Anasayfa | Kayıt | Giriş Hoşgeldiniz Ziyaretçi | RSS
[ Yeni mesaj · Üyeler · Forum kuralları · Arama · RSS ]
  • Page 1 of 1
  • 1
Forum (Nığış) » ИНТЕР КАВКАЗ ФОРУМ » Кавказ и кавказцы | Кавказ бла кавказлыла » "БУ БAЙЛЫКЪ НЕК ТAС БОЛГЬAНДЫ?"
"БУ БAЙЛЫКЪ НЕК ТAС БОЛГЬAНДЫ?"
AssıTarih: Çarşamba, 05-02-14, 7:25 PM | Mesaj # 1
Albay
Grup: Admin
Mesaj: 93
Ödüller: 0
İtibarlarınız: 5
Konum: Dışarıda
МЕТИН ГЮЧЛЮ.
"БУ БAЙЛЫКЪ НЕК ТAС БОЛГЬAНДЫ?"30.06.2008 19:06Анкара, Тюркие

Мындан къыркъ джыл алгъа болур эди дейме, мен илк окъууда окъугъан заманлада тюрк тилни алай джарашдырыб сёлеширча билмей эдик. Элибизде хар ким да тау тилде сёлешгени амалтын тюрк тилде сёлеширге излеген хазна адам джокъ эди. Мен сабий болуб эсимде къалгъан  къартларыбыз тюрк тилни билирге излеген джыллада телевизион джокъ, телефон джокъ, аны къой, электрик да джокъ эди. Барысыны да орнун тутхан уллу батареялары болгъан лампалы радиола бар эдиле. Къартларыбыз, заманы джетсе, «Марджа, радиону бир ачыгъыз, ажансха тынгылайыкъ, озуб кетмесин», деучю заманларында джангылыкъланы ангылар тенгли тюрк тилни билирге излегенлери эсимдеди. Окъуугъа барыб, окъуй башлагъанымда, тюрк тилни билмегенибиз джарсыта эди. Амма, тюрк тилде сёлешейик деб, кесибизни бек къыйнамагъаныбызны эсгереме. Муну былай болгъанын башчыларыбыз кёргенлеринде, тау тилни алгъы бурун окъууда, артда орамда, андан сора да юйде сёлешгеннге джасакъ салдыла. Кеси нёгерлерибизни кесибизге джасус (тилчи) этдиле. Эртденбла окъуугъа барсакъ, тау тилде сёлешгенлени атлары тахтагъа джазылыб туруучан эди. Аны амалтын айыб алгъаныбыз да болгъанды, тюйген да этгендиле.Алай бла акъырын-акъырын тюрк тилге кёче башладыкъ. Тау тилни къыйырына-бучхагъына тюрк сёзлени джамай, кеси тилибизни артха ата башладыкъ. Андан сора окъуйбуз деб, эл тышына тёгюлген джылла келдиле. Халкъыбыз окъуугъа эсин бурду, адамларыбыз тышына кетдиле. Тюрк халкъына къатышдыла. Адетибиз, культурабыз, тилибиз, айтыргъа, бизни къарачай этген затла бары тас болдула. Энди сабийлерибиз тюрк тилге къарачай тилни джамау этиб чырт да къыйналмайдыла – барысы да тюрк тилде сёлешедиле. Ассимиле деб мынга айта болурла. Былай болургъамы керек эди? Башха мадар табыллыкъ тюлмю эди? Бизни къауумубузну бир кесеги къалгъанды тау тилде сёлешген. Аны да джартысындан асламы джамауду,  къатышдырыб сёлешебиз. Бизни къауум да тас болса, элде тилни баргъаны къуру тюркча болургъа ушайды.Бу къыйынлыкъ, мени сартын, Къарачайны эм уллу къыйынлыгъыды бюгюнлюкде. Бу палах къуру бизде тюл кёреме. Ата джуртдагъы ахлуларыбыз да тиллерин тас эте барадыла. Алайдагъы сабийлерибиз да не орус тилде, не къатышхан тилде сёлешедиле бир-бирлери бла.Энди бир сорