu köb.
Ariv adam köz aldar.
Beti ariv başha,
Niyeti ariv başha.
5. SÜYGEN
Süymegen - küymez,
Küymegen - süymez.
Adamnı süye esemg - ayırılma,
Süymey eseñ - kayırılma.
Süye bilgen savla bla,
Süye bilmegen şavla bla.
Süymeklik degen - avruvdan avur.
Süymey erge barma,
Süymey katın alma.
Süymey etgeniñ - közbav.
Kesin süygen itlik eter,
Elin süygen cigitlik eter.
6. TİRİ
Atlañanda börü bol,
Tebinñende tiri bol.
Hayt degen miskin bolmaz.
Tavkelni kılıç kesmez.
Közü canmagan da bir,
Uyanmagan da bir.
Tiri bolsañ tirlik bolur.
Tiri kişi tiyresin da tiriltir.
7. ŞUYOH
Şoh bolurga cıl kerek,
Cav bolurga kün kerek.
Adamnı adamlıgı
Nögerinden tanılır.
Altın berib algan şohuñ,
Kıyın künüñde başıñı keser.
Teñin tuta bilmegen
Ahşı teñin tas eter.
Akılı köbnü davu az,
Teñi köbnü cavu az.
Dosuñda bolgannı kesiñdeça kör.
Duşmanıñ közüñden mahtar,
Şuöhuñ artıñdan mahtar.
Aman teñiñ - avanañ kibik:
İgi künüñde kaçıb kutulmazsa,
Aman künüñde izleb tabmazsa.
8. CARIK
Közüñ köre ese - kuvan,
Kölüñ bara ese - cuban.
Can avrutsañ - cazık adamga,
Suklansañ - carık adamga.
Carıknı sanı ceñil.
İçgi tabsa - künça carık,
Tapmasa - eski çarık.
Kölü carık - közü carık.
Carık adam - çırak kibik,
Kaştüy adam - orak kibik.
Carık adamnı salamı
Cürekge kuvat salır.
9. TÜZ
Tüzlük degen - carık col,
Terslik degen - karañı kol.
Tüzge ters degen - akga kara degen.
Tüzlük cokdu deme,
Terslik cokdu deme.
Tüzlük üçün süyelmegen
Terslikge kulluk eter.
Tüzlük barda terslik cok,
Terslik barda tüzlük cok.
Tüzlük ölmez,
Terslik ketmez.
10. KERTİÇİ
Çöbden taygaç köbden tayar.
Bir aldagan miñ aldar.
Kerti adam - kertiçi.
Kertiçilik - Temir Terek.
Kertiçige aygak cok.
Sanı taza kördemçi bolur,
Canı taza kertiçi bolur.
11. ÇOMART
Çomartha Teyri da borçlu.
Momart körgenin aytmaz,
Çomart bergenin aytmaz.
Çomartnı kızganç süymez.
Calgan çomart terk bilinir.
Tiley bargan - çomartha,
Külsele da - çomartha.
Kaşık bla cıyganıñı
Çelek bla çaçma.
Bay, kızganç ese - carlıdı,
Calçı, çomart ese - barlıdı.
12. TEZÜMLÜ
Oñ koluñ ceñillik etse,
Sol koluñ bla sabır et.
Korka-korka, koy bogu bolma,
Töze-töze, kor-sogum bolma.
Köbüne tözseñ azına da tözerse.
Sabırıña taş bayla.
Bir tözgen - sabırdı,
Eki tözgen - korkakdı,
Üç tözgen a - toprakdı.
Tözgen töş aşar.
[Töşnü sıyda ullaygan adamnı alına saladıla].
Sınap tözgen - başha,
Sınıp tözgen - başha.
13. KEÇİMLİ
Keçe bilmegeñe - keçme.
Tersley bilgen - keçe bil.
Taş bla urgannı aş bla ur.
Keçmegeñe - dav,
Keçgeñe - mahtav.
Keçe bilmegen nögersiz kalır.
Cıgılmagan da cok,
Cañılmagan da cok.
Aytsala - tıñıla,
Keçsele - añıla.
14. HATERLİ
Ayranın berseñ,
Çelegin da kızganma.
Ma degenni bilmeseñ,
Ber degenni bilmezse.
Aydan kelgenñe - ayak,
Künden kelgenñe - tayak.
Hater mardanı bilmegen
Hıylaçıga kul bolur.
Amanlık etseñ- kuvanma,
Ahşılık etseñ - mahtanma.
Tamatanı haterin körmegen
Kiçini haterin körmez.
Bir aytdırıb etseñ - sen etese,
Eki aytdırıb etseñ - kesim eteme.
15. ADEBLİ
Adebge adebsizden üyren.
Adebi bolgan adam
Adebsiz bla erişmez.
İşlenmegen caş - cügensiz at,
İşlenmegen kız - tuzsuz hant.
Çıpçık soysañ da hasab soy.
Kagıñ bolmagan kazanña
Kalagıñı urma.
Kılık bilmegenñe duniya tatıvsuz.
Adebsizge hurmet cok.
Altından artık adeb bar.
16. UYAT
Azabdan korkma, ayıbdan kork.
Çelekni başı açık bolsa da,
İtge da vyat kerekdi.
Uyatsız tayak sınamay tüzelmez.
Uyatı bolmagan buyurulmagannı aşar.
Uyalmagan da bir,
Uyanmagan da bir.
Uyat bilmegen toymaz.
Uyat bar tüzelir,
Uyatı cok ezilir.
17. MARDA
Marda bilgen - marda bla,
Bilmegen - mardca bla.
Saña - sagıncük,
Maña - arka cük.
Marda degen - Siyrat köpür .
Adam mardasın bilse,
Cannetde kalır edi.
Ozdurup aythandan ese,
Tügel cetdirmey ayt.
Mardanı bir çöb buzar.
Amanlık bla igilik
Mardaga sıyınmaydıla.
18. ADAMLIK
Adamlıgın taşlagan
Amanlıkga batılır.
Adamlıgıñ cok ese,
Adamlaga kara.
Adamlıgı bolmagan
Tuthan malın açıtır.
Adamlıkga keziv cok.
Adam bolub, adam eseñ -
Adamlaga koşul.
Adam bla kazanlaşmay,
Adamlıgın bilmezse.
Adamnı adamlıgı
Kıyın künde bilinir.
19. KİŞİLİK
Cibek arkan üzülmez,
Cigit kişi sögülmez.
Tuvra cerde tavkel eseñ,
Taşa cerde tulpar bol.
Çabhanña - kama bla,
Kaçhannı - kamiçi bla.
Cigit bolmagan cerde
Horlam hapar saklama.
Kekürekge bazınma da, cürekge bazın.
6. AVRUV
Abınmagan cıgılmaydı,
Şaşmagan cañılmaydı.
1. KORKAK
Telini sezü aytır,
Korkaknı közü aytır.
Koyan aythandı:
«Men korkak bolsam da,
çabışhanda alçıma».
Kızganç kişi, caşay kelse,
Kuv bolur,
Korkak kişi, caşay kelse,
Kul bolur.
Korkaknı antı halıdan iñiçge.
Batır kişi - tav kibik,
Korkak kişi - krav kibik.
Aman adam - poh adam,
Korkak adam - cok adam.
2. KIZGANÇ
Kızgançha çomart teli.
Kızgançnı kölü - teren uru.
Kızganç berse unutmaz,
Alsa, aldım deb aytmaz.
Kızganç adam elin-cerin
Guduçudan tolu sunar.
Kızganç adam, fakıraçıga som berse,
Kesi kesin şıyıh sunar.
Caşlıgında kızganç
Kartlıgında cut bolur.
Çomartnı canı - törde,
Cutnu canı - kübürde.
3. ZAR
Eriş bol da, zar bolma.
Zarnı zarlıgı canına zaran.
Zarnı kölü - tarı bürtük.
Zar adamnı zavugu -
Asıl adamnı sökgen.
Zarnı darmanı - mahtav.
Zar adamnı honşusu
Aman sözden kutulmaz.
Zarnı balası - kızganç.
4. HIYLAÇI
Elge - akılman,
Hıylaçıga - duşman .
Hıylanı bir hayırı
Ceti hata keltirir.
Hıylaçını kölü kara,
Sözü - uçhara.
Hıylaçıga cuk sorsañ,
Ne aldab koyar, ne tıñılap koyar.
Hıylanı kuyrugu - bir tutum.
Hıyla degen akılnı avanasıdı.
Hıyla sözge - açık söz.
5. TELİ
Teli sözün eki aytır.
Telige kolan ariv.
Teli toysa toy buzar.
Telige akıl salgandan ese,
Ölgenñe can salırsa.
Çiysil teli üsün mahtar,
Çiy teli kesin mahtar.
Akılı cokga madar cok.
Telileni çıntdısı
Kesin akılman sunar.
Kelse kete bilmegen,
Ketse kayta bilmegen.
Telile bla koş da bolma,
Hoş da bolma.
6. BUZULGAN
Kanı buzuk, bir taysa,
Akıl söznü eşitmez.
Kuralgan - kurar,
Buzulgan - buzar.
Buzulgannı töre tıymaz.
Buzulgan adam - tukumuna duşman.
Buzulgan adamnı beti -
Könçek hurcununda.
Sayak adam tayak tabar.
Havle adam issi kabmay tüzelmez.
Kırk kişi - bir canına,
Kıyık kişi - bir canına.
Buzulgan er - adebsiz,
Buzulgan el - adetsiz.
7. TERS
Tüzlügün bilgen tersligin da bilir.
Bilmey etseñ - bir terslik,
Bilib etseñ - miñ terslik.
Terslik - bilgeñe derslik.
Tersni-tüznü ayırmagan -
Akılı aynımagan.
8. SATLIK
Sathıçdan duşman igi.
Sathıçnı miñ beti, bir adeti.
Sathıçnı sıltavu köb.
Batırnı ceri - alda,
Satlıknı ceri salda.
Satlık adam ne kişi tüyül,
Ne tişi tüyül.
Nögerin sathan elin da satar.
9. KILIKSIZ
Üyrençekge - tüyümçek.
Kılıknı marda horlar.
Kılık kesin unutdurmaz.
Aman kılık bediş keltirir.
Aman kılık sokur eter.
Aman kılık darman izletir.
Aman kılık amalsız eter.
10. ÖTÜRÜKÇÜ
Altın-kümüş tot bolmaz,
Calgan hapar cabışmaz.
Calgan colnu cürügen
Cartı colda cardan keter.
Ötürükçü antçı bolur.
Ötürükge - tükürük.
Kölsüz adam ötürükçü bolur.
Calgançıga - calgan sıy.
Calgan sözge - açık cuvab.
Ötürükçünü şagatı hazır.
Körmegen bpa bilmegen -
Calgan sözge terk iynanır.
11. HIYNIÇI
Adamga hıynı aşathan
Cahanimde ot aşar.
Hıylaga iyleşme,
Hıynı bla küreşme.
Hıynı-halmaş - aman adamga aş.
Hıyladan amal küçlü,
Hıynıdan iyman küçlü.
Hıynıçı bla fitnaçı -
Eki tuvgan karındaş.
Hıynıçını koyunu günahdan tolu.
12. ZORÇU
Zorçunu nögeri da zorçu bolur.
Zorluk etgen horluk sınar.
Seni urgannı urmasañ,
Ol seni korkak sunar.
Avur cumduruk tiyginçi
Zorçuga akıl kirmez.
Zor bla cıyganıñ zor bla keter.
Zorçu - zorçunu kulu.
Kagarakga - sogarak.
13. ERİNÇEK
Muholluk bla calkavluk -
Kaydada bediş.
Erinçek elgenmese
Koluna kürek almaz.
İşlegen karıv tabar,
Erinçek avruv tabar.
Mıtır atına miñinçi,
Cigit cerine ceter.
Erni bolcalı - tañ bla,
Erinçekni - tambla.
Erinçek catıb aşar.
Erni künü eşikde,
Erinçekni - beşikde.
14. FİTNAÇI
Fitnaçını sezü uv.
Fitna tuvsa, iynam ölür,
Közbav tuvsa, iyman ölür.
Fitnaçıga soluv cok.
Fitnaçını sözü - bal cugu.
Elde söz-davur çıksa,
Fitnaçı zavuk eter.
Fitnaçıga hıylaçı suklanır.
Fitnaçını sözü omak,
Akılı-beti oymak.
15. KÜYSÜZ
Küysüz adam külmez,
Sen külseñ da süymez.
Küysüznü başı başdı,
Cüregi va taşdı.
Küysüznü katında baş avruvuñu aytma.
Küysüznü kolu temir,
Cüregi kömür.
Kölsüz adam küysüzge cubanç.
Ogursuznu malı arık.
Ogurlunu sözü - suv,
Ogursuznu sözü - uv.
16. CANŞAK
Canşaknı sözün cel aşar.
Canşaknı zamanı köp.
Tili bar da, esi cok,
Sözü bar da, ösü cok.
Az oylagan köp söleşir.
Canşak cuvab izlemez.
Canşaknı canneti - nıgış.
Kete bilmegen kaytıvçu bolur,
Ete bilmegen aytıvçu bolur.
17. ASILSIZ
Asılsız, atha minse,
Atasına hını eter.
Asılsıznı esi cok.
Tukumnu betin asılsız coyar.
Asılsız adam ne ayta bilmez,
Ne kayta bilmez.
Amanavuznu avzun buz.
18. BETSİZ
Ölgen adam vyanmaz,
Betsiz adam vyalmaz.
Betsizge bet etme,
Etseñ burulup ketme .
Uyatsıznı bedişi nögerine cagılır.
Bet tıymasa ant tıymaz.
Betsiz bedişni bilmez.
Betsizge haram tatlı.
Betsizge ayıb etseñ,
Betiñe karab külür.
Üsü - damırlık,
Beti - çabırlık.
19. CALINÇAK
Toguz kişi Allahha tabına,
Tohsan kişi padçahha tabına.
Çuruk calay, çal boldu,
Calına ketib, sal boldu.
İşleb alganıñ - tük,
Tileb alganıñ - cük.
Kesi calına bilmegen
Başhanı calındırmaz.
Calınçaknı kanı suv.
20. ADEBSİZ
Adamnı osalı birevnü terezesinden karar.
Şintik cok ese da,
Tepsi üsüne olturma.
Aşnı-gırcınnı cerge atma.
Aşnı-gırcınnı üsü bla atlama.
[alıb, bir canına sal]
Otha, suvga tükürme.
Catıb turgan adamnı üsü bla atlama.
Adamla katında tişiñi, kulagıñı kozgama.
Eki adamnı ortası bla ozma.
Adam bla uşak etseñ:
arı-beri cürüme;
esneme;
tükürme;
cantayıb süyelme;
kabırgaga tayanma;
arkañı burma;
kol bulgama;
tamatanı mashara etme.
Ana tilin süygenni,
Har zamanda kölü tok,
Anatilni süymegenni,
''ANAM'' derge erkinligi cok.
|
| |
| |
| kaçigar | Tarih: Cumartesi, 26-06-10, 0:19 AM | Mesaj # 4 |
|
Tümgeneral
Grup: Admin
Mesaj: 162
Ödüller: 1
İtibarlarınız: 0
Konum: Dışarıda
| 21. AYIB [tişirıvga]
Arbazı, üyü, sabiyi kir.
Eri bla davlaşhan.
Kayınların sökgen.
Kelinin kıynagan.
Erinçek-calkav bolgan.
Tizginin cıyalmagan.
Fitna caygan.
Elni sözün etgen.
Er kişile bla suhu söleşgen.
22. AMANLIK
Halkın-elin sathan.
Sermeşden kaçhan.
Cetgen künde nögerin koyub ketgen.
Adam öltürgen.
Tişirıvga artıklık etgen.
Aman aylanñan.
Konagın tonagan.
Konagın duşmanına bergen.
Colovçunu tonagan.
23. BEDİŞLİK
Kuvuguña çıkmagan.
Cesirlikge tüşüb, kul işni etgen.
Duşmanña malın sıyırthan.
Elinde mal-hapçuk urlagan.
Antına ölgen.
Atasına, anasına karamagan.
Toyda esirib, kesin adebsiz cürütgen.
Tişirıvla, sabiyle, kartla katında aman aythan.
Katının tüygen.
Öksüznü mülkün aşagan.
7. SINAV
Barmagan körmez,
Sınamagan bilmez
1. MAHTAV
Adamnı taşada sökme,
Tuvrada mahtama.
Carlını eşigin mahtav cabar.
Mahtasala kuvanma,
Seksele carsıma.
Mahtav önküç berilmeydi.
Atıñ bar ese tartınma,
Akılıñ bar ese mahtanma.
Mahtagan cuklatır,
Davlagan vyatır.
2. İÇGİ
İçgini allı - çuvanada,
Artı - çıganada.
İçgi beri bolsa,
Namıs keri bolur.
İçgiçi börkün arakıga satar.
İçgini süygen - sabiyine duşman.
İçgi degen - teñiz kibik,
Aña bathan - toñuz kibik.
İçgiçi akılın içer.
3. KAYGI
Töbeli cerge saban salma,
Kaygılı elge taban salma.
Kaygıları bolmagan
Kara suvdan semirir.
Kaygı tübü - teñiz,
Tavkel tübü - kayık.
Duniya tavusulgunçu
Kavga tavusulmaz.
Cavun cutulur,
Kaygı unutulur.
Kaygıñ az ese - toyla,
Kaygıñ köp ese - oyla.
Kuvançı bar - keñine,
Kaygısı bar - teñine.
4. AÇIV
Açıv - duşman, akıl - dos.
Aşıkgannı közü sokur,
Açıvlunu kelü sokur.
Açıvnu tübü açı.
Birevge açıv eteme deb
Zamanıñı koratma.
Suvlu aşda tatıv cok,
Açıvlu başda akıl cok.
Açıvlu açıv töger,
Tökmese içi küyer.
5. KIYINLI
Nasıblını - algışı,
Kıyınlını - kargışı.
Kıynlını,tüyege minse da it kabar.
Kıyınlını madarın kadarı ozar.
Kıyınlı tübde kalır.
Kıyınlıga kaya avar.
Nasıblını onovun kıyınlı eter.
Ortadagı - orazlı,
Kıyırdagı - kıyınlı.
6. COLOVÇU
Colovçuga col sorma da,
Allına aş sal.
Colovçu köb aylansa,
Sabanı karan kalır.
Tavruh da comakdı,
Colovçu da konakdı.
Colovçudan algış kalır.
Tonovçuga - kazık,
Colovçuga - azık.
Colga çıksañ, coldaş kerek,
Andan sora aş kerek.
Colda atın ayamagan
Cartı coldan kaytır.
7. SINAV
Caşav degen sınavdu.
Cahanimni körmegen
Cannetge da köl salmaz.
Ölmegen kul altın ayak bla suv içer.
Birevnü sınama da, kesiñi sına.
Sınalmagan sıylanmaz.
Sınagınçı - batır köb,
Sınasala - katın köb.
Col kıdırıb kayıthan
Arbazında abınır.
8. ÖKSÜZ
Adam öksüz cuvugun
Keñde atıp koymaydı.
Asıl tukum öksüzün iynak eter,
Osal tukum bırnak eter.
Ökül bolsañ - öksüzge.
Cüreginde mılısı bar,
Öksüznü öñelemez.
Öksüznü közü - küzgü.
Öksüz kalgan öksüzley ölür.
Öksüznü cilyamugu tirmen taşnı eritir.
9. BAŞSIZ KATIN
Tul katıña hını etgen
Kul bolganın bildirir.
Tulnu közü caşdan tolu.
Başsız katınnı üyü başsız.
Tul katın tülkü bolur.
Tul katşnı cañız caşı
Ne erke bolur, ne er bolur.
Başı açık suvga kir köp tüşer.
Başsıznı başı kazan kaynar.
10. SAVSUZ
Avrumagam avrusa,
Darmaña mülkün berir.
Avrugan cerden kol ketmez.
Savsuznu sanı canına tuzak.
Savlukga - saklav,
Savsuzga - coklav.
Avrugannı sav bilmez.
Avrumagan sorukmaz.
Allah birdi - şaytan kö6,
Savluk birdi - avruv köb.
11. KIYAVLU
Kıyavluga - ayavlu.
Tilsizni enikleme,
Sokurnu türtme.
Akmak aksakga külür.
Birevnü közü sokur,
Birevnü kölü sokur.
Adamga aman aytsañ da
Sakatın sagınma.
Kıyavludan kıyınlı carlı.
Cigit kişi sakat sanın esletmez.
12. KÖÇGÜNÇÜ
Kathınçı - kuvutu bla,
Köçgünçü - umutu bla.
Köçüb kelgen keç catar.
Köçüb ketgen keçe sayın mekyamına kaytır.
Köçüb ketgeñe - hoşluk,
Köçüb kelgeñe - boluşluk.
İgi adam, köçüb kelse, caraşır,
Osal adam - talaşır.
Er köçse da, el kalır,
El köçse da, cer kalır.
Köçüb ketgen - keçilir,
Köçüb kelgen - keçinir.
13. KAÇHINÇI
Kaçhınçı ne alçı bolur,
Ne calçı bolur.
Kaçıb kelseñ kaç izleme .
Kaçhınçı tamırlanñınçı,
Kabırı hazır bolur.
Köçüb kelgen toy eter,
Kaçıb kelgen boy salır.
Kaçhınçı kesi aman,
Tüyül ese - eli aman.
Elni kem cerin kaçhınçı esler.
Aç bolgam kaşık izler,
Kaçıb kelgen ışık izler.
14. FAKIRAÇI
Adam kolga süyüb karamaydı,
Tiley ese bermey caramaydı.
Uşhuvurçu - tamalsız,
Sadakaçı - amalsız.
Tölegen - sanab,
Tilegen - sınab.
Sadaka bermevçü sadaka tıyınşlı.
Fakıraçını kabçıgı teşik.
Sadakaçı aş cıl kısar.
Fakırıçını davu cok,
Davu coknu - cavu cok.
15. ŞAŞHIN
Teli kozugan tüyüldü - kozuthandı.
Telini sözü teyri keltirir.
El telisin teli kıynar.
Telige katın algan
Tölüge teli koşar.
Suvablık izley eseñ,
Sumanaga som uzat.
Telisi bolmagan elge car avar.
16. TARIGIV
Tal terekde çayır cok,
Tarıgıvdan hayır cok.
Tarıkmada, madar et.
Bir tarıksañ - boluşurla,
Beş tarıksañ - uruşurla.
Horlathanda - sınma,
Aythanda - sınsıma.
Tişirıv canımaydı,
Er kişi tarıkmaydı.
Tarıgıvçu - fakıraçını karnaşı.
8. COL
Kölü coknu colu cok.
1. MARAVÇU
Ogu tüzge ketmegen,
Allı bla çıpçık ötmegen.
Eki atıb, tütünün bir etgen.
Allından kiyik atlamagan.
Athan ogu cazmagan [cerge tüşmegen].
Bargan suvda tüknü körgen.
Kara cerde karga ızın ızlagan.
2. TULPAR
Kabırgasın kişi cerge salmagan.
Agaç cırgan ayıv.
Colda bargan cañız atlı.
Arslan köllü.
Kaplan cürekli.
Kanlı künde karındaş.
Atın tört duniyaga aytdırgan.
Cavuna cavluk etgen,
Teñine teñlik etgen.
Tarthanda temir üzgen,
Urganda kaya buzgan.
3. CİGİT
Uçhan kuşdan tük algan,
Arıgak caşdan cük algan.
Köküreginde ötü bolgan,
Cüreginde otu bolgan.
Cavdan artha turmagan,
Okdan közün cummagan.
Cav allna turluk.
Uşkok tavuşha üyrenñen.
Anasına cigit tuvgan.
Taşnı kısıb suv sıkgan.
Kabırgasında artık iyegisi bolgan.
Kökürekli, mıyıklı.
Hı degen caş.
Hayt degen caş.
Menme degen caş.
Oyt degenñe hoyt degen.
Künden kesev sermegen.
Kart bolsa da, nart.
Hını söznü cutmagan.
Canñan otdan ülüş algan.
Cuvugu-cavu bolgan.
4. FAHMULU
Beş başı bla atlagan.
Töppesine culduz tiygen.
On barmagı - on kişi.
Altın kollu.
Eki kolu sarı altın.
Agaçdan tüyme tüygen.
Kıptısından bal tamgan.
Suv usta.
Kan usta.
Allah eki kolu bla ma deb bergen.
Barmagından bal tamgan,
Çındısından cav tamgan.
Canından ülüş etgen,
Temirni kümüş etgen.
İyneni iynek etgen,
Tüymeni tüyek etgen.
5. AKILLI
Kolu artıknı - kolu ortak,
Akılı artıknı - akılı ortak.
Kart kurtha.
Kart obur.
Kart börü.
Ayıv akıllı.
Caş bolsa da, baş.
Akıl töbe.
Eski temirçi.
Akıl tokmak.
Cerni cukasın bla kalının bilgen. Karga-kuzgun tilni bilgen.
6. ARİV
Atlıla atdan tüşgen,
Cayavla atha minñen.
[Anı körgende].
Er tişirıv:
Culduz közlü, Cumuşak sözlü.
İçgen suvu tamagında körünñen.
Betine kızılı bla agı tögülgen.
Bazuk ciligi bla asıralgan.
Bir cayagı künça, bir cayagı ayça.
Buzmagan surat.
Suv surat.
Karakaş, tanaköz.
Aktamak.
Ak betinden nür tögülgen.
Uzun boylu, kamiçi belli.
Er kişi:
Kırgıy sanlı.
Sanları köpden çıkgança.
Keñ cavurunlu, iñiçge belli.
Uzun boylu, subay sanlı.
7. CUVAŞ
Arısı-berisi bolmagan,
Urusu-börüsü bolmagan.
Koy avzundan çöb üzmelen.
Sabırına taş baylagan.
Töben karab tört kabhan.
Atı-çuv çıkmagan.
Uş deb allından tavuk uçurmagan.
İyne hakga boyalmagan.
Gakkı içinde bala.
Cuvab etmey, suvab etgen.
8. DEBERLİ
Olturun-tururun bilgen,
Aytırın-kaytırın bilgen.
Kerti sözüne kerti cetmegen,
Ötürük sözüne ötürük cetmegen.
Bir sözün eki etmegen.
Sözü -söz, aythanı - aythan.
Satmay sözün bermegen.
Avzu ot çakgan.
Cilyata da bilgen, cırlata da bilgen [igi onovçu].
Adamga tişi batarık [aythanın etdirgen].
Elde oldu deb aytırça.
El bagası adam.
El avzuna karagan.
Başın avlab caşagan.
Adam temir aşaydı deb iynandırlık.
9. OGURLU
Aç kelgenni toydurgan,
Keç kelgenni koydurgan.
Caşla bla ayak aşagan,
Kartla bla baş aşagan.
Kartha - kart, caşha - caş.
Sohandan, sarımsahdan taza.
Sarı altınnı curunu.
Cüreginde mılısı bolgan.
Kolu açık, calancürek.
Aşaganı içine cukmagan.
Teyri eşigi açılgan.
Cüreginde Allahı bolgan.
Allahdan korkgan.
Allahnı bir tüz kulu.
10. CİGER
İşleb, işden toymagan,
İşin çiysil koymagan.
Coknu bar etgen,
Barnı mal ztgen.
Tört sanın tüyüb caşagan.
Mañılay kıyını bla caşagan.
Kolu-ayagı kımıldagan.
Oltursa biyçe, tursa - er kişi.
Agaçayak, taştaban.
Töbedegin, töppedegin da keltirivçü.
Taş üsünde aş bitdirgen.
11. FAHMUSUZ
Çaynı çaynab aşagan.
Şaytan elge cin molla.
Kıptısından kan tamgan.
İynege halı suvura bilmegen.
Bargan suvga calgan suv.
Kesi ete bilmegen,
Birev etgenni süymegen.
12. AKILSIZ
Bir sabda tohtamagan balta.
Pohdan iyis añılamagan.
Ne igini, ne amannı bilmegen.
Tankısı cetmegen.
Bir kaşık akılı bolmagan.
Akılı bişib boşamagan.
Töppeköz.
Kaçdan sora bişlak tabka.
Akılın okuv horlagan.
13. KORKAK
Boynu bazık, kesi cazık.
Erkek katın.
Allına bir karasa, artına 6eş karavçu.
Müyüzsüz koy.
Katınını etek tübüne bukgan.
Çebden terek etgen.
Bir kolu bir koluna ışanmagan.
Çöb tübünde ınçhagan.
Ne kişi tüyül, ne tişi tüyül.
14. KIZGANÇ
Bir şayın da coymaz,
Aşamay da koymaz.
Bekkol adam.
Caga almay etek bermegen.
Közü ırıshıdan toymagan.
Karlı kışda karbermez.
Irıshıga can athan.
Canı ahçaga kirgen.
15. OGURSUZ
Adamnı ayagın maragan.
Birevge kara saban sürgen.
Sol közü bla karagan.
Adam suvutur kanı bolmagan.
Cüregi karañı.
Kölünde kazan kaynagan.
Sarıvu kaynagan [dertli].
Allahnı nalatı.
16. HIYLAÇI
Cer tübü bla cürügen.
Avurnu üsü bla, ceñilni tübü bla.
Et etdirse da, cav etdirmez.
Kuyrugun tutdurmagan [hatersiz adam].
Sürtülmegen hunadan öterik.
Kiritli kübür.
Tülkünü kuyrugu.
17. ASILSIZ
Duniya hali bilmegen.
Kartaya bilmegen kart eşek.
Avzunda it ölgen.
Avzu cahtana, nesine mahtana?
Adam katında ösmegen.
Uruda turub çıkgança.
Toygan cerge toguz kat.
Aş katında bettabmaz.
Karnı bla kan salgan.
18. KAYGISIZ
Bir kün - tolu butha,
Ekinçi kün - kuru curtha.
Gögen aşlık sata,
Üydegisi açdan kata.
Kesine duppuk balta,
Eline cütü balta.
Camıçısın köbtirmegen,
Üyüne asıv keltirmegen.
Maça ayagı cılıtmagan,
Cilyagan caş vyutmagan. [Tişirıv].
19. TERSAKIL
Kadır kılıklı.
Suv örge baradı deb turgan.
Toyda tonun sıyrgan.
Kişi bla öre otu canmagan.
Ne tohtanı, ne tınnı bilmegen.
Allahnı, adamnı tanımagan.
Kaşık bla aşatıb sabı bla kusdurgan.
Mıstısından tuzu ozgan [mardanı bilmegen].
Bir künü - cay, bir künü - kış.
20. KÜYSÜZ
Cer calagan, el aldagan.
Ayagı tiyginçi tayagı.
Karamı kar cavdurgan.
Biçak ursañ, kan çıkmaz.
Betinde uvu bolgan.
Cüreginde mılısı bolmagan.
Kan içgen gubu.
Adam etin aşagan.
Eşek miya aşagan.
Bir zatdan artha turmagan.
Allahdan korkmagan.
Cüreginde Allahı bolmagan.
Tuvganlı Allah demegen.
21. AZMAN
Keçe cata bilmegen,
Kündüz koba bilmegen.
Hazır aşha [işge] bismillya.
Bişgen aşha teren kaşık.
Küntiymez.
Kolun suvuk suvga tiyirmegen.
Süyek sıppa, bagır ülle.
Çuh deb atha minmegen,
Bıt deb iynek savmagan.
22. BETSİZ
Beti - kancal, kolu - acal.
Antın hantı bla aşagan.
Birev kolu bla mursa cırthan.
Kan kushan.
Kesim dese esin cuthan.
Elisi elge bolgan.
Kızıl almaga taş athan.
May cürekli.
Allah urgan.
23. EKİ BETLİ
Arı-orak, beri - çalgı.
Arı - kayrak, beri - bilev.
Keçe - kadır, kündüz - at [üyürün kıynagan].
Eki canına kesgen kama.
Çoyun tübün calab caşagan.
Tepsi tübü bla caşagan.
Kir suv içib caşagan.
Kire - dos, çıga - duşman.
Tarılı üynü tavugu,
Etli üynü kiştigi.
Bir kün üyüñde catar,
Ekinçi kün seni satar.
24. MENSİNÑEN
Adam bla ebi kelmegen.
Kişi elinde kiştik.
Kabırgasın bermegen.
Koltutmaz.
Kişi bla suvu süzülmegen.
Başın birevge teñ etmegen.
Cumurthada tük izlegen,
Sarı cavda cik izlegen.
25. ERİNÇEK
Aşda - börü, işde - ölü.
Bir ayagın algınçı, bir ayagın it aşay.
Ayagı topal, başı tokal.
Menden ketsin, kesine cetsin.
Eki koluna cukka içirgen.
Elde - omak, iщde - konak.
26. BOLMAÇI
Tuz körüb calamagan,
Kız körüb karamagan.
Ne ölüb ölmegen,
Ne caşab kün kermegen.
Savdan ölgen.
Kesi ölecak, kimge ne berecak?
Cerge avurlukga, künñe kölekkege caratılgan.
Bagır şayga sanalmagan.
Tükge [kotur kapekge] tiymegen.
Adam olturgan cerinden kobar adam tüldü.
Közü canmagan.
Mıstısın, maganasız.
Sözü çapırakdan ötmegen.
Tışı cıltıravuk, kesi kaltıravuk.
Körümdüsü - körpe, sırt cabhanı - teri.
Çabır oltanña caramagan.
27. BEDİŞLİK
Katının tüygen,
Ocakga siygen.
Beti kara bolgan.
Eşek atha minñen.
Nalat taşha tagılgan.
Ayagı özeñiden tüşgen [algıñı sıyın tas etgen].
Betine kazan kara cagılgan.
Elden kıstalgan.
28. UŞATIVLA [1]
Ayıv kibik - karıvlu, mazallı adam.
At kibik - tiri, karıvlu adam.
Baytal kibik - tiri, savluklu tişirıv.
Agaz kibik - çerçek. nazik, ariv caşçık.
Taş maka kibik - bek erşi adam.
Eçki kibik - arık tişirıv.
Maka kibik - semiz, kirli, sılık adam.
Karılgaç kibik - ariv, nazik kız.
Kögürçün kibik - ariv sözlü ariv kız.
Çiçhan kibik - gitçe, alaşa, sirkiv tişirıv.
Cur ulak kibik -tiri, süydümlü caşçık.
Altın tavuk kibik - subay, omak, ariv tişirıv.
Pil kibik - ullu sanlı, karıvlu, işçi adam.
Tavuk bala kibik - karıvsuz, aşaşsız sabiy.
Kozu kibik - tınç, cuvaş sabiy.
Kankaz kibik - ariv, subay, süydümlü kız.
Bappuş kibik - alaşa, semiz tişirıv.
Tüye kibik - uzundiykat, cıyımsız kişi.
Altın çabak kibik - ariv, subay kız.
Bödene kibik - cöbeleb cürügen, alaşa boylu tişirıv, er kişi.
Mıga kibik - bek arık adam.
Señirçge kibik - sirkiv, arık adam.
Surahay kibik - ariv, subay sanlı, uzun boylu kız.
29. UŞATIVLA [2]
Eşek kibik - bek aman er kişi.
Aygır kibik - tıygısız, vyatsız er kişi.
Cilyan kibik - ogursuz, fitnaçı tişirıv.
Gılıv kibik - guduçu, tavukçu.
Toñuz kibik - haram adam.
Tülkü kibik - hıylaçı.
Arslan kibik - korka bilmegen, adamlıgı bolgan, batır kazavatçı.
Kaplan kibik - batır cürekli, karıvlu, tebse tıyar oñ bolmagan kazavatçı.
Börü kibik - cut adam.
Uku kibik - adamlaga koşulmagan, üyden çıkmagan.
Karga kibik - kıshatamak, bilgenin aytmay tözalmagan.
Kuzgun kibik - guzabaçı, har zatnı amanña coralagan.
Kıttay [horaz, gugurukku] kibik - ceñil, tüyüşüvçü, alay karıvsuz caş.
Tavuk kibik - essiz, akılsız adam.
Kaban kibik - semiz, karıvlu, ogursuz adam.
Kiştik kibik - süyünüb söleşgen, hıylaçı adam.
Kukuk kibik - kesinden sora kişini eslemegen, mahtançak adam.
Sülesin kibik - küysüz, ogursuz adam.
Koyan kibik - korkak kölsüz adam.
İt kibik - bek aman adam.
Maça kibik - kadalıb turgan, cut adam.
Çıkıncik kibik - canşak adam.
30. UŞATIVLA [3]
Mıllıkçı kuş kibik - ciyirgençli, erşi, cut adam.
Kara kuş kibik - esebli, kıstırıkçı kişi.
Kırtçıga kibik - ogursuz, kızganç tişirıv.
Çavka kibik - kıçırıkçı, canşak.
Saban çıpçık kibik - ariv cırlagan tişirıv.
Bulbul kibik - ariv avazı bolgan adam.
Gubu kibik - kızganç, küysüz adam.
Kara çibin kibik - köb söleşib, birevnü canından etgen.
Bal çibin kibik - kuru işlegenley, morgku etgen adam.
Tuvar [hayuan] kibik - hal bilmegen, işlenmegen kişi.
Koçhar kibik - adebsiz, kılıksız kişi.
İynek kibik - ullu sanlı, monday tişirıv.
Maymul kibik - baştöben, çamnı-oyunnu añılamagan, kölkaldı eterge hazır.
Koy [toklu, buzov] kibik - asırı tınç, kişige cuvab etalmagan, tözüb turgan.
Buga kibik - ullu sanlı, karıvlu, terk çamlanñan er kişi.
Kadır kibik - kılıksız, tersakıl kişi.
Goguş kibik - terk öbkelevçü.
İyis kamıcak kibik - kirli adam.
31. UŞATIVLA [4]
Kirpi kibik - türt, çimdib söleşgen, caraşıvsuz.
Borsuk kibik - alaşa boylu, tok, hıylaçı kişi.
Salam alaşa kibik - arık, alay tohtamay aşab turgan adam.
Terek kakgıç kibik - kadalıb, bir zatnı aytıb turgan.
Lyaçin kibik - terk kımıldagan, cigit, ötkür adam.
Kateli kurt kibik - birevge işin etdirginçi üsünden ayırılmay, canın kıynab turgan.
Akrab kibik - erşi, ogursuz, hatalı adam.
Sarıvyek kibik - haram ahçadan toymagan, elni mülkün aşagan, ulthaçı onovçu.
9. CAMAGAT
Erden oñlu bolsañda,
Elden oñlu bolmazsa.
1. ATA CURT
Er Curtum deb caşar,
Ser cuvurtum deb caşar.
Kişi hakın tatma,
Ata Curtuñu atma.
Toygan cerden - tuvgan cer.
Başha cerde soltan bolgandan ese,
Tuvgan ceriñde oltan bol.
Curtun süygen alga turur.
Curtun süygen curtda kalır,
Curtun sathan kurtda kalır.
Curtuna uşamagan -
Adam bolub boşamagan.
Ana bergen - süt bla til,
Ata bergen - cer bla tin.
2. HALK
Halknı boynu bazıkdı,
Anı bla küreşgen cazıkdı.
Bölünñenni börü aşar,
Ayırılgannı ayıv aşar.
Halk candırgan çıraknı öçülteme degenni
Sakalı üyütülür.
Halknı cırın cırlasañ,
Halk saña eciv eter.
Elni işin er caklar,
Er namısın el saklar.
El buzulub başlasa
Eşekni elmen eter.
Elge teli degen - kesi teli,
El teli degen - kerti teli.
Onñan elni balaları bir birine batır derle,
Oñmagan elni balaları bir birine katın derle.
3. KRAL
Kralı bolgan kuralır,
Kralı bolmagan uvalır.
Canıñı caldan sakla,
Kralıñı cavdan sakla.
Halk adamı - halk kaygılı,
Kral adamı - mal kaygılı.
Kralın saklagan - erdi,
Kralın saklagan - eldi.
Kralın ulthaçı oyar,
Elin satılgan coyar.
El birleşse, kral bolur,
Birleşmese, mal bolur.
Kral başçıda oy bolsa,
Elliginde toy bolur.
4. AVUL [EL]
Kartıñı cokla,
Eliñi sakla.
Cer taşsız bolmaz,
El başsız bolmaz.
Elde adam kalmasa,
Haram kişi biy bolur.
Namıs körseñ el sorma.
Elde tursañ, el adetin et.
Elni kaygısı - elli.
Kesim degen keb bolsa,
Elni nasıbı kurur.
El buzulub boşasa,
İt iyesin tanımaz.
İgi elde keñeş bolur,
Aman elde sermeş bolur.
5. TÖRE
Töre aytırıknı bilmeseñ,
Salıb törege barma.
Talay bla talaşma,
Töre bla davlaşma.
Töre kesgen barmakdan
Oymak tolu kan çıkmaz.
Cut kişini törege saylama,
Saylasañ a - kaynama.
Biy töreden korkadı,
Töre Teyriden korkadı.
El bir birin aşay,
Töre da ultha bla caşay.
Törede tüzlük bolsa,
Tiyrede nizam bolur.
Telige töre cok.
Töreden korkma da,
Töreçiden kork.
Keleçige caz til kerek,
Töreçige baz til kerek.
Adetden çıkgannı kulagı kesilir.
Bir şagat - şagat tüyüldü.
6. ONOV
Onov sanı cüz bolur,
Üçden biri tüz bolur.
İgi onovçu halkın vyutur,
Osav onovçu halkın ulutur.
Teli kişi akıl üyretmesin,
Korkak kişi onov etmesin.
Casak mardasın bilgen - onovçu,
Andan çıksa - tonovçu.
Oñsuzga onov cetmez,
Oñludan onov ketmez.
Akıl oysundurur,
Küç boysundurur.
Onovsuz elni mülkü tonovga kalır.
Onov süygen - oñlu bolsun,
Tüyül ese - moñlu bolsun.
Kulluk degen - havh camıçı.
7. KEÑEŞ
Menlik bolsa, iş bolur,
Teñlik bolsa keñeş bolur.
Keñeşni ne canşak buzar,
Ne korkak buzar.
Toyda cilyama,
Keñeşde külme.
Sıysızga onov sorsañ,
Burnun kökge cetdirir.
Adam tabmasañ,
Börk agaç bla keñeş.
Teşik körseñ atlama,
Sagış etmey katlama.
Keñeşlede keñtamak -
Akılı - esi oymak.
Keñeş bolsañ - tıñıla,
Tüznü-tersni añıla.
Ortaga fitna kirse,
Keñeşden hayır bolmaz.
Ekev keñeşge barma,
Üçev keñeşden kalma.
8. NIGIŞ
Akıl kerek - nıgışha.
Er sagışsız er bolmaz,
El nıgışsız el bolmaz.
Dommay teri nıgışha çıksa,
Eki çabır oltan çıkmaz.
Nıgışda söz - baguşha.
Bir teli nıgışdan ketmey edi,
Ekinçi teli nıgışha kelmey edi.
Nıgışnı kiriti cok.
Nıgış adet üyretir.
Nıgışha sabiy kelse - oynar üçün,
Kart kelse - oylar üçün.
9. TAMATA BLA KİÇİ
Kesiñi tamataça tutmasañ,
Sıy-hurmet izleme.
Kiçi sözün tileb aytır,
Tamata esleb aytır.
Biy - elmen - elni biyi,
Sabiy - elni sabiyi.
Eki teñden üydegili tamata.
Kiçige sorur amal bolsa,
Tamatanı kıynama.
Caşnı küçü - tözümde,
Kartnı küçü - sözünde.
Tamata işley turub,
Kiçi süyelib turmaz.
Tamatanı ızından kıçırma,
Sorluk eseñ, cetib sor.
Tamatanı colun kesme.
Tamata cerni sorsa barmagıñ bla körgüztme.
[Aşırıb kel].
Tamataga at başından hapar aytma.
10. COL
Cürümegen cer körmez.
Col tabhınçı coldaş tab.
Coldaşıñ nöger bolsa,
Cüregiñ tavkel bolur.
Colga cayav çıksañ,
Atlı bla nöger bolma.
Eşek ulovuñ bolmasın,
Katın nögeriñ bolmasın.
Etmez işiñi aytma,
Cartı coluñdan kaytma.
Ete bilgen - ayta bil,
Kete bilgen - kayta bil.
Colovçuga - cav cörme.
Colovçu suvsab dese,
Suv berme da ayran ber.
11. COLDA TÜBEŞGEN
Er kişini bargan colun katın, kız da kesmeydile [Sabiy ese da].
Tişirıv bla at başından söleşme.
Tişirıvnu colda at bla cetseñ,
Atdan tüşüb, cayav bar
[Tanış-cuvuk ese, aytır sözüñ bar ese].
Colda cetseñ, er kişini sol canı bla oz,
tişirıvnu - oñ canı bla.
Tersligi bolgan -
Coldan bir canına ket.
Colda tamataga tübeseñ,
Ol aythınçı aşıra bar.
Atlı colda tişirıvlaga tübese,
Alanı aşırmay, coluna ketmez.
Colda tamatanı ceri ortada,
Sol canında - ortançı,
Oñ canında - em kiçi.
Colda ekevlen barsa, oñ canı - tamatanı.
Tişirıv er kişini sol canında.
12. KOŞDA
Koş tamatanı sözün cerge tüşürme.
Koşha konak kelse, suv içmez.
[Irısdı, koşnu bereketi kuruydu deydile].
Çalgıçıla cıyın tamatalarına aç bolduk, arıdık demeydile. Suvsab bolduk derge caraydı.
Cıyın tamataga akıl üyretme.
Koşda şapa keç catar,
Ertde kobar.
Koşda aşnı iyesi cok [Anda turganla da canı bla ötgenle da sormay aşarga erkindile].
Tamata esli bolsa,
Koşunda hoşluk bolur.
Caraşıvuñ cok ese,
Koş nöger izleme.
13. MAL CANIVAR
Mal teyrisi - adam ulu.
Eşekge minñen - birinçi ayıb,
Andan cıgılgan - ekinçi ayıb.
Koynu urgan oñmasın.
İgi mal körseñ: «Tüv maşalla!» de. [Köz tiymezça].
Halal malga toñuz deseñ,
Etin haramga sana.
Karnı betin körgünçü,
Kozu boyunu kamamaz.
[Altı ayı bolmagan kozunu keserge caramaydı].
Canıvuarnı kanı bar,
Kanı barnı - canı bar.
Agaznı öltürseñ, üyüññe igilik kelmez.
Bayrım erkekni öltürgen ırısdı.
Makanı öltürgen bayıkmaz.
Karılgaç vyanı buzsañ, iynegiñi sütü kurur.
Ukunu közünde Kurannı ayatı bar.
Kögürçün ogurnu keleçisidi.
Baykuş - kanatlılanı akılmanıdı.
14. IRISLA
Ölgenleni sanagan;
öretinley aşagan;
ötmekge biçaknı çançıb koygan;
mirzevnü, aşnı, ötmekni ayagı bla bashan - ırısdı.
Kumursha töbeni kozgasañ,
Kün aman eter.
Terekni ösdürgen adamnı ösdürgen kibikdi.
Terek - caşavga kalavur.
Tübsüz kölnü coklama,
Kara suvnu boklama.
Kir otunnu otha salma.
15. OYUN - NÖR
Oyuña da oy kerek,
Andan sora boy kerek.
Birev horlar cıgışıb,
Birev horlar aytışıb.
Oyun oyun bolsa da,
Boyuña urgan oyun tüldü.
Atıñı öçge salma,
Karnıñ bla öç alma.
Öç almadım deb carsıma,
Köl salmadım deb carsı.
Örelikge er üyretir,
Nögerlikge nör üyretir.
Küle-küle, söz çıgar,
Oynay-oynay, köz çıgar.
Tutuşhanıñ atañ ese da -cık.
Tavlu caşnı - toguz nörü [Çariş, at oyun, ilişan athan, kama-kılıç oyun, kazık oyun, guloç
oyun, koltaş athan, tutuş].
Öç algaña öç cetmez.
[Savgasın kızlaga tişirıvlaga berirge kerekdi].
Ana tilin süygenni,
Har zamanda kölü tok,
Anatilni süymegenni,
''ANAM'' derge erkinligi cok.
|
| |
| |
| kaçigar | Tarih: Cumartesi, 26-06-10, 0:20 AM | Mesaj # 5 |
|
Tümgeneral
Grup: Admin
Mesaj: 162
Ödüller: 1
İtibarlarınız: 0
Konum: Dışarıda
| 16. BAYRAM
Kölüñ carık ese - bairam,
Tüyül ese, artha aylam.
Bayramga - omak bolub,
Duniyaga konak bolup.
Cerge köre - ayranı,
Elge köre - bayramı.
Toyda davuñ bolmasın,
Bayramda cavuñ bolmasın.
Cañızlıkda bayram cok.
Bayramga nizam kerek.
Bayramsız ömür bolmaz,
El bayramga - savutsuz.
[El bayramga savut tagıb kelgen adamnı kıstab iygendile].
17. HAN, ELMEN, OLİY
Can bla kan birdi,
Teyri bla han birdi.
Karnı başın kar alır,
Hannı başın han alır.
Hannı biyligi kesine sıydı.
Atın ayagan kan almaz,
Kesin ayagan han bolmaz.
Elmen aytdı - el aytdı.
Oliy kalkıvçu bolsa,
Eli cukuçu bolur.
Oliy elge tamata,
El oliyden tamata.
Biy köb bolsa, dav köb bolur,
Han köb bolsa, cav köb bolur.
Elli cıldan atlamagan
Elge onov etalmaz.
18. BİY BLA BİYÇE
Çıntdı biy adet buzmaz.
El bilgenni bilmegen
Elge biylik etalmaz.
Biyni sözü söz bolsun,
Onovlaga tez bolsun,
Kişiligi-ötü bolsun,
Akılı-beti bolsun.
Korkak biyge - kulnu sıyı.
Biyni çiyi terk çıgar.
Cañız terek bav bolmaz,
Cañız kişi biy bolmaz.
Aman biyni avzu aman.
Biy kılıkdan adet oñlu.
Biy kıstalır,
Adet kalır.
Biyni sözü töreli.
Biy uluna - özden adeb.
Adet bir da, sıy başha.
Biyge cumuşuñ bolsa,
Arbazına kesiñ bar.
[Sabiyni ne da başha adamnı iyerge caramaydı].
Biy sözünden belgili.
Biyni biyligi kerek künde bilinir.
Çıntdı biyçe sabiy körse,
Çıgarıb savga berir.
Çıntdı biyçe ariv tilli.
Biyçeni sıyı biyik.
Bolumlu biy - ülgülü,
Bolumsuz biy - külkülü.
Kul kerilib kalır,
Biy urub alır.
Biyni kiyimi - ak,
Aythan sözü - omak.
Biy bergenin sıyırmaz.
19. BİY BLA EL
Biy aythanña madar cok.
Biy közüne karama.
Biy bergenni közüne bakma.
Biyge işlegen - büsürevsüz.
Biyde keçim cok.
Biy bla turgan - biy kellü.
Biy bla tüyüşseñ,
Kulu bla davlaşma.
Biy bilgenni kul da biledi,
Aytır oñu cokdu ansı.
Biy olturub, özden süyelib.
[Keñeşde, söleşgen zamanda, kart tüyül ese].
Biyni ceri törde.
Eşek, mahtanıb:
«At bla bir atavuldanbız», dey edi.
[Kesin cürüte bilmey, igi tukumunu betin coygan adamga aytadıla].
Biyni toyu - eki ıyık.
Biyni toyu - elni toyu.
[Elde bolgan er kişi arı cıyıladı].
Biy tayagın cerge kaksa,
Onov bitgenñe sana.
20. ÖZDEN
Halk üzegi - özden urluk.
Kün özegi - ot,
Özden özegi - öt.
Kara kişi antına ölmez. [Özden antın unutmaz].
Tamgan suvçuk kezlev tüyül,
Kızganç adam özden tüyül.
Özden süygen - kök çebken.
Kerti söznü özden aytır,
Caşırmayın közden aytır.
Özdenni aşı bla oynagan
Başı bla oynar.
Özdenni sözü - eki [ne hav ne ugay].
Aman özden colda tabılır,
Aña tübegenni eşigi cabılır.
Kerti özden - nart kibik,
Çarişge barlık at kibik.
Özden kayrı deb sormaz,
Nek deb apçımaz.
İgi özden - cır kaygılı,
Aman özden - çır kaygılı.
Özden ölse - ok tiyib.
Özden kanı bolmagan
Atın bavdan çıgarmaz.
Kölsüz özden kuldan aman.
21. KUL
Kesiñden tuvmay ul bolmaz,
Satıb almay kul bolmaz.
Aman aylanırga tul usta,
Aman aytırga kul usta.
Kul başha calçı başha.
Kul kesine biy tabhınçı
Canına tınçlık kelmez.
Calınçak özden kuldan aman.
Kulnu biy etseñ,
Anasın karavaş eter.
22. MOLLA, USTAZ
Mollanı etgenine karama da,
Aythanına kara.
Molla da bilgenin aytadı.
Tıñılavuk tın buzar,
Cartı molla din buzar.
Ahşı efendi elni avzuna karatır.
Efendi osaldı deb namazıñı koyma.
Efendile köb bolsala,
Arada busham çıgar.
Adamlıgı bolmagannı
Mollalıgı - tüşge deri.
Ustazın sohta ozar.
Bile eseñ - aşırma,
Bilmey eseñ - caşırma.
Akıllıga bildirseñ,
Bilimin çırak zter,
Akılsızga bildirseñ,
Bilimin biçak eter.
Adam üyretir, caşav tüzetir.
10. MÜLK
Halal mülküñ sabiyiñe tük bolur,
Haram mülküñ tuvduguña cük bolur.
1. AMANAT
Kazavatha - atlı,
Amanatha - antlı.
Amanatha - hıyanat.
Taşdan amanat avur.
Kimge amanat,
Kimge kıyamat.
Amanatın unuthan
Osuyatnı eşitmez.
Işañan başnı it aşar.
Işanıvuñ cok ese,
Amanatdan hayır cok.
Kesine ışanmagan
Birevge da ışanmaz.
Işana eseñ - teñ bol,
Işanmay eseñ - keñ bol.
Sen ışañan bar ese,
Saña ışañan da bar.
Bir birge ışanıv kalsa,
Caşavda tatıv kalmaz.
Adamnı ışandırma,
Işandırsañ - sındırma.
Işanmagan - sınamaz,
Sınasa da iynanmaz.
2. SAVDA
Tanıy bilseñ tanıb al,
Bilmey eseñ, talgır al.
Sata bilgen ala bilir.
Satıv haterni süymez.
Bazar hurcunuñu kazar.
Satıvçunu sözü cütü,
Alıvçunu közü cütü.
Aldab sathan - urlab sathan.
Savdügerçi eseb etmey esnemez.
3. HAVH
Havh bermesem - men antsız,
Men bergença keltirmeseñ -sen antsız.
Havhçu bolcalnı süymez.
Havh alganıñ - ayalu.
Aytıb alganıñı aytdırmay ber.
Sende bolgan mende cok,
Mende bolgan sende cok.
Savganı savgalama,
Havhnu havhlama.
Havhnu haterligin amanat buzar.
Havhnu satma,
Önküçnü atma.
4. BOLCAL
Ozdu-ketdi deme da,
Içhındırdım de.
Bolcallı işni börü aşar.
İgi işge bolcal c alma,
Aman işni bolcaldan alma.
Bolcal ne aşıkmaz, ne mıçımaz.
Bolcal salgan boldurur,
Salalmagan olturur.
Bolcalnı amal aytır.
Oñluga - bolcal,
Oñsuzga - acal.
5. BORÇ
Borçnu amalı - ber da, kutul.
Borç ketginçi berç ketmez.
Alganda - önküç,
Kaytarganda - küç.
Borçu barnı cügü bar.
Borçha kirme,
Kirseñ - kerilme.
Havle borçun savga sunar.
Borçlarına borç koşhan
Tölevleden kutulmaz.
Borçha berseñ, teñ bolursa,
Artha deseñ, keñ bolursa.
Önküçüñü tüşge deri kaytar.
6. SAVGA
Bergende - savga,
Davlasañ - ulha.
İtge süyek atsala,
Savga sunup kuvanır.
Cavuñ savga keltirse,
Izından kavga kelir.
Bergeniñe sokranma,
Alganıña sokran.
Hadak degen - kübürden,
Savga degen - cürekden.
Savga berseñ ızın sorma.
Savga saylay bilmeseñ,
Adamnı kölü kalır.
7. KORANÇ
Tölegen davlar,
Tölemegen saklar.
Korançsız hayır tüşmez.
Töreli tölev etmez.
İşleseñ - törlerse,
Urlasañ - tölerse.
Adamladan ayaganıñ
Şaytaña ülüş bolur.
Ahça korar, bet kalır.
Aznı kızgansañ,
Köpnü coyarga tüşer.
8. İZEV-MAM MAT
Sermeşge - hazır bolub,
İzevge ırazı bolub.
Mammat cıysañ, çomart bol.
Çarişge - kamçi bla,
Mammatha - çamçı bla.
İzev işni kaştüy buzar.
Mammatha bargan - algışlı,
Mammatdan kalgan - sagışlı.
İzevçünü işi halal,
Cıygannı - aşı halal.
İzev işi ekili.
9. AHÇA
Mal caysañ - soyar üçün,
Ahça cıysañ - coyar üçün.
Ahçadan namıs baga.
Cut adamnı ahçasın
Kübürde küye aşar.
Çalgı çalmay ak izleme,
Kıyın salmay hak izleme.
Bahçaga karav kerek,
Ahçaga sanav kerek.
Ahçaga-mülkge cetse,
Adamlık tuvra bolur.
Telige baylık tüşse,
Kesin akılman sunar.
10. SAPARİŞ
Saparişiñ bar ese,
Haparlaga katışma.
Usta caşnı saparişi kurumaz.
Saparişde kariş cok.
Gürbecini onovçusu - temirçi.
Aythan adam bolcalnı saklar,
Etgen adam calnı saklar.
İşini ebin tabhan
Kesine gırcın tabar.
Baltaga kın etme,
Ustaga hını etme.
Ustalıgın ayamagan
Cüregiñi kıynamaz.
11. MÜLK
Irıshı kökden cavmaz,
Mülk tübünden kozlamaz.
Kol kıyını bla caşagan
Irıshısın sav aşar.
Sanasañ - baylık,
Sınasañ - aylık.
Irıshı kabırdan çıgar da,
Kübürde bugar.
Kerti ırıshı - cerdi,
Andan kalganı - celdi.
Carlıga baylık caraşmaz.
12. CARLILIK
Carlı bolma,
Bolsañ da arılı-berili bolma.
Carlını kölü carık.
Bügün - carlı,
Tambla - barlı.
Carlını sözü çaprakdan ötmez.
Carlı kişi bay bolsa,
Calçısına cer salır.
Carlını buzovu ögüzlük eter.
Aç eseñ - tişle,
Carlı eseñ - işle.
13. GUDU
Urlab bay bolgandan ese,
Urlamay carlı bol.
Guduçuga koşulsañ,
Atıñ guduçu bolur.
Urlamagan - adam ulu,
Urlagan - haram gılıv.
Guduçunu balası
Kıyavlu bolub tuvar.
Aşagan kutulur,
Calagan tutulur.
Aşasa da - börü,
Aşamasa da - börü.
İynek urlagan - uruçu,
İyne urlagan - guduçu.
14. ESEB
Kaytıb kirir eşigiñi
Katı urub ketme.
Oy cetmese boy cetmez.
Oynab söleşseñ da oylab söleş.
Maragannı karagan ozar.
Eseblige tırman cok,
Esebsizge darman cok.
Oyumsuz iş oyulur.
Birev eseb etginçi
Birev haseb etdi.
15. ISPAS
Duniya ırıshısından
El ırazılıgı küçlü.
Köbge ıspas etmegen
Azga büsüremez.
Kesi hater etmevçü
Sen etgenni midel sunar.
Ispas etgen - bilib,
Bilmegen - külüb.
Adamnı suvsabın cerge tökme,
Ispas etmeseñ da sökme.
Aş - sanıña carar,
Ispas canıña carar.
16. İŞ
İşni aşıgıb başlama,
Başlasañ a - taşlama.
Etmey sokranñan ese
Etib sokran.
Küçüñe bazınma da işiñe bazın.
İşni allı - cubanç,
İşni artı - kuvanç.
Köbge tıñıla da birin et.
Karnıñ toygunçu aşa,
Beliñ talgınçı işle.
17. CAL
Birevnü mülkün boşama,
Birevnü hakın aşama.
Baynı kölü- malda,
alçını kölü - calda.
Cal degeniñ camav kibik.
Calçını calın ber da canın al.
Cal saklagan - calınçak.
Birevnü calın calamiş kımar.
Amal tabhan - malçı,
Tabmagan - calçı.
18. OSUYAT
Osuyat acal keltirmez.
Caşav colu - ülgülü,
Osuyatı - külkülü.
Atasını osuyatı balasına -töre.
Osuyat bla oynama,
Başha ülüş davlama.
Haram bla cıygan mülküñü
Osuyatıña koşma.
Asıldan savga kalır,
Osaldan kavga kalır.
Bar umutuñ osuyatha sıyınmaz.
19. KÜN
Har künnü tört bölümü:
Birinçisi - işler üçün,
Ekinçisi - Allahha kulluk eter üçün,
Üçünçüsü - solur üçün,
Törtünçüsü - cuklar üçün.
Cañı ay bla başlanñan iş
Oñuna aylanır.
20 . IYIK
Baş kün:
Duniya baş kün caratılgandı.
İşni baş kün başlasañ,
Zamanında tamam bolur.
üy işleb başla;
colga çık;
uvga bar;
cortuvulga atlan;
keleçile iy;
kiyim tik;
sabiyni beşikge sal.
Gevyurge kün:
Gevyurge kün - kızganç kün.
Gevyurge kün iş başlama;
colga çıkma;
terek salma;
sabanña çıkma;
konakga barma.
Baraz kün:
Kurman künü - baraz kün.
Baraz künde koş köçürme.
Baraz künde kaygı aş üleş.
Cañı üyde ot etseñ - baraz kün.
Orta kün:
Cavun tilek - orta kün.
Bayrım keçe körgen tüşüñ kerti bolur.
Bayrım iñir - cavunlu. [Ol iñirde bitev üyür, cuvunub baş cülüb, soluv küñe hazırlana edi].
Bayrım kün:
Bayrım künüñ - soluv künüñ.
Bayrım künde - cuma namaz.
Bayrım künde nıgış tolu.
Bayrım künüñ - bayramdı,
İşlegeniñ - haramdı.
Bayram etseñ - bayrım kün. [Ol kün kelgen kelin nasıblı boladı deydile].
Bayrım künde soyum etme.
Şabat kün:
Şabat künüñ - ekili.
honşuña da ot berme [ırıshı tarkayadı];
sabiyiñe at ata;
mal kesme.
Iyıh kün:
Iyıh kün - Teyri kün.
Soyum etseñ - ıyıh kün.
Iyıh kün sabiy tuvsa,
Kolan tuvar soyulur. [Ol kün okuna].
Sabiyine at atarık
Iyıh künnü saklasın.
Suv sugarsañ, darman hans cıysañ - ıyıh kün.
11. KAZAVAT
Elin süygen cigitlik eter,
Süymegen itlik eter.
1. ER KİŞİ
Cer tavsuz bolmaz,
Er cavsuz bolmaz.
Ötlü kişi, horlatsa da, batırdı,
Ötsüz kişi, horlasa da fakırdı.
Ok sadaksız atılmaz,
Er sınavsuz tanılmaz.
Erni nasıbı da tüzde,
Ölümü da tüzde.
Erni üyü - camıçı.
El çorasız, er carasız bolmaydı.
Cigitlik bla igilik birdi.
Curtun süygen buzukçunu ayamaz.
Altmış kabıb, at toyar,
Altı kabıb er toyar.
Oñsuznu cavdan cakla,
Teñlikni davdan sakla.
2. AT
Tay asıramagan atha minmez.
Tay at bolgunçu
İyesi it bolur.
Tay izleseñ,
Ullu atnı katında cathan
taynı sayla.
Üç cılı cetginçi,
At kezivyune kelmez.
Çagıdıynı mahtab al,
Alaşaga sıltav sal.
Atnı tuyagı igi bolsa,
Kalganı aman bolmaz.
Ögüz - cekgenniki,
At - minñenniki.
Atıñı satsañda,
Keregiñi satma.
Biy atından belgili. [Ak atha mine edile aslamısında].
Azıklı at arımaz.
Adamnı suvsab etgen - bir günah,
Atnı suvsab etgen - miñ günah.
Aman özdenni atı cavur bolur.
Atnı katına bargan sırtın sılar.
At ayalsa - miñkünlük,
Ayalmasa - birkünlük.
Çabırı teşilmey, er tınçaymaz,
Ceri teşilmey, at tınçaymaz.
Atın süygen - altın kibik,
Atın tüygen - katın kibik.
Sıgın otha uf deme,
Arıgan atha çuh deme.
İtiñ tavda bolsun,
Atıñ bavda bolsun.
[İtleni algın koşda tuta edile. Arbazda, ala bla uvga barganları sebebli, calan da kaplan
pariyle turgandıla].
Atnı başına kamçi tiymez. [Atnı başı kündü deb, başına urgaña nalat bergendile].
Atnı kulagın buzsañ,
Atdan saña hayır cok.
Tonuña töşek deme,
Atıña eşek deme.
Atha mine bilmegen
Atın kıynab öltürür.
Atı aman colga çıkma.
Basar tavga örleme,
Arık atnı cerleme.
Halin bilmey atha minme.
Aç atım da, bar atım,
Tok atım da, cok atım.
At ayagan bet tabmaz.
[Çarişde ne da sermeşde].
At - er kişini kanatı.
At azgın bolsa, cüyrük bolur.
Cüz atıñ bolsa da,
Baş enişge minme,
Bir atıñ bolsa da,
Tik örgede tüşme.
Savut-sabañ - sanıñ kibik,
Minñen atıñ - canıñ kibik.
3. SAVUT-SABA
Kamanı sabın tutalmay eseñ,
Kollarıña ışanma.
Atıñ-ceriñ bar ese,
Savutuñ hazır bolsun.
Savut- saba iyesine da cavdu.
Savutuñu sabiy ceter cerde koyma.
Ceti kümnü cürütseñ,
Savut bir künüñe caraydı.
Er kişini kiygen börkü, minñen atı, cürütgen savutu [belbavu bla birge] savga sanña
kirmeydile [alaga başha adamga tiyerge da caramaydı].
Tersligiñi bile eseñ,
Kama sabha cabışma.
Kamasız kişi - butaksız bıkı.
Elber: Bir horada segiz çora.
Cuvabı: özden bla anı savut-sabası - uşkok, tapança, gida, kılıç, kama, arkan, kezlik. [Algın:
sadak, süñü, kılıç, gida, kama, arkan, kezlik].
4. ESKERTİV
Öden ozub - kişilik.
İgilik bolur üçün kişilik kerek,
Kişilik bolur üçün adamlık kerek.
Cetgen künde kölsüz bolma.
Kölsüz asker kolaysız.
Dav cokda - akıl köb,
Cav cokda - batır köb.
Arsarlı sagış etginçi,
Arsarsız işin eter.
Ölüb da oy deme.
Ata cavu cuvuk bolmaz,
Ata cuvuk cav bolmaz.
5. KAZAVAT
Havh candan nöger sıylı.
İş başlay turub art sagışın et,
Kazavatha kire turub, al sagışın et.
Hansız comak bolmaydı,
Kansız uruş bolmaydı.
Elge cav kirgen bolsa,
Can ayagan ermidi?
Cavnu horlagan ~ mahtavlu iş,
Cavga horlathan - ullu bediş.
Uruşda ölgen şeyitdi,
Kaçıb ölgen a itdi.
Ok tiymezin saylagan
Tuvgan elin saklamaz.
Kebin kiygen kaytmaz,
Kübe kiygen kaytır.
6. DUŞMAN
Tosuñ bla olturub keñeş,
Cavuvñ bla öretin söleş.
Oñlu bla küreşseñ - cazık eter,
Oñsuz bla küreşseñ - sıyıñ keter.
Cavun canıvar da canıydı.
Şuöhuña alınma,
Duşmanıña calınma.
Duşmanıñı duşmanı
Saña dos bolub kelir.
Cav basar elni kulagı sañırav.
Kesiñi tokga,
Duşmanıñı cokga sanama.
Cav tübese cubanma,
Ariv aytsa iynanma.
Cav ayagan - caralı.
Cilyannı başın ezginçi
Ölgen sunub ketme.
Ata cavuñ tobaga kaytsa,
Kıynalsañ da, keçib koy.
Bildirib kelgen cavdan korkma,
Bildirmey kelgen cavdan kork.
Bizni ömür - temir ömür,
Cavun ayagan kesi ölür.
Cavuñ köb bolsa da,
Kesiñe küldürme.
Süymegeniñ külgen kün -
Adamlıgıñ ölgen kün.
Duşmanıñ oñsuz bolsa da,
Ullu köllü bolma.
Suvga tayanma,
Cavga iynanma.
Saña tab - cavga tabsız.
Cavluk etseñ açık et,
Etmey eseñ - kaçıb ket.
Duşman aythanlay barma.
7. DEMLEŞ
- Sen - sen eseñ, men - menme.
[Demleşeme degen alay aytıb bildiredi].
- Atışmı tutuşmu?
[Cavunu cuvabı].
- Tutuşhan katınla da etedile,
Erle atışırga kerekdile.
- Kimni allı, kimni artı. [Alay aythandan sora, ekisi da birer cerde süyelib, atışıb
tebregendile].
Aythan da etgen kibik,
Kerilgen da urgan kibik.
Tiymegenñe tiyme,
Tiygenni sav iyme.
Cañılgan bla söleş,
Canıgan bla demleş.
Öreçini [duşmanı bla] ogu teñ.
[Bir öreçini okları tavusulsala atış tohtab kılıç sermeş başlana edi].
8. ULLU ÜY
[caygıda - Ullu Arbaz]
[Elni menme degen kişileri biyni ne da bir deberi cürügen özdenni konak üyünde, arbazında
cıyıla edile].
Er igisi - Ullu Üyde.
Ullu Üyde caş adamga şintik cok.
Ullu Üyge kirmegen -
Namısı cürümegen.
[Amanlık etgenleni, bedişge kalganlanı, ayıblı bolganlanı Ullu Üyge iymey edile].
Cortuvlnu uzak colu Ullu Üyden başlanır.
Biy çakırsa - mıçımay,
Tebre dese - cunçumay,
Uşkoklanı cerleb,
Biçaklanı bileb.
Ullu Üyde - ullu onov.
Ullu Üyge - colga hazır.
[Cortuvlga, könçelikge barır üçün].
Biy allında tüyüş cok.
[Biyni katında söz-tüyüş açhanña ullu tazir salgandıla].
9. CIYIN
Cügensiz atha minme,
Başsız cıyıña kirme.
Kuş karganı nöger etmez.
Körgenden tanıv ahşı,
Tanıvdan sınav ahşı.
Ölümge cetseñ da,
Nögeriñi cakla.
Colga çıkgan özden cıyın
Cañız caşnı saklamaz.
Nöger nögerin üç kün saklar.
[Könçeklikge barama dese].
Kölsüznü bla antsıznı
Er cıyıña koşma.
Ullu cıyın - şapalı.
10. CORTUVUL
Cortuvulga çıkgan eseñ,
Karnıñı kancıgaga kıs.
Karıvsuzga külme,
Oñsuzga tiyme.
Kereksizge atılma,
Cañız atlıga katılma.
Barganda kuvanma,
Kaythanda mahtanma.
Sormaganña söleşme,
Kabhın malnı üleşme.
[Honşuga, tiyrege].
Cortuvuldan kaythan
Elge aşıgıb kirmez.
Cortuvuldan kaythan
Hapar aytıb küreşmez.
[Tohtab hapar aythan ayıbdı].
Biy saylasa - bir saylar.
Kiçi caşha [şapaga] - kiçiv at.
Cortuvulnu haparı - tamatanı avzundan.
Atlı aytsa - iynanırla,
Atsız aytsa - cubanırla.
11. ÖZDEN AYTIVLA
Antı bolgan kara kişi, çık!
[Kuvgun kelse, alay aytıb çakıra edile].
Biribiz ölgen cerde biribiz da yelürbüz.
Cavdan artha turmay süyelirge ant eteme. [Ant].
[Cıyınña kirgen caşlanı antları].
Bir kün tuvganma, bir kün öllükme.
Bir tuvgan bir ölür.
Bir duniyam eki bolluk tüyüldü.
[Cavdan kutulur amal kalmasa].
Tiyse - terekge,
Tiymese - butakga
[Keçegi sermeşde].
Azdan az ölür,
köbden köb ölür.
[Duşmanla aslam bolsala].
Izın tabhan özün da tabar.
Börü da honşu koşha çabmaydı.
Cathan börü tok bolmaz.
Börünü aşı colda.
Katınladan güttü urlagança.
[Cuvukdan cılkı sürgen ayıbdı].
Arslan çıçhan tutmaz,
İlyaçin çibin cutmaz.
Cekir candan namıs baga.
Barama da - kesim tas,
Barmayma da - betim tas.
Alay oñ cavurunumda kaçım bar,
Korkub, artha turmazga da antım bar.
[Sınavladan ötüb ant etgen caşlanı oñ cavurunlarına cor tamga sala edile].
Catıb ölme atıp öl.
[Kerti özden, öllügün bilse, süyelib ölürge küreşgendi, üsüne süyelgen duşmannı hilikkya
etgen sözün eşitmez üçün, cerde catıb turganlay öltürmez üçün].
12. CIRÇI
Cırnı colu - Teyrige.
Cırçı kelse, cır kelir.
Cırçı cırın unutmaz.
Cırı barnı colu bar.
Cırnı colu - cürekge.
Cırçını sıyı toyda çıgar.
Cırçı at alıb keter,
Cırı kanat kerib ceter.
Cırçıga duniya erkin.
Cırçıga tiygen - Teyrini cavu.
Cırçı kanı tögülmez.
Cır cürekni vyatır.
Erni sanı kırda kalır,
Atı-canı cırda kalır.
12. KATIN ALIV
Kökde - culduz,
Üyde - kız.
1. KİYİM
Agaz - cerni çırayı,
Kiyim - erni çırayı.
Kiyimni bir kün ayasañ,
Miñ künüñe carar.
Kiyim tukum sordurur.
Tanıgan cerde - süyek,
Tanımagan cerde - kiyim.
Çabırımı çıgı üzülgenden ese,
Boynumu cigi üzülsün.
Üç adam algış etmesele,
Kiyimiñi teş da at.
Kiyiñenim kesim üçün,
Casanñanım elim üçün.
2. BÖRK
Birevnü börküne tiyseñ,
Kesiñi börküñe sak bol.
Börküñü teşseñ,
Tıyınşlı cerge sal.
Birevnü atın çaynama,
Börkü bla oynama.
Börkün tas etgen da bir,
Betin tas etgen da bir.
Börkü amannı - beti aman.
Börk bla namıs birdile -
Ekisinden biyik cok.
3. KIZ SAYLAGAN
Katın alama deseñ,
Katınsız aythanña karama.
Anası mahtagannı alma,
Tiyresi mahtagandan kalma.
Tamatañı cıl sanı otuzdan avgan ese,
Saklamazga erkinse.
[Karındaşıñı, egeçiñi].
Erge barlık - onsegizden,
Katın allık - ontoguzdan.
Ariv ariv tüldü,
Süygeniñ arivdu.
Süygen cürek süygenin körür.
4. CAŞ KARAGAN
Teyri erge bereme dese -
süymeklik berir,
Bermeyme dese -
suvukluk berir.
Anasına karab, kızın al,
Atasına karab, caşına bar.
Köb saylagan bek cañılır.
İzleb algan avruvuña
Darman kerek tüldü.
Abınmagan ayak cok,
Cañılmagan cürek cok.
Caşha sormay, katın alma ,
Kızga sormay, erge berme.
5. TÜBEŞİV
Tebsegen caş kızga karar,
Tebsegen kız cerge karar.
[Arkasın bururga caramaydı].
Kıznı toyga ne ul çıgarır [baş urub].
Ne begevul çıgarır.
[Ekisine da kıznı ugay derge erkinligi cokdu].
Kıznı toy arada koyma,
Adet buzub, bet coyma.
[Cerine kaytarıp, baş ururga kerekdi].
Kız bl a hını söleşme.
Toyga kara,
Oyunña cara.
[ne tebse, ne kars ur]
6. TANIŞIV
Mal eterik-tavga,
Katın allık - toyga.
Kız toyga kesi barmaz,
Kesi cañız da kaytmaz.
[Karındaşı bla, cuvugu bla barıb kaytadı].
Kıznı namısı bla oynasañ,
Börküñü cerde izle.
Aytır sözü bolgan ulan
Abezehni ozdurmaz.
[Abezehde kız bla söleşir erkinligi bardı].
Abezehde kız kolun cumduruk etse,
Haparıñı kısha et.
[Caşnı caratmaganın anı bla bildiredi].
Süygen kızıñ belgi berse,
Eki üyge col işle.
Caşnı, kıznı işlenñeni
Toyda tuvra körünür.
7. IRISLA
Cuvuguna bargan kıyavlu tabar.
Tukumuñdan katın alma,
Tukumuñda erge barma.
Ceti taşdan ötgen suv
Cañıdan taza bolur.
[Segizge aylanñanla cuvukga sanalmaydıla].
Arba tolu hant tuzdan
Oymak tolu süt avur.
[Bir ananı sütün içgenle karındaş bla egeçge sanaladıla].
Anaçıñı kızın alma,
Anaçıñı caşına barma.
Emçek ulan atalıknı üyürüne cagılmaz.
8. KELEÇİLE İYGEN
Caş bir kıznı caratsa,
Egeçine bildirir.
Katın allık atasına-anasına col izler.
Keleçini igisi - ana karındaşıñ.
Keleçi igi bolsa,
Keli baş erge barır.
Kiyevlük abınmasın [bir ters iş etib],
Keleçi karılmasın [sözün ayta bilmey].
Keleçi bir kün suvab alır,
Bir kün cuvab alır.
Keleçini keçikgeni ahşı.
[Keleçile bargan cerlerinde köb kalsala, anda alaga ırazı bolganları bilinedi].
9. KELEÇİLEGE KARAGAN
Keleçile kelsele,
Tıpır katında olturt.
Keleçile üyde bolub,
Ot öçültgen - ayıbdı.
Kiyevlüknü süymeseñ da,
Keleçile konakdıla.
Keleçile kelsele aşnı kelinlik eter.
Oñsuñan üyde - kaynagan boza,
Oñsunmagan üyde -çaykagan ayran.
Aşlavda hatlama körse,
Keleçi umut üzer.
Keleçile bir kelgenley
Hav degen arsar bolur.
10. IRAZILIK
- Alıka cay da kelir, kış da kelir.
[Caş, atası-anası saylagan kıznı caratmasa, alay aytıb, çıgıb ketedi].
- Kimni arbasına minseñ, anı cırın ayt.
[Caratsa, alay aytıb, çıgıp ketedi].
- Siz süygenni men da süyerme.
[Kız, keleçile da turganlay, atasına anasına ırazılıgın anı bla bildirib, çıgıb ketedi].
- Siz carata esegiz, siz aythannı eterme
[caşnı caratmasa, alay aytıb, çıgıb ketedi].
Keleçi igi bolsa,
Bolcal etmey kaytmaz.
11. KİYEVLÜK BLA KELİNLİK
Söz tavushan kıznı tili kısha.
Söz tavushan ahşı ulan
Nakırdasın unutur.
[Ekisi da, nögerleri, şuöhları bolmasa, başha caşla, kızla bla söleşmeydile].
Kelinlikni colu başha.
[Kayınlarından bugub cürüydü].
Kiyevlüknü ayagı nıgış taba atlamaz.
[Kayınlarına tübemez üçün].
Kiyevlüknü [kelinlikni] nögerleri
Çamdan ülüş alırla.
[Ala bla külüb, oynab].
Kiyevlük toyga barsa,
Hurcunu kuru bolmaz.
[Kelinlikge anı kiçi karındaşına, egeçine savgala alıb baradı].
Kelinlik bla tebsegenle - kiyevlüknü şohları.
12. TOYGA HAZIRLANIV
Bay kiyevnü bolcalı kısha.
Kız berlikni üyü keñ.
Tukumnu beti toyda çıgar.
Toyuñ toy ese - tegül.
[Sıy kañada artık aş bolmaydı deydile].
Konak sanı - arbazıña köre.
İgi cuvuk, toyga kelse köz cetdirir,
Osal cuvuk, toyga kelse, söz cetdirir.
Çakırmasañ - sen gyavur,
Barmay kalsam - men gyavur.
13. TOYGA BARIV
Kölüñ kalgan cerge
Konak bolub barma.
Toyga barsañ, toyub bar,
Eski tonuñu koyub bar.
[Omak bol, adamlanı köllerin çıgarma].
Çakırılmagan cerge it da barmaydı.
Toynu aşı - tobalak.
Keñeşge - oylar üçün,
Kuvançha - oynar üçün.
Kuvanmagan kuvanç buzar.
Sıyga barsañ oyna, toy,
Carsıvuñu üyde koy.
Toyga alga da barma,
Toyda artha da kalma.
14. TOYDA KONAK ALIV
Konakbayga - salam,
Konaklaga - kelyam.
[Tamata konaknı salam alıb algış etib, üyge aşıra, savluk-esenlik sora].
Konagıñı üyge aşır,
Aşırmasañ - acaşır.
Ozgan adam salam berse,
Toyga çakırmay koyma.
Sıyıgız sıylı bolsun!
Sıyıgızga sıy kelsin!
Aş tatlı bolsun!
[Keçikgen konak alay aytıb kiredi].
- Sıylı konak 6ol! Ahşı kişiny ceri hazır deydile da, kel cuvuk 6ol, oltur.
[Tamata alay aytadı da şapa va terk okuna aña şintik tabıb, allına aş-suv saladı].
Amanla sormay edile,
İgile kesleri aytmay edile, degenley.
[Konakla bir birlerin tanımay esele, tamata alay aytıb, söznü tamata konakga beredi, ol a
alanı atların aytıb tanışdıradı, artda va algış etedi. Kişi tanımagan konak bar ese da ol
halda].
15. KİYEV CÖÑERLE
İgi kiyev - nögerle bla [kelir],
Aman kiyev - egerle bla.
Caş kiyevge ençi sıy:
Şintigi katapa,
Katında şapa.
Kiyev nögerle - cıyırma,
Andan köbü cıyılma.
Kiyev cöñer osal bolsa,
Tukumga bediş kelir.
Kiyev cöñerge - saylab,
Bellerin katı baylab.
Kiyev cöñer teli bolsa,
Toyda-sıyda tüyüş açar.
Kiyev cöñerleni körseñ,
Kiyevnü sorub küreşme.
16. SIY TAMATA
Tamata bla şapa - üyge cuvuk adamla.
Tamatanı - köb sagışı,
Üç algışı.
[Birinçi algış, törtünçü, cetinçi - kurmanlık kelgende].
Tamata bolgan tınçdı,
Tamatalık etgen kıyındı.
Tamatanı ülüşü - baş cartı bla cavurun.
Baş cartıda - üç ülüş.
Sıyda nizam bolmasa - tamatadan kör.
Tamata bla davlaşhan
Sıy kañadan kıstalır.
Tör tabsañ töreden çıkma.
İgi tamata uşaknı tıymaz,
Lahornu da unamaz.
Hal bilmegen tamata
Şapaların kef eter.
17. SIYDA ŞAPA
Toyda şapa köb bopsa,
Aşnı tatıvu keter.
Uzunbilek şapanı atasına ayıb kelir.
[Cumuşun olturub etgen şapaga aytadıla uzunbilek deb].
Tüznü tigi cok,
Şapanı şintigi cok.
Aman şapa adamlaga artın burub aşar.
Erinçek şapa ayaknı tolturub berir.
[Erni-burnu bla calan da birinçi ayaknı tolturadıla].
Aşnı-suvnu ma deb berme.
[Ma deb aşnı itge beredile].
Şapanı ayagın algan tazirge kalır.
[boza, sıra kuygan ayagın. Konak aşnı, içgini kesi almaydı, bermeydi].
18. CIR-TEBSEV
Toy etilmegen kuvanç -
Muharlaga cubanç.
Üçünçü algış belgidi:
Aşnı koy da. toyga çık.
Cırlay bilmegen carsıvdu,
Tebsey bilmegen ayıbdı.
Toy bolsa - oyun bolur,
Kurmanlıkga soyum bolur,
Konaklaga toyum bolur.
Teli tebsey bilmez,
Tebsese - koya bilmez.
Sıynı çıragı cırdı.
[Kurmanlık et kelir allında, altınçı algışdan sora cır aytıladı].
İgi şorpa - çırlı,
Kerti kuvanç - cırlı.
Esirib, toynu buzgan -
İt kibik cerge kushan.
19. BEGEVUL
Begevulga kerek - marda.
Asılsıznı begevul etseñ,
Toynu zavugu kalmaz.
Kala biyi - kalavur,
Biya biyi - begevul.
Toynu tamata başlar.
Begevul çamsız bolmaz,
Çurum tabmay kıynalmaz.
Tebsegenni sanı erkin,
Begevulnu canı erkin.
20. ALGIŞ
Ekinçi algışnı tamata konak aytadı.
Algış aythan alga içer.
[Süyelib aytadı. Ertde zamanlada barı da bir ayakdan goppandan içgendile. Adet andan
keledi].
Algış aythan - bir ayagın kötürüb.
[Ayagın cerge salsa, algışın boşarga kerekdi. Bu bek eski adetdi].
Bir ayakga eki algış aytılmaz.
Ata-babalarıbız ullu sıylada toguz algış etgendile.
[gitçe sıylada - beş, ceti].
Boza ayaklanı atları:
Birinçisi - tolu ayak,
Ekinçisi - konak ayak [segiz ayaknı togub koymaydıla],
Üçünçüsü - ulan [nöger] ayak [toy-tebsevnü allında].
Törtünçüsü - cora ayak,
Beşinçisi - altın ayak [ol algış söznü tamata sıyın-namısın kötüreme degen adamına ne da
bir sıylı konakga beredi],
Altınçısı - erlik ayak [andan sora cır ayta edile],
Cetinçisi - bereket ayak,
Segizinçi - esen ayak [tamata konak aytadı],
Toguzunçu - atlanñan ayak [tübüne deri].
Tübüne deri calan da atlañan ayaknı içe edile; kalganlanı va ortasına deri. Şapa, karap,
ayaklanı toltura-toltura tururga kerek edi.
[Biyleni sıylarında algış ayaklanı sanı on eki bolgandı. Ol üç artık ayaklanı atların bilmeybiz.
Aña basiyat sıylav deydile].
Atlañan ayakga algış
Üynü iyesi etedi.
[Arbazda].
Üçge deri - tepsi ayak,
Üçden sora - tübsüz ayak.
[Sıyda olturgan üç ayak içerge borçludu. İç deb adamnı kısarga caramaydı].
Ana tilin süygenni,
Har zamanda kölü tok,
Anatilni süymegenni,
''ANAM'' derge erkinligi cok.
|
| |
| |
| kaçigar | Tarih: Cumartesi, 26-06-10, 0:26 AM | Mesaj # 6 |
|
Tümgeneral
Grup: Admin
Mesaj: 162
Ödüller: 1
İtibarlarınız: 0
Konum: Dışarıda
| 21. AŞ ÜSÜNDE
Söleşe turub aşama,
Aşay turub söleşme.
Aşay turub aş saylama.
Aş üsüne çüçgürme,
Üy tübüne tükürme.
Toyub boşab, aşnı sökme,
Aşagan aşıñı tökme.
Aşasañ - aşıkmay,
Söleşseñ - ıylıkmay.
Uzak aşha uzalma.
Bir aşnı boşamay,
Başhasına kadalma.
22. AŞ-İÇGİ
Adamnı aşı bla oynagan
Başı bla oynar.
Allıña aş salsala,
Hapar-külkünü koy.
Uçaga olturgan biçaksız bolmaz.
Sıy aşlanı sanı ceti.
[Ötmek, uça, sohta-cörme, hiçinle, şişlik, kurmanlık et, şorpa. Tuzluk, köget lökum d. a. k.
sanña kirmeydile].
Tavlunu toyu kıyındı:
Oñluga - onovdu,
Oñsuzga - tonovdu.
Kuldan kulak kıyırı kalır.
[Aşnı sıraf etten, tabagında aşın boşamagan adamga aytadıla].
Sıy sıradan [bozadan] başlanır.
Tavlunu içgisi üç.
[sıra, boza, bal boza].
Kel demek bardı,
Ket demek cokdu.
[Konak kesin adebsiz cürüte başlasa da, ol üynü, ol tukumnu adamlarını aña ket derge oñları
cokdu. Esirgen adamnı başha adamla üyüne aşıra edile ne da ol kesi, halkdan vyalıb,
kutulurga küreşe edi].
Aşdan-suvdan algış sıylı.
[Algış aytılgan zamanda söleşirge, aşarga da caramaydı].
Biy berginçi kul tözmez.
[Aşha, içgige tamatadan alga uzalgan adamga aytadıla].
23. SIY KAÑA
Tamatanı ceri - tör.
Töre körmegen urub törge öter.
Sıy kañada marda bar,
Cıyırmaga şapa bar.
[Andan köb adam bir sın kañaga oltursa nizam buzuladı deb, caratmay edile; kurmanlık
koynu da cıyırma ülüş etgendile].
Aş kelse, tamatadan başlab.
Tamataga sormay sıy kañadan turma.
Konak eşikge kesi cañız çıkmaz.
Tur der cerge olturma.
Sıy mardanı konak bilir.
[Atlanñan ayak kötüreyik deb konakla bildiredile].
Sıyda köb kalgan konaknı
Namısı-sıyı tüşer.
13. ER BLA KATIN
Katını igi - kartaymaz,
Eri igi - elgenmez.
1. CAŞ KELİN
Caş kelinçik- kıshaayak.
[Üyden uzak ketmeydi].
Cañı kelin kelgen üyünde - tilsiz.
Cañı kelin savga kermey til açmaz.
[Bir ay ozgandan sora. Til açdırmay köb turgan kayınlanı kızgançha sanay edile].
Caş kelinni aş negeri - eri.
[Bir aynı içinde].
İgi kelin erini atın aytmaz.
[Ol, bizdegi, bizde kişi, kesine - e kişi, alan ne da bir çam at aytadı].
Kelin kelse, kayınlaga at atar.
Kelin kayın atasına bla anasına eri aythan atlanı aytadı.
2. KELİN
Sürüvçünü - tayagından,
Kelinni - ayagından.
Üyde cumuş tınmasa,
Terslik kelinde bolur.
Cañı elek - çüyde,
Cañı kelin - üyde.
İgi kelin sorub eter,
Aman kelin urub eter.
Kelinleni ahşısı - kirsiz bla tilsiz.
Ahşı kelin - cütü közlü,
Aman kelin - cütü sözlü.
Kelgen kelin aylı bolsun,
Aşı-suvu maylı bolsun.
Kelini ay ozgunçu mahtama,
Kelinni cıl ozgunçu mahtama.
3. AYLI KELİN
Çomartdan kelin çomart. [Sabiy tabadı].
Aylı katın kartdan sıylı.
Aylını iñirde kesi cañız koymaydıla.
Kayın ana esli bolsa,
Aylı kelin kaygı sözde kerünmez.
Aylı katın ot etmez,
Hını-tırman eşitmez.
Aylını aşı - cilik.
Emen kaña - eşikge,
Marat kaña - beşikge.
4. CAŞ KİYEV
Kiyevnü ceri - eşik artı.
Kayın ata-anasına cañı kiyev
Katını aythan atların aytadı.
Kayın kelse - kiyev şapa,
Kiyev barsa - kesi şapa.
[Kayınlarına kesi cañız barsa].
Kayınları kelsele,
Kiyev eşik canın saklar
[Namıs etib, kesin aladan kiçige sanab].
Biyçesini atın eri unutur.
[Bizdegi, ol, üydegi, alan ne da bir çam at ataydı].
Üyge tış adam kelse.
Er katının eslemez.
Katın algan ata-anasını katında
Üydegisin sagınmaydı.
5. KİYEV
İgi kiyev kayınlaga
Namıs eterden kalmaz.
Bilemegen - bilev tüyül,
İşlenmegen - kiyev tüyül.
Caş kiyevge söz cetmez,
Kart kiyev törden ketmez.
Ahşı kiyev boluşur,
Aman kiyev uruşur.
Ahşı kiyev süydürür,
Aman kiyev küydürür.
Ahşı kiyev kesin kuluñça cürütür,
Aman kiyev kesin uluñça cürütür.
Kül töbe bolmaz,
Kiyev ulan bolmaz.
6. KAYIN ATA-AHA
Tuvduguñu tuvganlay üyret,
Keliniñi kelgenley üyret.
Kızım saña aytama -
Kelinim, sen eşt.
Kelinin sıylamagan kayın ana
Kesi da sıylanmaz.
Kelinin kıynagan caşın aşar,
Kiyevyun kıynagan kızın aşar.
Kayın ana tırmançı bolsa,
Kelini hıylaçı bolur.
Kiyimni kiyginçi kör,
Kelinni kelginçi kör.
Keliniñ bla küreşme,
Kayın anaña erişme.
7. KAYINLA
Kayın kayınlamasa,
Kelin kelinlemez.
Kiyevyun sıylamagan,
Egeçin da san etmez.
Karındaşıñ cok ese,
Kayınlarıñ bolsunla.
Kayın uruşhan da eter,
Boluşhan da eter.
Aman kayın - taş kibik,
İgi kayın - karnaş kibik.
Kelin eter deb saklama,
Kiyev eter deb cuklama.
Kiyev çal bolsa da kiyevdü,
Kelin kart bolsa da kelindi.
8. ER
Kesi üyünde kul da biy kibik.
Katınıñ bla onovlaşma,
Onovlaşsañ - davlaşma.
Katınına kol ketürgen
Katınladan başha tüldü.
Katınnı karnın tılı et,
Üsün-başın cılı et.
Köz baylanmay katınnı katına barma.
Akıllı atın mahtar,
Teli katının mahtar
Er kişi teli bolsa,
Gumuga karab başlar.
Üyde tişirıv bar ese, er kişi:
- Aş-suv etmeydi.
- Üy tüb, arbaz sıypamaydı.
- Üyge tıtır-toprak sürtmeydi.
- İynek savmaydı.
- Aş-suvnu kesi alıb aşamaydı, içmeydi.
- Kiyimin kesi camamaydı.
- Ot etmeydi, kül tökmeydi.
- Suv keltirmeydi.
- Savut çaykamaydı.
- Bıstır cuvmaydı, iytuv urmaydı
- Catar cer etmeydi.
- Sabiyge, kartha karamaydı [sakal, baş cülüydü].
[Bitev ol işleni koşda er kişile kesleri etedile].
Kişiligi bolmagan
Tişirıvga kol kötürür.
[İynekni ögüz urur, baytalnı alaşa tabanlar devçüdüle].
Uşhuvurga, aş-suvga katışsañ,
Atıñ amaña çıgar.
[Allay er kişige «gırcın onovçu» deydile].
9. KATIN
Ahşı katın erine cuvab etnez,
Nek etdiñ deb süyelmez.
Ahşı katın erine uvak-tüyek sormaz.
İgi katını bolgan kişi
Colga azıksız çıkmaz.
Eri kelib cathınçı,
İgi katın teşek etib tınçaymaz.
Bergen-algan işlege
İgi katın katışmaydı.
İgi katın mülküder,
Aman katın mülküm dör.
İgi katın erin tizginli eter,
Aman katın erin izgiltin eter.
Üyde er kişi bar ese, tişirıv:
- Avur ketürmeydi.
- Otun etmeydi, carmaydı.
- Çalgı çalmaydı, biçen taşımaydı [kerek bolsa, dırıña baradı].
- Huna kalamaydı, çalman eşmeydi.
- Mal soymaydı [honşusuna, cuvuguna tileb soyduradı].
- Malga karamaydı.
- Meşhut taşımaydı.
- Atha cer salmaydı.
- Atnı, ögüznü arbaga cekmeydi.
- Savut-sabaga tiymeydi.
- Mal kütmeydi.
- Suv sugarmaydı.
10. ER BLA KATIN
Ahşı katın aman erin er eter,
Aman katın igi erin ser eter.
Ahşı katın erine sorur,
Aman katın eline sorur.
Aman katın cilyamugu bla korkutur.
Erine kargış etgen ernin kabar.
Ahşı katın tobukların cayıb olturmaz.
Katınıñ ogursuz bolsa,
Arbazıña it da kirmez.
Aman katınnı bilgen aşı
Ne kak bolur, ne kuymak bolur.
11. ÜYÜR NİZAM
Başın tuta bilmegen
Katının hayran eter.
Gelev körseñ, cer sorma,
Kelbet körseñ, er sorma.
Katınnı sıyı - erine köre.
Katın degen - boyun,
Er degen-baş.
Aman eşek huna oyar,
Osal kişi katın koyar.
Kir kaşık bla aşama,
Kirli katın bla caşama.
Er kişige bek ullu eki bediş bardı:
Katının koysa bla katını ayıb etse.
Aşagan aşıñı tökme,
Koygan katınıñı sökme.
12. HONŞU
Ahşı honşuñ bar ese,
Ortaga çalman salma.
Közüñe karay ese,
Honşuñu kotur itine süyek ber.
Konuşdan alga honşu sayla.
Honşuñu tanımay üy salıb küreşme.
Honşuñ aman bolsa da,
Honşu betden kefin sor.
Aman cuvukdan igi honşu ahşı.
13. ATALIK
Atalıknı saylay bil ,
Saylasañ a sıylay bil.
Atalık atlı bolsun,
Namısha katı bolsun.
Üyünde eti bolsun,
Bilgeni ceti bolsun.
[Adeb, adet, at oyun, savut-saba cürütgen, iş, tebsev-cır, onov. Arbazında miñen atı, üyünde
bereketi bolmagaña, elinde sıyı cürümegeñe ulanın kişi da bermey edi].
Kesine bazınmagan
Emçek ulan tutmaydı.
Emçek ulan al bolgunçu,
Atalıgı çal bolur.
Emçek ulan aç kalmaz.
Atalıknı üyü-ceri
Emçek ulanña erkin.
Emçek ulan erke bolsa,
Atalıkga söz ceter.
Emçek ulan, kart bolsa da.
Ösgen üyün unutmaz.
Emçek ulan - eki analı.
Kan emçek da - emçekdi.
14. SOHTA
Okugan - sohta,
Okumagan - tohta.
Eşitgen bilir,
Körgen üyrenir.
Suv ustanı şekirdleri az bolur.
Kadalmagan terlemez,
Terlemegen üyrenmez.
Temirçige bet kerek,
Bedizçige hurmet kerek.
14. ÜYÜR
Ogurlu üyürge nür tögülür.
1. SABİY
Sabiy tuvsa - köre bar,
Savgaçıgın bere bar.
[Cañı tuvgan sabiyni birinçi körgen adam savgasın beşik başına saladı - er kişile ahça,
tişirıvla sabiy kiyimçikle d.a.k. zatla].
Caş tuvsun, kız tuvsun -
Akılı, sanı tüz bolsun.
Elde - biy, üyde - sabiy [tamata].
Balalı üy - bazar,
Balasız üy - mazar.
Comak copga tüzetir.
Beşikdegi - beş türlü.
At atagan atha mindirir,
Temir kölek [kübe] kiydirir.
[Er kişi sabiyge at on beş cılında atagandıla. Arı deri sabiy atın ayta edile].
Bir sabiy da cok kibik,
Ekisi da carım kibik.
[Sabiyle beşden az bolmazga kerekdile. Tolu üyür deb aña aytadıla].
Cañı tuvgan - ırıshısı bla [tuvadı].
Ataña köl etdirme,
Balañña kol cetdirme,
[Sabiyin tüygen ullu ayıbha sanalgandı - sabiyni, gitçe bolsa da, adam sıyı bardı. Ol oyumga
köre bolur, başha adamnı sanına tiyeme deseñ da, keçginlik halda «igilikge tiyeyim»
deydile].
Adamla katında sabiyiñi mahtama.
[Alanı sagınsala da «ol aman caş, ol aman kız» deydile].
Kılık üyretseñ bildirmey,
Adamlanı küldürmey.
Tişirıvla bla ösgen ulan kızbay bolur.
Kartnı namısın unutma,
Sabiyni canın kıynama.
2. SABİY TİL
Annya - mama;
attiy - papa;
appa - deduşka;
ınna - babuşka;
gıga - rebönok.
Koka - ruka;
kaka - noga;
muş-muş - nosik;
gap-gap - glazki;
bokka - şapoçka;
çakka -obuvka;
ukkaş et - obnyat;
ba et - potseluy;
illyav - igruşka.
Bappu - hlebets;
citça - myaso;
süttya - moloçko;
nyam-nyam - kuşat;
gagu - lakomstvo, sladost.
Ukkaga - na ulitsu, gulyat;
kuh et - spi;
dıgı-dıgı - щekotat;
böllyay-böllyay - pelenat;
lyav - pryatki;
cata bol - locis;
koba - vstan;
çabu-çabu - hlopat v ladoşi;
dattiy et - şagay;
pis et - pisay.
Biş etese - oboccöşsya;
pıh etese - poreceşsya;
cize - ranka;
gıh bolasa - zapaçkayeşsya;
dañ bolasa - udarişsya;
dop etese - upadöş;
uf - veter, holodno;
çik etese - slomayeş.
Kişiv, miyav - kot, kotönok;
hav-hav - sobaçka;
kukuriy - petuşok;
kozyay, makı - yagnönok;
çibiy - kozlönok;
cizz - muha, pçela;
cuv-cuv - tsıplönok;
uçuh - loşadka, oslik;
çuv-çuv - ptiçka;
ummo - korovuşka;
du-dud - maşina;
mamu - volk;
babay - buka.
3. SABİY ÖSDÜRÜV
Kuş bala vyasında neni körse,
Uçhanda anı eter.
Kız sabiyge - cilik,
Caş sabiyge - siñir.
Kamaga kın kerek,
Balaga tın kerek.
Arbazga konak kirse,
Er sabiyin eslemez.
İşlegen kol-bet cuvar,
Aşagan avzun çaykar.
[Tuzlu suvçuk bla].
Sabiyi kirli bolsa,
Anasına ayıb kelir.
Sabiy kızçık:
üyden uzak ketmesin;
caşla bla oynamasın;
avur kötürmesin;
hını söz eşitmesin.
Sabiy kızçık atlay bilsin,
İgileni katlay bilsin,
Süyele-çaba bilsin,
Oltura-koba bilsin,
Aşnı-suvnu bere bilsin,
Har işni köre bilsin.
Caşnı eki ayagı başına cav.
[Cumuş etib tursun].
Caş körgenin unutmaz.
Boşda ösgen erke bolur,
Koşda ösgen er bolur.
Adebni aytıb bildirme da,
Adebli bolub bildir.
Caşnı işi cüz bolsun,
Sözü-kölü tüz bolsun,
Teñlerine çomart bolsun,
Duşmanlaga nart bolsun.
Börk kiygenni beli tüz.
Kızıñı kölün sındırma,
Caşıñı belin sındırma.
4. CAŞ SABİY
Ceti cılı tolgan tavlu
Atnı cügenin iymez
[Koluna cügen alır].
Onekide belin kıshan
Onbeşinde kama tagar.
Caşnı karnın tabtır da,
Cumuşha çabdır.
Erke caş börü bolur,
Erke kız teli bolur.
Nögerini katında
Caşıña hını söleşme.
Kızıñ honşu üyde catmasın,
Caşıñ bazar hantnı tatmasın.
Caşnı üç etib eki ülüşü -
Ana karnaşından.
5. SABİY KIZ
Sabiy kıznı kölü nazik.
Caşnı - cigitligi [sorulur],
Kıznı - cigerligi [sorulur].
Ariv kanat kazga kerek,
Ariv kıpık kızga kerek.
Sabiy kızga - tört cumuş.
[Üynü cıygan, savut çaykagan, aş etgen, arbaz sıypagan].
Kıznı üç etib eki ülüşü -
Ata egeçinden.
6. CETGEN CAŞ
Atañ aman bolsa da, sırtıña kötür.
İşleñen caş atası bla olturmaz.
Atañı sıyın tüşürme. [Aythanın etmey].
Atası aş tathınçı
Caşı suv tatmaz.
Atasına sormay,
Ahşı ulan iş etmez.
Atıñ barda - cer tanı,
Atañ barda - el tanı.
Atası sav ahşı ulan
Mülküne onov etmez.
7. CETGEN KIZ
Katın kelse, kuş-muş eter,
Kız kelse, cumuş eter.
Olturgan kız ornun tabar.
Kıznı kolu tılı bolsun,
Cüreginde mılı bolsun.
Cetgen kız cerli eşekni tanımaz.
[Er kişile aña birça kerünedile - katın almaganlada, üydegili bolganla da].
Kız billigin bilmese,
Erge barsa kıynalır.
[Adet-namıs, kiyim tikgen, iyneksavgan, aş-suv etgen].
Cetgen kızı bolgan üynü
Çıragı carık canar.
Atañ barda - el tanı,
Anañ barda - er tanı.
8. ATA
Atası tülkü tutmagannı,
Balası koyan tutmaz.
Eşek gılıvun bek süyer.
[Kartlanı katında adam sabiyin erkeletse, ayıb etib aytadıla].
Ataña-anaña etgeniñ başıña ceter.
Balaña esleb seleşseñ, cerde atlı eter,
Eslemey seleşseñ, körde vyatlı eter.
Öge ana keltirgen
Kesi da öge bolur.
Üy tamatanı şintigi -
Kesi ne cumuşak.
[Kesinden sora aña kişi olturmaydı].
Kızın tuta bilmegen,
Caşay kelse, tul eter,
Caşın tuta bilmegen,
Caşay kelse, kul eter.
9. ANA
Ata - bilek,
Ana - cürek.
İçiñden çıkgan cilyan bolsa da
Beliñe bayla.
Kıznı ösdürgen - anası.
Ana sabiyin aç etmez.
Kızıñı beşikden al da,
Canına berne sal.
Üynü açık taşlama,
Kıznı kesin boşlama.
10. KARTLA
Kartlaga sabiy - cubanç,
Sabiyge kartla - kuvanç.
Beladan tuvgan - baldan tatlı.
Kartı bar üynü - kutu bar.
Kart katın bellyav ete,
Kart kişi illyav ete.
Ulanıña üyüñ kalır,
Tuvduguña oyüñ kalır.
Atasına ulu - eger,
Appasına - tatlı nöger.
Kartıñ sıylı bolmasa,
Caşıñ küylü bolmaz.
Kartıñı uzak colga
Kesi cañız iyme.
11. ATA-BABALA
Ceti atasın bilgen - tavluga töredi.
Atala sözü - akılnı közü.
Ataladan cer kalır,
Anı üsüne cır kalır.
Buruñulu adamlanı ötürük sözleri cokdu.
Ataların sıylamagan
Tuvdukların azman eter.
Atañı etgenin unutsañ da,
Aythanın unutma.
Kıyınlık kellik bolsa,
Nart-gurt kabırdan kobar.
12. KARINDAŞ
Kiçiñ bla onovlaşma,
Tamatañ bla davlaşma.
Honşuga keçilgen terslik
Karnaşha keçilmeydi.
Karnaşıña bek sak bol,
Ogay ese, uzak bol.
Er egeçin atmaz,
Karındaşın satmaz.
Egeçni karnaşda hakı bar.
Eki karnaş sıyda birge olturmaydıla.
Aşdan tuz tamata,
Kızdan caş tamata.
[Andan kiçi bolsa da].
13. EGEÇ
Ahşı egeç bet coymaz,
Aman egeç bet koymaz.
Ahşı egeç esley caşar,
Aman egeç esney caşar.
Kirkölek caşnı egeçi cok.
Egeçine can avruthan - egeçi.
Kiçi egeçiñ - balañça,
Tamata egeçiñ - anañça.
Egeçine kündeş bolgan
Tukumunu betin coyar.
14. TUKUM
Birevnü altınından kesiñi bagırıñ ahşı.
İgi tukumnu carlısı cok.
Osal tukum kıyın künde cıyılmaz,
Cıyılsa da bir onovga sıyınmaz.
İgi tukum - bir birine tıyançak,
Osal tukum - kimge bolsa calınçak.
Et - sizniki, süyek - bizniki. [Sabiyni ata cuvukları ana cuvuklarına alay aytıvçudula].
Ahlusuna aman - kimge da aman.
İgi üyür atasına tıñlar,
İgi tukum tamatasına tıñlar.
15. ÜYÜR
Bir üyde - bir onovçu.
Hoş üyürde - külgen tavuş,
Boş üyürde - ürgen tavuş.
İgi üynü sözü bosagadan atlamaz.
Namısı bolgan üyde
Tepsileni sanı üç.
[Kartla, ata, ana bla sabiyleri ençi aşaydıla].
Aşay turub keb söleşgen sabiyge
Kaşık tiyer [koluna].
Köbme deb da kuvanma,
Azma deb da cilyama.
Nasıb namülı üyge konakdı,
Namıssız üyge comakdı.
16. AŞ
Aşha-suvga aman deme.
Cekirgen ayıb tüyüldü,
Kekirgen ayıbdı.
Açdan yele tursañ da cutlanıb aşama.
Aş - tamataga, suvsab - kiçige. [Alga].
Bet-kol cuvmay aşagan -
Kirden çıkmay caşagan.
Üy tamata üyde aşnı
Kesi alıb aşamaz.
İgi üydegi birge aşar, birge kobar.
Kıstav işden aştamata.
[Aşarga çakırsala işni koyarga kerekdi].
17. ÜY
Erni ariv oprak eter,
Üynü ariv toprak eter.
Turgan üyüñ oyuvlu bolsun,
Turgan ceriñ koyunlu bolsun.
Carlını üyün kiyiz casar.
Üyge kerek - tıpır,
Andan sora - tıtır.
Üylü bolgan küylü bolur.
Erinçekni üyü - gumu.
Karay ketseñ, tüy bolur,
Kalay ketseñ, üy bolur.
Meni üyümde - men erkin,
Seni üyüñde - sen erkin.
18. ARBAZ
Birevnü ariv arbazına kirseñ,
Arbazıñı esker.
Ahşı katın ayak colun kir tutmaz.
Tavlunu arbazında - üç agaçı, birtaşı.
[Bıkı bla sogum taş, ilkiç, uzun şintik].
Mekyamıñ takır bolsa,
Kölüñda takır bolur.
Keliniñ caşlı bopsun,
Arbazıñ taşlı bolsun.
15. KONAK ALIV
Konak bla konakbay - bir birine küzgü.
1. KONAK
Coluñ bolsun ansı,
Konakbay a tabılır.
Konak bolsañ - teñ adamga.
Tersligi bolgan adam
Konak bolub barmasın.
Bedişlikni cuvugu
Konaklıkda bet tabmaz.
Kıynalgan üyge konak bolub barma,
Barsañda, keçe kalma.
Konakga çakırsala,
Ugay degen ayıbdı.
Konak üsüne konak bolub barma.
Milletden kelgen milletge konak bolur.
Ertden cavun uzak barmaz,
Ertden konak konak bolmaz.
İñirgi konak sıylı bolur.
Konakga bargan - savga bla,
Konakdan kelgen - savga bla.
Keçegi tavuş uzakga barır,
Keçegi konak üyde kalır.
Konak börkün teşse,
Kesin üyge sanar.
[Keçe kallıgın anı bla bildiredi].
Konak otovga - sorub,
Konak üyge - urub [kir].
2. KONAKNI KELGENİ
- Ey, alanla, konak alamısız?
[Salam berib, kelgen konak alay soradı].
- Allah konaksız etmesin, ayhayda, alabız! Hoş kel, cuvuk bol. [konakbayla alay aytadıla].
- Kök miyikdi - minalmayma,
Cer katıdı - kiralmayma.
[Colovçu konak aytadı].
Er kişile üyde bolmay,
Konak otovga kirmez.
[Konak üyge va konak sormay kiredi].
Üyde kart katın bolsa,
Kelgen konak cunçumaz.
[Er kişi eterik onovnu etedi].
Bosagadan - oñ ayak bla.
Konakga barsañ aytırıñı unutma,
Konakda tursañ kaytırıñı unutma.
3. HONŞU KONAK
Cuvuk bol deb eki kere aytmasala,
Birevnü üyüne kirme.
Birevnü üyüne kirseñ,
Cumuşuñu öretinley aytma.
Kısha cumuşuñ bar ese,
Birevnü üyüne kirme.
Özdenlik etgenlikge
Uşhuvurga tohtama.
Cumuşuñu sozub aytma,
Aşıgıb da karılma.
Allıña aş salsala,
Kobub ketgen ayıbdı.
Teli, karnın toydursa,
Eşikge karab başlar.
4. KONAKDATURUV
Konakbay arıyma demesin,
Konak avruyma demesin.
Bargan eliñde cuvuguñ bar ese,
Başha adamda kalma.
[Antlı nögeriñ tül ese].
Konakbayın alışhan -
Başın aşha alışhan.
Bir cuvuguña konak bolub kelseñ,
Başhasına barma - ol kesi kelir.
Kimge konak bolub kelgen eseñ,
Anı üyünden ket.
Konakbayıñ suvuk bolsa,
Keçe kal da, başha üyge atlan.
[Atıñı artın üyge burub].
Konakbaynı zatın mahtama -
Mahtasañ, saña berir.
5. KONAKNI SIYI
Konakga, üç kün ozgunçu,
Nek kelgenin sorma.
[Arı deri kesi aytmasa].
Konaknı üyge aşır,
Carsıvlarıñı caşır.
Konak kesi aytmasa,
Atın sorgan ayıbdı.
Han konakla kelsele,
Elde bayram kuralır.
[Ullu toy, kurmanlık, çariş, tutuş d.a.k.].
Konaknı kolun-betin kelin, kız, kiçi caş cuvduradıla.
Konakga şapalık etgen töredi.
[Konakbaynı caşı, kiyevyu, cuvugu, honşusu, ne da konakbay kesi].
Konaknı kaçan keterigin sorma da,
Kaçan kelligin sor.
Konak alsañ alınma,
Konak bolsañ calınma.
İgi konak alga sıylar.
Konaknı kaygısı cok.
Konak atdan kesi tüşmeydi.
[Camıçısın, tonun teşedi, kamasın a koyadı].
Konaknı minñen atı -
Horalanı horası.
[Bek igi kararga kerekdi aña].
İgi konaknı sözü kalır,
Aman konaknı bezi kalır.
6. KONAK OTOVDA
Konak otovga alga konak kiredi,
Konaknı ceri törde.
[Ne da tamatanı oñ canında].
Konak eki kere tilemese,
Konakbay olturmaydı.
Konakbaynı ceri - eşik canı.
Konak üyde [otovda] konakdan tamata cok ese,
Katına kişi olturmaydı.
Konakbayga sabiylerin,
Üy biyçesin sorma.
[Kesi sagınmasa].
Uşaknı cügeni - konaknı kolunda.
7. KONAKNI SIYLAGAN
Konak kesi cañız aşamaz.
Adebi bolgan konak
Aşnı-suvnu sıraf etmez.
Konak koydan cuvaşdı -
Aña kuyrukda aşdı.
Aşnı allıma tök,
Aşamasam sök.
Konak süygenin aşamaz -
Bergeniñi aşar.
Ayranña açı deme,
Gırcınña kuru deme.
Cokga ayıb cok.
8. ALGIŞLA
-Bay, sıylı boluguz!
- Halal bolsun! Az aşasañ da, keb caşa.
-Irıshıñı sav aşa!
- Allah ırıshı bersin barıbızga da.
-Mülküñü kuvanç bla aşa!
- Halal bolsun, Allah-utala kuvançdan ayırmasın!
- Bay, bereketli boluguz!
- Halal bolsun, bereketli bol!
- Aşagız, sizge halaldı. [Aşay turgan adamlanı üsüne kelgen adam, aşarga unamasa, alay
aytadı].
- Aşagız, anagıznı sütünden halaldı.
[Tamata, kalganladan alga aşab boşaganı sebebpi, alay aytadı].
- Aşamazdan tana baş aşadım.
[Açırak bolub kelgen konak köbürek aşasa, keçginlik tilegen halda alay aytadı].
- Suvuk san sındırmaz,
İssi can kaldırmaz.
[Konaknı allına, üyde hazır issi aş bolmay, suvuk aş salsala aytadıla].
9. KONAK KETE TURUB
Konak üyden aytıb keter,
Aytmasa ayıb ceter.
Konakbaynı savgasın
Almay ketseñ kölü kalır.
Algış etib kelgen
Algış etib keter.
Cüregi ırazı bolgan konak
Atını allın üyge burub miner.
Konak kanı tögülmez.
[Konagına tiygenñe konakbay dert cetdirirge borçludu].
Kelgen konaknı aşı-ceri hazır,
Ketgen konaknı atı-iyeri hazır.
10. KONAK ALGIŞLA [üyden kete turub]
Sav-esen kerüşeyik;
carık betden kerüşeyik;
salamıbız birgedi;
sav-esen kalıgız;
algış birdendi;
kuvanç bla kalıgız;
kuvançlada körüşeyik;
kuvançlada tübeşivçü bolayık;
kuvanç caşavlu kalıgız;
kıyınsız kalıgız;
ekinçi bu zamanña kuvanç bla ceteyik;
tınç-rahat kalıgız;
Allahha amanat boluguz;
ırazı boluguz;
künde künügüz da bılay carık bolsun;
Allah barıbıznı da kuvançdan ayırmasın;
uzak ömürlü boluguz;
caşavuguzdan kuvanıgız, em da a.k.
11. KONAKGA TÜBEGEN
Altıcıllık uzakdan kelse
Altmışcıllık allına çıgar.
Konak hazır kibik
Konakbayı hazır bolmaydı.
[Üynü iyesi üyde bolmasa, üyde aş hazır tüyül ese, keçginlik tilegen halda alay aytadıla].
Konaknı allına üynü nesi çıgar,
Ol bolmasa, caşı çıgar.
Bir sagat turlukga - aş,
Bir kün turlukga - baş.
[Koy soyarga kerekdi].
Bir konakga koy tıyınşlı,
Tört konakga toy tıyınşlı.
Konak eşik aça bilmeydi
[Üyge aşırırga kerekdi].
Konaknı beti - buku
[Kelgenley, kol-bet cuvdururga kerekdi].
12. KONAKBAY
Konak Allahnı konagıdı.
Aman katın, konak kelse,
Sabiylerin cilyatır.
Konak kirgen üy - carık.
Konak adam az tursa da köb sınar.
Konakga aş berme da kaş ber.
Konak kelse kut kelir.
Konagı coknu şohu cok.
Konak konakga teñdi.
Kullukçu konak kartdan eniş.
Konagını namısı -
Konakbaynı töppesinde.
Konagıña namıs etseñ
Namısıña koşulur.
Kartdan konak tamata.
[Kelgen adam alga konak bla salamlaşadı].
Kesi konak bolmagan
Konak ala bilmez.
Konaknı bolcalı cokdu -
Cıl tursa da konakdı.
Konak kelse carık bol,
Carsıvladan keri bol.
Konak kelse işni koy,
Koy cok ese tavuk soy.
Kelmez konaknı çakırma.
Konak kelse mıdah bolma.
Konaknı aythanı cerge tüşmez.
Konak kelse kazan as.
Konak kelse et bişer,
Et bişmese bet bişer.
Tepsi taza bolmasa
Konaknı kölü aman eter.
Konakga oltur deseñ - olturur.
Demeseñ artha burulur.
- Aşatmay, içirmey hapar sorganıma ayıb etme[giz].
[Konakbay, sormay amalı bolmasa, alay aytadı].
- Amanla sormay edile,
İgile kesleri aytmay edile.
[Konak, atın kesi aytmasa, tanışır üçün aytadıla].
13. KONAK ÜY [OTOV]
Konak üyüñ cok ese,
Konak otovuñ bolsun.
Aman tüşüñ comak bolsun,
Konak üyüñ omak bolsun.
Aman katın, konak kelse.
Koluna sibirtki alır.
[İgi tişirıv bolgan üyde konak otov har zamanda da kirsizdi].
Konak üyüñ tar bolsa da,
Aşıñ-suvuñ bar bolsun.
Otovda [üyde] konak bolub,
Anda bir iş etilmeydi.
Tişirıv, konak bolub kelse da,
Konak üyge [otovga] kirmeydi.
Konaklı üy - davursuz.
14. KONAK TEPSİ
Konakga aşatmay-içirmey
Hapar sorgan adet cokdu.
Aç konaknı haparla bla sıylama.
Aşnı sorub berme - süyüb ber.
Konaklaga aş kerek,
Aşdan alga köz-kaş kerek.
Bergen aşıñ tatıvlu bolsa,
Cüregiñ asıvlu bolur.
Konagıñı kesi cañız koyma.
Konaknı alında aş koy,
Avzun-kolun boş koy.
Konaklanı allına ayak-çegi salma.
[Ayak-çegi, iç-miç sabiyleni, katınlanı ülüşüdü].
Konakdan alga aşab boşama.
Aş bergende - oñ koluñ bla,
Alganda da - oñ koluñ bla.
Konaknı aşır da birgesine kayt.
[Konak eşikge çıgama dese, başha adamga aytadı, ol a tamataga bildiredi].
Konak, başha elde bolsa,
Kesi cañız aylanmaz.
[Üynü tamata caşı bla birge aylanadı].
15. KONAKNI SAKLAGAN
Konak büsüregen zatın aytsa,
Artmagında anı tabar.
Konak aytmay konakbay catmaz.
Konaknı kelirin süyme,
Kelse ölürün süyme.
[Konakbay konagına kalavur bolurga kerekdi].
Konagın tonagan elden kıstalır.
Konak kıstagan er kişi
Sav tukumnu betin coyar.
Konagıña kölkaldıñı aytma.
Konak keçe üyde kalsa,
Ertdenlikde omak bolur.
[Tişirivla, konak tınçaygandan sora, kiyimin, çurukların cuvub, arivlab koyarga kerekdile].
16. KONAK BLA UŞAK
Suvladan atlab kelgen [uzakdan kelgen]
Sav tukumnu konagıdı.
Cuvuguña konak kelse,
Eşitgenley arı tebre.
Kokak aythan adamnı çakır,
Ol aytmasa - cuvuknu-teñni,
Unamasa - kesin koy.
Konakla-tamatala uşak etgen zamanda caşla aña katışmaydıla.
Eki duşman birevnü üyünde tübeşsele,
Bir birin eslemezle.
[Birevnü üyünde söz bolgan, uruş-tüyüş açhan ullu bedişge sanaladı].
Aş üsükde duşmanıñ da şoh kibik.
Olturgan konaklanı barından da tamata bolgan adam kirse, barı da örge kobadıla, tüyül ese -
ugay.
Konagıñ çıgır ese kutuknu sagınma.
Kazagıñ bla onovlaşma,
Konagıñ bla davlaşma.
Konak bilmegen tilde söleşme.
Konak aythannı titme,
Mıyıgına bitme.
Konaknı cakına tiyme.
Üyüñ carsıvdan tolsa da,
Konaklaga tökme.
Birevnü konagına aman aytıb,
Namısı bla oynama.
17. KONAK AŞIRIV
Konaknı kelgeni - kesini işi,
Ketgeni - konakbaynı işi.
Namısı bolgan üyde
Konakga savga hazır,
Konak kete tebrese,
Üyde bolgan - arbazga.
Konak kete tebrese,
Guzaba etib aşırma.
[Ketgenine kuvañança körünmesin].
Honşudan kelgenni - oramga deri,
Uzakdan kelgenni - elni kıyırına deri.
Cayav konaknı cayav barıb aşır,
Atlı konaknı atha minib aşır.
Kezivyunde kele bilgen [iñirde],
Kezivyunde kete bilir [ertdenlikde].
18. KONAKBAY ALGIŞLA
Coluñ-ızıñ mamır bolsun,
Acalıñ sabır bolsun,
Coluñ - mamukdan,
Caşavuñ - zavukdan.
- Bizden sorub salam ayt;
- Allah savluk-esenlik bersin;
- sav kepib, sav kaytıgız;
- Allah-utala bargan coluguznu carık etsin;
- körür kıyınıñ bu bolsun;
- Siz konakga kelivçü bolub, biz da sıylavçu bolub, keb cıllanı caşayık;
- bizni kallay bir kuvandırgan eseñ, Allahdan allay bir kuvan;
- kele-kele turuguz, bizni unutub koymagız;
- kölügüzge cetalmasak da, bizden kölügüz kalmasın;
- kesigizni üyügüzdü, cıl tursagız da ırazı edik;
- suvladan atlab kelgensiz, Allah coluguznu kurasın! [Uzakdan kelgen konaklaga aytadıla
alay];
- Allah aytsa, körüşe-körüşe tururbuz;
- bügün ızıñdan karagança, tambla allıña karayık;
- uzak colga atlanasa, ömürüñ uzak bolsun;
- minñen atıñ abınmasın, ahşı colga bar;
- caşagan eligizge sav-salamat kaytıgız;
d.a.k.
16. SÖZ
Sözün ayta bilmegen,
Başın at berib alır.
1. SÖZ
Aythan da bir, etgen da bir.
Soluganda soruv berme,
İşlegenni esin bölme.
Cabılgan avuzga çibin konmaz.
Açı bolsa da açık söz igi.
Keb söleşgen köb cañılır.
Turu aythan kutulur,
Taşa aythan tutulur.
Bilek caraga - hans darman,
Cürek caraga - söz darman.
2. UŞAK
Uşak aşsız bolmaydı.
Aşıkgan aytıb keter,
Aşıkmagan uşak eter.
Bosagadan atlamay,
Hapar-uşak başlama.
Esli kişi - uşak nöger,
Essiz kişi - canşak nöger.
Uşak degen - sabır ot:
Ne cılıtır, ne carıtır.
Uşaknı arkavun üzme.
Nögeriñ esney ese,
Uşagıñı terk boşa.
3. ANT
Er antından kaytmaz.
Antsıznı kransız ceñer.
Ant etme,
Etseñ-ketme.
Ant etgenni antına öltürme.
Kertiçini antı bir.
Tavuknu kanatı,
Korkaknı antı.
[Ekisi da boş zatla].
Halal işde ant artık.
Aç adamga hant etdirme,
Suvuk adamga ant etdirme.
4. ALGIŞ
Algış söznü kutu bar.
Kargış keter,
Algış ceter.
Algış etgen - algışlı.
Algış başha, cal başha.
Algış erge caraşır.
Irazı bolmay algış etme.
Algışlını colu sıydam.
5. KARGIŞ
Kargış ete bilmey eseñ,
Birevden da üyrenme.
Tüz adamnı kargasañ
Kargış kesiñe ceter.
Ant cetgeñe tañ atmaz.
Kargış sözden cer elgenir.
Sagış etgen - ser tüyül,
Kargış etgen - er tüyül.
Kaygılını kargışı
Eşik kañadan öter.
Kargışçıga köz tiymez.
6. SALAM
Bir künnü nöger bolsañ,
Miñ künnü salam ber.
Adamnı salamın almagan -
Adamlıkdan keri.
Salam bergen - algışın,
Kelyam bergen - sagışın.
7. ÖTÜRÜK
Sarı altın tot bolmaz,
Calgan hapar cabışmaz.
Calgan sözleni caygan
Abınıb cardan keter.
Ötürükçü antçı bolur.
Kölsüz kişi ötürükge öç bolur.
Ötürükge - tükürük.
Ötürükçünü şagatı hazır.
Kermegen bla bilmegen -
Capgan sözge terk iynanır.
8. TIRMAN
Tırmançıga ne da sıltav.
Tırmançını balası
Davçu-davurçu bolur.
İşin ete bilmegen
Tırman sözden kutulmaz.
Amal-darman bilmegen
Tırman etib başlar.
Tırmançıga tırman etseñ
Canına tiyib keter.
El alga tırman eter,
Tüzelmeseñ kurman eter.
9. DAV
Tavdan avur - calgan dav.
Calgan davga - tüz cuvab.
Davçu adam sav duniyaga dav aytır.
Davu coknu cavu cok.
Birevge dav etme da,
Hunañı kala.
10. TİL
Cartı tilli - cartı akıllı.
Osalnı tili - aman,
Asılnı tili - darman.
Anañdan - tiliñ,
Atañdan - tiniñ.
Til - cürekni tilmançı.
Tilni sıyı bolmasa
Tilek etgen bolmaz edi.
Tili birni - tini bir.
Ana tilin teli unutur.
11. TASHA
Avzuñ kandan topsa da,
Duşmanıña tashañı berme.
Aytma cuvuguña - aytır cuvuguna.
Amannı tashası köb.
Tasha-avanada,
Tuvra - çuvanada.
Tüzlügüñü kıçırma,
Tersligiñi caşırma.
12. HAPAR
Cuka ayran - tatıvsuz,
Uzun hapar - mıstısız.
Mekkyadan kelgen - men,
Hapar aythan a - sen.
Akılsız adam haparın kezivsüz başlar.
Tıñılagan cok ese,
Tın buzub küreşme.
Teli haparın katlar.
Hapar ayta bilmegen
Sav nıgışnı cuklatır.
13. KEÑEŞ
Teñeş cokda kekgeş cok.
Hunaga taş kerek,
Onovga baş kerek.
Keñeşni ne canşak buzar,
Ne korkak buzar.
Adamnı avzuna çapma.
Elde keñeşir adamıñ cok ese,
Başha elge köç da ket.
Eter adam cok ese
Aytır adam izleme.
Akıllı keñeşir,
Akılsız - öçeşir.
14. KÜLKÜ
Oynay-küle bilmegen -
Kesi kesine duşman.
Külme caşha - kelir başha.
Adamlaga külüvçü bolsañ,
Kesiñ külkülük bolursa.
Hılikkya etgen - başha,
Nakırda etgen - başha.
Oyunçu caş elni küldürür,
Masharaçı kesin tüydürür.
Havh nögeriñ, sen abınsañ, harh eter.
15. NALAT
Palahdan kutulgan bar,
Nalatdan kutupgan cok.
Halk nalatı baş carmaz,
Carmasa da oñdurmaz.
Adam nalat berse -
Cürek titirer,
Halk nalat berse -
Kök titirer.
Kanat kergen - iynanıb,
Nalat bergen - kıynalıb.
Canın elge kurman etgen
Nalatından kutulur.
Halknı açı nalatı cetevleñe cüklenir:
Murdarga bla satlıkga,
Artıklık etgeñe bla calgan davçuga,
Küysüz tonovçuga bla ters onovçuga,
Zıynaçıga.
Nalatnı - nalat taşha.
16. KÖZBAV
Adamnı kezünden bakma,
Artından sökme.
Hıylaçı bla fitnaçı -
Közbav sözge kan usta.
Omak sözden - kerti söz [ahşı].
Kukuk-uyasız,
Közbavçu - vyatsız.
Kızbay kelse közbav kelir.
17. BEDİŞ
Esli kişi kuvanır işine,
Teli kişi - bedişine.
Süyseñ caşır, süyseñ koy -
Bediş bedişley kalır.
Bedişden da korkmagan
Eşekden başha tüyüldü.
Bediş unutulmaydı,
Aña kalgan kutulmaydı.
18. ŞAGATLIK
Carlını antı aslam,
Baynı şagatı aslam.
Adamlıgı bolmagannı
Aramlıgın esge alma.
Kez körgenni kötlek ceñer.
Calgan şagatlık etgen
Allahnı cavu bolur.
Kerti adam kerti aytır,
Dertli adam dertin aytır.
Calgan şagat bohçalıga cak basar.
Şagatnı bilgeni - kergenine koşak.
Ana tilin süygenni,
Har zamanda kölü tok,
Anatilni süymegenni,
''ANAM'' derge erkinligi cok.
|
| |
| |
| kaçigar | Tarih: Cumartesi, 26-06-10, 0:27 AM | Mesaj # 7 |
|
Tümgeneral
Grup: Admin
Mesaj: 162
Ödüller: 1
İtibarlarınız: 0
Konum: Dışarıda
| 19. MİDİR
Caraşdırgan - suvablı,
Talaşdırgan - cuvabpı.
Kanlını sözü - biçak,
Midirni sözü - minçak.
Midirlege kayırılma,
El adetden ayırılma.
Ayta bilgen - suvutur,
Ayta bilmegen - kozutur.
Midir kelse - sabırlık kelir,
İşin etse - mamırlık kelir.
Tersligine iyilmegen
Midirleni cav sunar.
Ters akılnı arbazına
Midir bolub barma.
17. KELÂM
Salamga - salam,
Kelyamga - kelyam.
1. KARGANIVLA
Üyüme ant cetsin [ol bu işni etmesem];
üyüme ant kirsin;
üyüme ölü kirsin;
üyüme sav barmayım;
üyüm kurusun;
kolum kurusun;
tilim kurusun;
igilik körmey kalayım;
men öleyim.
Ma bu bereket ursun;
künnü carıgın körmeyim;
ma bu Hardar ursun;
Şiblya ursun;
Eliya ursun;
Teyri ursun;
Kuran, mecgit ursun;
tuthan dinim ursun;
Allah ursun.
Boynumu kesdireme;
başımı kesdireme;
kara cer kabayım;
kara cerge kireyim;
sabiylerimi kabayım;
tañña sav cetmeyim;
işim başıma cav bolsun;
ömürümde kuvanç körmeyim; d.a.k.
2. ANTLA
Teyri;
Teyri da adamı;
teyri bla ant eteme;
bu tiyib turgan künnü teyrisi bla;
Allah bla ant eteme;
Allahnı araga salıb ant eteme;
Allah köredi;
Allah aramdı;
tuthan dinimi hakına;
uollahiy, billyahiy, tallahiy;
iynan Allahha.
Ölgen atamı [anamı] canı bla;
canım ant etdir;
ma bu bereketni hakı bla;
ma bu hardarnı kaçı bla;
atam [...] canı bla; d.a.k.
Söz beriv:
Sözüme iynan;
men söz bereme;
canım içimde bolub;
meni canım sav bolub;
mıyıklarım üsümde bolub;
kıyama aylanmasa.
Tişiriv antla:
Tobadı;
bir Allah;
Allah hakına;
anamı [atamı, karındaşımı] canı bla;
ölgenlerimi canı bla;
bu künnü hakına;
cañız balamı [karındaşımı, egeçimi] kabayım;
d.a.k.
3. KAST
Marcama;
antsızma;
men da men tüyülme;
men da adam tüyülme;
meni da ölgenñe sanagız;
men da [anı, munu] caşı tülme;
men da [seniça, anıça] bir itme;
men da ol işni alay koysam, kerti aytasa [dı];
maña [atın aytıb] demegiz;
bu curtdan [taşdan] köçüb keterme;
başımı eşikge karatmam.
Kölüm keñmey, körge kirmeyim;
nam bergen sütü haramdı;
içgen sütüm haramdı;
başıma börk kiymezme;
mıyıklarımı cülütürse [sen cülütürse];
başıma cavluk kısarma.
Betim karadı;
betime kazan kara cagarsız;
mıyıgıma tüv deb tükürürse;
tüv dep betime tükür;
kesimi er kişige sanamam;
içim bla Çegem çeregi barsa da [Ol-bu işni etmey koyarık tülme]; d.a.k.
4. ISPAS
Kartlıgıñ igi bolsun;
Allah nasıbıñı kızganmasın;
bizden kaytmasa da, Allahdan kaytsın;
etgen igiligiñ bizden da igilik bla kaytsın;
bek boluşhansa, saña da Allah-utala boluşsun.
Sav bol, bir adam eterikni etgense;
sav bol, koluñdan kelgenni etgense;
atam [anam, egeçim, cuvugum, antlı teñim] eterikni etgense;
bir adamnı kolundan kelmezlik iş etgense.
Sav aylan, sav cürü;
kayda aylansañ da, sav aylan;
ömürüñ uzak bolsun;
sav kalgın;
Allah ırazı bolsun;
körür kıyınıñ ol bolsun;
ogurlu kartlıkga caşa;
avruv sınamay kart bol;
meniça kart bol.
Fahmuñu [karıvuvñu, savluguñu] Allah-utala kızganmasın;
kıyınlık körmey caşa;
kıyınlık sınamay caşa;
sensiz bizni Allah etmesin;
caşavlu bol;
sabiyleriñi kuvançın kör; d.a.k.
5. CARSIV
Cavum da menley bolsun;
seni cavuñ da menley bolsun;
ölsem da, öldüm demez edim;
seni cavuña da allay kün kelsin;
senden sora bir kagıt oltan cırtıb ölge edi [caş adam ölse, anası bla birge alay aytıb
carsıydıla];
igile bla biçildik, amanla bla tigildik [anası, atası ırazı bolmay, caşları katın alsa ne da kızları
erge barsa, ala, carsıb, algış eterge kelgenlege alay aytadıla].
Ay, baytamal!
Ay, medet a!
Duniyaga tuvmay kalgan men bolga edim!
Kart başımı caş etib;
tanımaganım [körmegenim] ol bolga edi;
sizge iynanñan [ışanñan];
sizden da men teli;
cerge kirlik boldum da;
andan ese men ölge edim;
cerde bir teşik tabsam, kirir edim.
Ay, harib a!
Ay, carlı va!
Ay, kıyınlı va!
Ay, cazık a!
Ne kara [aman] kün kelgen edi başına!
Ne köb kıynaldı!
Ne az caşadı! [Adamnı, avrub, keb kıynalıb ne da acımlı ölgenin eşitgende aytadıla]; d.a.k.
6. UŞAKNI BAŞI
Kalaysa [sız]?
Hal kalaydı?
Tınç-rahat boluguz?
Kalaydı savluk-esenlik?
Kefigiz neçikdi?
Biz sorlukla igi-tınç esele?
Tiyrede-elde va ne hapar?
Biz eşitmey kalgan bar ese?
Kaydan ahşı coldan kelesiz?
Kayrı ahşı colga atlanñansız?
[Colda tübeşsele, salamlaşıb, alay soradıla].
Cuvabları:
Allahha şukur, tınçbız, kesiñ tınç bol;
hatabız cokdu;
caşav eterge küreşebiz;
barı da sav-esendile;
saña da, sorub, salam ayta edile;
tiyre da sen kergenley [koyganlay] turadı;
[em da ol halda].
7. ALGIŞLA
Sav kiy, sav cırt! [Cañı kiyimge].
Sav cürüt, sav tut! Hayırın kör! [Havh apgan zatnı kaytara turub].
Izı kalın bolsun! [cetişim bolsa].
Ogurlu künde kirigiz! Kuvanç bla caşagız! [Cañı üyge].
İgi tük çıksın! Sav [tük] çıksın! [Birevnü sakalın, başın cülügen aytadı].
Meni közümden cürüt! [Savga bere turub].
Aman köz tiymesin! Aman közden keri kal! Tüv, maşalla! [Omak adamga, bütün da ariv
sabiyge].
Namıslı boluguz, olturuguz! [Namıs etib, adamla örge kobsala, kelgen adam aytadı].
Ceñil etek bla kutulsun! [Tişirıvnu sabiy tabarga cathanın eşitgen].
Avzuñ bal kabsın! Ahşı hapar aytıvçu bol! [Kuvanç hapar aythanña].
8. ÇAM AYTIVLA
Ayt, marca, calıñı da berirbiz! [Adam, bagalı etdirib, cırlarga unamasa].
Kayın anañ a süye köre edim! [Adam bir başha üyge hazır aş üsüne kelse].
Menden alga bir cuk kabarıksa! [Ol aytırıknı birev alga aytıb koysa].
Sagıñanıñı başı bosaga tübünde. [Uşakda birevnü atın aythanlay kirib kelse].
Ayagı kiçigen - biy bosagasına. [İşley turganlaga, anı da bilmey, boluşuruk adam kelib
kalsa].
Kıñır kaç kerekdi! Kemür tartırga kerekdi! [Adam algın etmevçü bir igi iş etse, kuvanıb
aytadıla].
9. AYTIVLA
Karın barı da karnaş. [Birle aşay, birle karab tursala, alay aytıb çakıradıla].
Cañı aşha - cañı karın. [Konaklanı allarına cañı aş salsala, tamata ne da konakbay aytadı].
Aşa, bir nasıb tügü bar ese va? [Konak aşarga unamasa aytadıla].
Oltur, ayaklarıñı calga tutmagan eseñ! [Boş süyelgen adamga aytadıla].
Oltur, ot alırga kelmegen eseñ! [Üyge kirgen tış adam oltururga unamasa].
Cañı aylay körün! [Süygen adamı ertdeden beri körünmey turub, alına çıgıb kalsa].
10. TIRMANLA
Oruslunu tamatası - toñuzçu,
Tavlunu tamatası - tuvarçı.
[Kiçi eterikni tamata etse].
Kereklini şintigi biyik. [Sıyda birev, sormay-ormay, törge ötüb ketse].
Korkak sözden talak ahşı. [Cetgen künde, keñeşde, birev korkub söleşse].
Ay, akılıña buday sebeyim! [Birev ters, tabsız oyum etse].
Koluña börü siñir berge edim! [Ol-bu amanlıknı etmegenme degen adamnı antına
iynanmasala. Calgan aythan adamnı cana turgan börü siñir sanların kuruşdurub koyadı devçü
edile].
11. BÜSÜREVSÜZ
Avzuñda kuvut cummagıñ cok ese, andan beri nek aytmay ediñ?
Ayt, avzuña kuvut almagan eseñ!
Ayt munu, satıb almagan eseñ!
Ayt munu, ayta eseñ, kulak çigincilerim avadıla! [Ayta kelib, tohtab, keb saklatsa].
Seni tutar üy bolayım! [Ahçasın, mülkün boşuna coyub aylanñan adamga].
Hurcunumda [artmagımda] adam baş [toñuz baş] bar ese va? [Birev, sormay, birevnü
artmagın karmasa].
Ne kadalgansa maña, şaytanlarıñ meni üsümde körünmey esele?
Kaban a cerge süyübmü karaydı? [Başha amalım cokdu degenlik].
Esli kart bol! [Ertte eterigin-aytırıgın keç etse-aytsa; eski tanışıç terk tanımasa].
Ol hanña cuvab tüyüldü [Adam tolu, tüz cuvab bermese].
Men aythan a ebze cırmıdı [Apsatını cırımıdı]? [Adam bir zat aytıb, başhası va, anı añılamay,
katlasa].
Otuñdan-oguñdanmı koraydı? [Birev bek tınç etallık işin eterge unamasa].
Menden kalgan cavga kalır deb aşagan. [Muhar adamnı üsünden].
Eki ebze beş eçkini küte edile. [Birevlen etallık işge köb adam kadalsa].
Bügünden kalgan canım - haramdı. [Etgen işine assırı bek köl salganña].
12. ÖTÜRÜKGE, MAHTANIVGA CUVABLA
Arı deri bir caşayım;
baş avruvum alay ötürük bolga edi;
arı deri tutha edi könçegiñ [könçek bavuñ];
alay caşa;
alay kural;
alay haci bol;
nasıbıñ alay bolsun;
iymanıñ alay bolsun;
kökge da minme, cerge da tüşme [iynanırık tüyülme];
anı ötürük bolganın bilgenimça, cannetge barlıgımı bilge edim;
maña etgen ahşılıgıñ kesiñi bolsun;
maña etgen igiligiñi elt da çüyge tak.
Senden keb bilmege edi meni cavum;
senden oñlu bolmaga edi meni cavum;
sen allay caş [kız, kişi, katın] bol ansı, men ne da bolayım;
seni börküñü tübünde senden cigit cokdu;
sen tuthan tavuknu men ertte culkganma;
sen a kökden tüşgen bolursa;
seniça birmi bardı duniyada; d.a.k.
13. CANIVLAGA CUVABLA
Senden kalgan canım Allahdan kalga edi;
atañı aman kezivyune [colugayım];
bar da, cılkımdan [atamı cılkısından] tay tut;
senden gyavr cokdu [alay, bılay etmeseñ];
ant ızıñdan bolgandı [alay, bılay etmeseñ];
oñ canıñı aylandırıb bir kelçi.
Senden da kalga edi bir tuzlukga tiyirlik [hurtdagım];
uzun biçeriñi kısha biç;
içiñde canıñ bar ese;
etalganıñı ayama;
marcasa, kesi kesiñi öltürmeseñ;
senden antsız cokdu, bir tohtasañ;
Biz da huna teşikden çıkmaganbız;
biz da burnubuz bla suv içmeybiz;
Allahnı aldaysa, tohtasañ;
ırazı tüyülme [alay, bılay etmeseñ];
kör bir, mıyıgıñ bar ese;
anañdan erkek tuvgan eseñ;
senden da kalga edi carlı başım;
senden oñluga tübemege edim; d.a.k.
14. AMAN NE DA CAŞIRIN HAPARNI ALLI
Aytılgan cerge igilik;
aytılgan cerden keri bolsun;
atı uşhuvur artında aytılsın [aman adamnı sagınsala].
Aytılgan cerde kalsın;
sizden ne caşırıv;
arabızda kalgan söz bolsun;
saña [sizge] deb aytama;
içiñde kalgan söz bolsun;
sözüm içiñde çirib kalsın, d.a.k.
Sen aytdıñ - men eşitdim [birinçi kere eşitse].
15. KELİŞİMLE
Ozsa da, saña ozsun [bir zatnı üleşgende];
sözübüz söz bolsun;
eki ara açık bolsun [bir birden cuk caşırmayık, şuöhluk cürüteyik];
Allah bla keleçi eteme [işimi eterge saña ışanama];
sen meni kermegense, men da seni;
saña uşagan bolsun;
sen sorma, men da aytmayım [tabsız haparnı üsünden];
bir, eki da aytma [ol-bu zatnı sagınma];
saña ayagan zatım haramdı; d.a.k.
16. OÑSUNUVSUZ
Bu haliñi artal da caratmayma;
ay, üyüññe igilik [ahşılık] kellik;
ay, üyüññe buday [hıçin, ahça] cavarık;
körmeyse munu etgenin [aythanın];
bılay eterse [aytırsa] deb a turmay edim;
bu coldan sora alay ete [ayta] turma;
endi seni bu halda körmeyim;
ekinçi kere eşitmedim deme;
ayta-ayta, avuz suvum kurudu;
aytır edim, dagıda koyama.
Ay, üyüññe;
ova, oy, üyüññe;
ay, seni neva;
ay, seni ogese;
ay, sen aman;
ay, gyavur a;
ay, talañan;
ma, biyagı sen.
Körgen adam ne aytır?
Karagan halk ne aytır [sunar]?
El [adamla] ne aytır[la]?
Ot aşamagan eseñ?
Eşek miya aşamagan eseñ?
Kak aşama!
Ay, sıfatıña [capıña, işiñe, akılıña...] küleyim!
İtim calınsın saña;
közüme taş makadan ese erşi körünese;
közüme körünme;
canñan cüregimi andan bek candırma;
kanımı içib boşadıñ da;
palahha kaldık da, emgekge;
canımdan da, senden da toydum;
kara canımdan toydum;
seni avzuñu kim cuvgandı? [amanavuz adamga aytadıla]; d.a.k.
17. İYNANDIRIV
İynan Allahha;
tüz Allah carathança aytama;
Allahha karab aytama;
Kitabha karagança aytama;
kolumu cüregime salıb aytama;
kerti kölüm bla aytama;
ekilemey-birlemey [buzmay-burmay] aytama;
kesi közüm bla körgenni aytama;
tüz eşitgenimça aytama.
Aytdırmay koymay eseñ [aytmaz zatın aytırga tüşeye];
tüzün aytırga kerekdi;
ötürükden ne hayır;
ötürükden hayır cok;
ötürük haramdı;
duşman dav tabsın;
dav tabhan duşman bolsun;
süyseñ - iynan, süyseñ - koy [anı, munu başı
savdu]; d.a.k.
18. NASİYHAT
Allahdan korksañ a;
Allahnı çamlandırasa;
Allahov assı bolma;
sıylı başıñı sıysız etme [ol büsürev bla kal];
başıña börk kiye uşaysa da;
adamladan vyalmay eseñ da, Allahdan vyal;
aman avuz açma;
aman hapar aytıvçu bolma;
aman tüşnü igige corala;
kişi kolu bla mursa cırtma.
19. BİR ZATNI TİLEGENDE
Er kişile:
Allah bla tileyme;
Allahnı kulu eseñ;
iymanıñ hakına;
Allah üçün;
şo atañı canı üçün;
ıy, marca;
biz entda bir biri betibizge [kezübüzge] kararık esek;
bir amalıñ bar ese.
Tişirivla:
Avruvuñu alayım;
altın etegiñe başım kor [kurman] bolsun;
anañı [atañı, ölgenleriñi] canı üçün;
canıña kor bolayım;
canıña katayım;
atlagan atlamıña, bashan ceriñe kor bolayım.
20. BOYSUNUV
Menden ketsin, saña cetsin;
biz - koy, siz - kıptı;
boynum kıldan iñiçgedi;
ho da, sen aythan [bolsun];
sen aythan, cüyüshan;
mende terslik cokdu;
men günahdan çıkdım.
Kölüñ uşathança et;
kölüñ biçgença;
içiñ [cüregiñ, canıñ] süygenley;
kesiñ bilgenley;
kesine kalay tab ese;
kesiñ kalay tab köre eseñ;
kesiñ [cüregiñ, canıñ] nege ırazı ese[ñ];
başıña tab köre eseñ; d.a.k.
21. CABSARIV
Ol kerekli sen kal [bir zatnı madaralmay kalgan adamga];
baş ornuna bolsun [malı ölgenñe];
seni avruvuñu ol alsın [adamnı közü karagan zatnı bere turub];
anı bla ot töbesi [azıgı] bolsun [adamnı bir zatı urlansa];
Allah-utala kıyınıñı suvabha cazsın [birev üçün kıynalıb, ıspassız kalgaña].
Teyri oñarsın;
Teyri cal barsın;
Allah aythan [cazgan] bolur;
Allah aythandan kutulmabız;
Allah-utala ogurlu közden karasın;
Allahnı buyrugudu;
Allah boluşsun;
andan hatadan kal;
ol bolsun körür hatañ, d.a.k.
22. OYUM AYTIR ALLINDA
Birin koyub, birin aytayım;
söz söznü aytdıra degenley;
kalay alay bolsa da;
meni aman akılım bla;
men anı-munu bilmeyme;
ahırısı-kıshası;
uzun söznü kıshası.
Ma ol teli aythan edi, dersiz;
ters ayta esem, Allah keçsin;
misalga aytırga;
söz üçün;
az aytsam da köp añılagız;
meni sartın;
bir ülgü keltireyim;
Allahnı igiliginden;
ahırı igilik bla boşalsın; d.a.k.
23. KEÇGİNLİKLE
Keçginlik tileyme;
keçginlik ber;
ayıb etme;
sorgannı ayıbı cok;
aytıb etgenni ayıbı cok;
kölüñe [canıña] küç tiymesin;
kölüñ kalmasın [külmesin];
kölüñe cuk kesmesin;
kölkaldı etme.
Kertige öbkeleme, alay;
günahı kesini bolsun;
günahı kerek tüldü;
günahına kirgenme;
igilikge tiyeyim [bilmey sanına tiyse];
sıyıñ [namısıñ] töppemde [biyikde] bolsun;
külür sözüñü aytayım;
kesiñ akıllısa [alay a aytırga kerekme].
Adamnı sözün bölgende:
sözüñü igilikge böleyim, Allah avruvuñu bölsün;
sözüñ tohtagınçı avruvuñ tohtasın;
sen duniya carıgın menden alga körgense;
sen menden miñ kere akıllısa;
canım sizge kurman bolsun;
Allahha sözüm avur barmasın [adamnı osal işin aytır üçün];
Allah ayıb etmesin [kesini sabiyin mahtayma dese];
seni da Allah sıylasın;
senden vyalmay aytayım [adamın mahtayma
dese]; d.a.k.
Kesini kölü da ullu bolmasın;
Eki kulagı bek bolsun [adamnı közüne mahtasa].
24. AYTA BİL
Tişirıvga buvaz deme - aylı de [avurlugu bardı, cügü bardı].
Koy kozusun kozlagan etedi,
Tişirıv sabiyin tabhan etedi.
Kıznı urlamaydıla [ol hapçuk tüyüldü] -
Kaçırgan etedile.
Terezeni cabhan etedile,
Eşikni etgen etedile.
Koşda tursañ, börünü sagınma. [Sagınsañ da: «Başı otda küysün!» - deb, otha salam at].
25. SEYİRSİNİV
Olloh!
Ma saña!
Eyya!
Tobastofirullah!
Toba-toba-toda!
Toba, rabbiy!
Pay-pay-pay!
Sende va bar köreme!
Sen a mah deb berdiñ da!
Allay zatha va alıka köz açmagan edim!
Tamaşa, seyir!
26. KÖL ETDİRİV
Aperim!
Ay, caşa[gın]!
Miñ cıl caşa!
Ma adam [caş, kız, kişi...] deseñ!
Hayt de [giz]!
Iy, marca!
Iy, aman caşla!
Horlatma!
Maşalla!
İy-ho-ho! [erişivlede, söz üçün, guloç oyunña karaganla birden alay kıçıra edile].
18. SALAM
Salam bla algış birdile.
1. SALAM BERGEN
Salam bergenle:
Ogartın kelgen - töbentin kelgenñe,
Eşikden kirgen - üyde turganña,
Kele turgan - süyelib turganña.
Ekevlen tübeşsele, salamın kiçi beredi.
Süyelib turgannı katına kavum adam kelse,
Salam bergen - ol kavumda tamata.
Kavum adam süyelib, birev kelse, salam algan - tamata.
Tamata bla hapar aytırık bolsañ, ne da tişirıv bla [elden tışında tübesele], alaga cetmey,
atdan tüş.
Salam berseñ-alsañ - kıçırmay, şıbırdamay.
2. KOL TUTHAN
Tamata kolun uzatsa - tut,
Uzatmasa - tur.
Kol uzathan kolun alga aladı.
Adamnı barmakların tutma - kolun tut.
Er kişile kuçaklaşmaydıla.
Er kişi tişirıvga kol bermeydi.
Adamnı kolun katı kısma.
Kesiñi koluñu da suv bıstırça etme.
Salam alga er kişige tıyınşlı.
3. SALAM BERİV
Ayak coldan çıgıb kelgen adamga salam bermeydile.
Kabırlada salam bergen durus tüldü.
[Kolun tutub koyadıla].
Olturub salam bergen-algan adet cokdu. [Avrub, oñsuz tüyül ese].
Bir kere salamıñı almay koygan adamga, ekinçi tübegende salam berme. [Keçginlik
tilemese].
Sen tanımagan adamga cuk sorluk bolsañ, alga salam ber.
Salam Allahnı salamıdı:
Cavuñ ese da, salam berse, salamın al.
Kavum adamga salam berib,
Kolların tutama deseñ, tamatadan başlab - oñ canına.
4. SALAM BERİV
İşley turgan adamlaga
Algış etmey ozma.
Elge kirseñ atdan tüş,
Nıgışha cetseñ - salam ber.
Elge kirseñ çariş kurma. [Atdan tüşmeseñ da, akırın bar].
Er kişi ozgan zamanda
Ahşı katın, namıs etib, örge kobar.
[Oramda olturgan].
Adamnı kolun atdan tüşüb tut.
Sıy kañaga keçirek kalıb barsañ,
Salam ber da, sıynı tının buzma.
[Kolların tutama deb].
5. SALAMLA [1]
Assalam [salam] alikum! -
Ualikum salam! [Er kişile].
Üyge da igilik! -
Kelgenñe da igilik! [Kelgen adam üyge kirse]. Hoş kel, cuvuk bol!
Koşha da igilik! -
Kelgenñe da igilik!
Hoş kel, cuvuk bol!
Koşuguz maylı bolsun! -
Caşavuñ hayırlı bolsun! Sav kel, cuvuk bol!
Nıgış bolsun! -
Sav bol, cuvuk bol bizni nıgışha!
Nıgışıgız tolu bolsun! -
Sav bol, kel, seni da nıgışha cuvuk eteyik!
Assalam alikum, nıgış! -
Ualikum salam, ahşı ulan [konak, tamata, caş]! Cuvuk bol, uşak neger eteyik.
6. SALAMLA [2]
Tañ ahşı bolsun! -
Ahşılık kör!
Ertden ahşı bolsun! -
Ahşılık kör!
Kün ahşı bolsun! -
Ahşılık kör!
İñir ahşı bolsun! -
Ahşılık kör!
Keç ahşı bolsun! -
Ahşılık kör!
[Er kişile bla tişirıvla tübeşsele, bir birlerine alay salam beredile - eşikde, üyde, oramda
bolsun].
Hayda sora, sav kalıgız. -
Savluk Allah bersin.
Ahşı künlü boluguz. -
Ahşılık Allah bersin.
Ahşı iñirli kalıgız. -
Allahnı ahşılıgına colugayık.
Tınç keçeli kalıgız. -
Tınçlık Allah bersin. [Ayırıla turub em da birevnü üyünden çıga turub aytadıla].
7. SALAMLA [3]
İş kolay bolsun! -
Sav bol, kolaylı bol!
Köb bolsun! [mal, cılkı kütgen adamga]. -
Sav bol, keb nasıb Allah bersin!
Mirzev bolsun! [Tirmençige]. -
Sav bol, ömürüñ uzak bolsun!
Mekyamıgız ogur bolsun! [Üy işley
turganlaga]. -
Allah ırazı bolsun, kuvançlaga kelivçü bol.
Bereket bolsun! [Sabançıga]. -
Sav bol, bereketli bol!
Bahça tolu bolsun! -
Sav bol, bereketiñ köb bolsun.
Köb bersin [Allah]! [Maravçuga]. -
Sav bol, köb nasıb Allah bersin!
Savganıñ tarkaymasın! [İynek sava turgan tişirıvga]. -
Sav bol, nasıbıñ tarkaymasın.
Akdan kuru bolmagız! [İynek sava turgan er kişige]. -
Sav bol, bereketiñ kurumasın!
Bazar bolsun! -
Sav bol, Allah bereket bersin.
Col bolsun! [Colda tübeşsele]. -
Sav bol, caşav coluñ carık bolsun!
Savsuz bolma! [Avrugan adamnı köre kelgen]. -
Sav bol, savluk Allah bersin! Sav bol, Allah ırazı bolsun!
Mamırlı bol! [Soluy turgaña]. -
Sav bol, mamırlık Allah bersin!
Aş tatlı bolsun! [Aşay turgan adamga]. -
Sav bol, caşavuñ tatlı bolsun!
Bayramıgız kuvanç bolsun! [Üynü iyelerine toyga kelgen aytadı]. -
Sav bol, kuvançdan Allah ayırmasın! Kir üyge, konak eteyik seni da.
Kuvanç bla keligiz, hoş keligiz! Kelgen ayaklarıgızga köküregim köpür bolsun, arka uzunum
col bolsun! [Uzakdan kelgen konaklaga üynü nesi aytadı].
Sav kel, ogurlu künde kel! [Uzak cerde keb turub kayıthan adamga ne da birevnü konagına
alay salam beredile]. -
Sav bol, ogur-nasıb Allah bersin!
Ayıb etme, kimse, kimlyadansa? [Atın aytsa, kesini atın aytıb]. Ogurlu künde tanışayık. -
Ogurluluk Allah bersin.
8. AYIRILA TURUB
İşley turgan adamla bla uşak,
onov etib, kete tebregende:
Sav [hayır, ogurlu, kuvanç, nasıb] iş etigiz.
İşigizni Allah-utala kurasın.
Allah-utala oñ bersin.
Başlagan işiñ oyulmasın.
Başlagan işigizni kuvanç bla boşagız.
[Bir işni başlay turgan adamga].
Tuthan işigizden kuvanıgız.
Kol ızıñ buzulmasın.
Ustalıgıña koşula barsın. [Ustaga].
Saña - savluk, maña - esenlik.
Colda tanışhan adamga:
Saña - igilik, maña - ahşılık. [Teñle, colovçu bolub, ayırılgan zamanda].
Cabagı da cündü,
Colukmazlık kimdi?
İnşallah, entda da tübeşirbiz. [Cañı tanışhanla].
Menden da, sorub, salam ayt. -
Salamıñ uzak bolsun.
Koluñ topu, başıñ sav kayt, ahşı colga bar!
[Uvçunu alay aytıb aşıradıla - üyünden da, colda tübegenle da].
Senden maña hayır cok,
Menden saña hayır cok.
[Çöb ant etgen antlı teñleni biri, teñine bazınmay başlasa, alay aytıb, bir çöbnü da eki üzüb,
cerge ata edi, antıbız tavusuldu degenni bildire].
9. KAYINLAGA AYTILGAN ALGIŞLA
Kelgen kelinigiz ogurlu bolsun.
Kelgen kelinigiz ogur ayak bla kelsin.
Kelgen kelin ulanla beşik tebretsin.
Kelgen kelinni ayagı balda bolsun.
[Kelin caş tabsa, ayagın balga suga edile].
Tolu üyürlü bolsun.
Ulanla atası bolsun. [Caşnı atasına, anasına aytadıla].
Kiyevyugüz da ogurlu bolsun.
Cañı cuvukla da ogurlu bolsunla.
Tukum - cuk bolsunla. [Kelinni, kiyevnü cuvuklarına].
Ahşı künde kelsin!
Ahşılık bla kelsin! [Ol-bu üyge kelin kelgenin eşitgen adamla].
10. SABİY TUVGANDA
[Ol üynü adamlarına kelgen-tübegen adamla aytadıla].
Caşar süyek bolsun!
Tuvganından caşaganına kuvanıgız!
Allah bu sabiyge süyek savluk bersin!
Oñanlaga [ahşılaga] nöger bolsun!
Atasın, anasın kuvandırıvçu bolsun!
Tukumun igi bla aytdırgan caş [kız] bolsun!
Atasına [anasına] uşagan caş [kız] bolsun!
Kuvanç kününe kuvanç bla ceter nasıb Allah-utala bersin barıbızga da!
11. BAŞHA ALGIŞLA
Bismilyahiy demey aş aşama, iş başlama, Alhamdulillah demey boşama.
Bismillyahiy demey soygan malıñı eti haramdı.
Catarbız, bir Allah,
Kobarbız, inşallah,
Kobalmasak da -
La illyaha-il-Allah,
Muhammaddin rasul Allah!
[Cataturub aytadıla].
Nasıblı bol! [çüçgürgen adamga]. -
Sav bol.
Ullu caş [kız] bol! [çüçgürgen sabiyge]. -
Sav bol.
Alhamdulillah! [Çüçgürgen adam aytadı]. -
Alhamike ya-Allah! [Katında bolgan adam].
Hayır bolsun! İgilikge bolsun!
[Adam tüşün aytama dese].
Orazañ kabıl bolsun! -
Barıbıznı da, İa-Allah!
Kurmanıgız kabıl bolsun! -
Sav bol, acalıñ sabır bolsun!
Allah aytsa! İnşallah! [Bir igi umutun, muratın bildirgen adamga].
12. AYLANIB AYTHAN [1]
Ey, alan! Alanla!
Şuöhum[larım]!
Camagat!
Nögerim[lerim]!
Sıylı camavat!
Karnaşım[larım]!
Egeçim[lerim]!
Adamla!
Coldaşım[larım]!
Caşla!
Teñim[lerim]!
Kızla!
Cuvugum[larım]!
Tamatala!
Aksakal!
[Ol-bu] elni adamları!
Canım-kezüm [larım]!
Biyim!
Cüyüshanla!
Sıylı biyim!
Biyçe!
Hanım!
Musliymanla!
13. AYLANIB AYTHAN [2]
Tamata adam - sabiyge:
Balaçık;
caşçık;
kızçık;
balam;
caşım;
altınım.
Kart tişirıv [andan sora da]:
Avruvuñu alayım;
avruvuñ tas;
senden alga öleyim [cuvuk cetgen sabiyge].
Tamatala cumuş bersele:
İgi caş [kız] kibik;
Ahşı caş [ulan, kız] kibik;
İgi caş [kız] bol da.
Üyde:
Appa;
gellya;
ınna;
ata;
ana;
kelin;
kiyev.
14. BUŞUVNU BİLDİRİV
Kuvguña kelgen adam üyge kirmeydi.
Kuvguña kelgen adam atdan oñ canına tüşedi;
kamiçini sol kolunda tutadı.
Bolgan buşuvnu bılay aytıb bildiredi:
Sen[siz] keb caşa[gız], ol-bu:
duniyadan ketgendi;
igi duniyanı saylagandı;
avuşhandı;
bu duniyadan ol duniyanı saylagandı;
ölüb kalgandı.
Elli eki künden köb kara kiyerge caramaydı. [Allah bergen caşavnu haram etgeñe sanaladı].
Anası ölgen er kişige
Cilyasa da, ayıb cok.
Caşavga can atma,
Buşuvga horlatma.
15. KAYGI SÖZ
Ölgeni bolgan üynü kabagı
Etilmey üç kün turadı.
Ölgeni bolgan üyde ot etilmeydi,
Aş cürümeydi [Honşuladan keltiredile].
Kaygı sözge kişi calan baş etib barmaydı.
Kelgen er kişi, salamlaşıb, arbazda turgan adamla bla duva tutub, ölgenni cuvuklarına kaygı
söz beredi.
Tişirivla, üyge ötüb, cilyav sarnav, küy etedile.
Ölgen adamnı atın sagınsañ, cuvuguñ, şuyehuñ ese, atına «harib» deb koş.
Kabırla taba barmagıñ bla körgüztme.
Kaygı sözden başha üyge kaytma.
Kabırnı maltasañ, kabırıñ ot canar.
Kabırladan kaythanlay, kollarıñı cuv.
Ölgen adamnı osal işin aytsañ da,
Kesini üsünden aman aytma.
Ölgen adamnı cuvuklarına kaygı söz:
Cathan ceri keñ [cumuşak, erkin, mamuk] bolsun.
Allah cannet bersin.
Cannetli bolsun, harib.
Ol duniyası carık bolsun.
Ceti cannetni eşigi açılsın.
Ahır colu cannetlege bolsun.
Ol duniyası rahat bolsun.
Allah günahların keçsin.
Cannet çıragı bolsun [tişirıv ölse].
Cannet çıpçıgı bolsun [kız ölse].
Mölekle sanına koşulsun.
Ol duniyada şafagatçı bolsun [sabiy ölse].
Kaygı sözden kete turub, duva tutdurub, ölgenni cuvuklarına bılay aytıb ketedile:
Allah sizge munu unutdurur buşuv bermesin.
Allah endi kellik buşuvladan saklasın.
Caşavu sizge kalsın.
Cazıvu bolur edi, Allah sizge igi kadar cazsın.
Acaldan kişi kutulmaydı, acalıgız sabır bolsun.
Bek buşuv etdik, buşuvuguznu kuvanç unutdursun.
16. TEYRİGE, ALLAH-UTALAGA AYLANIB
Teyrige tabula bolsun!
Teyri bersin [ol nasıpnı]!
Teyri can avrutsun!
Teyri ogur közden karasın!
Teyri boluşsun!
Carathan Teyri canıña carasın!
Teyri oñ bersin!
Han Teyri colu igu carık etsin!
Teyri bla bolayık!
Ya-Allah!
Ya, meni cokdan bar etgen Allah!
Ya, meni carathan Allah!
Carathan Allah;
Astofirullah;
Ya-rabbiy;
İa-sıbhan Allah;
Uy, meni Allahım;
Ya, sıylı Allah;
Ya, kudret.
17. ALLAHHA ŞUKURLA
Allahha şukur!
Allahha miñ şukur bolsun!
Allahha men kor bolayım!
Allahha canım kurman bolsun!
Allahnı igiliginden!
Allahha miñ tabula bolsun!
Ana tilin süygenni,
Har zamanda kölü tok,
Anatilni süymegenni,
''ANAM'' derge erkinligi cok.
|
| |
| |
|
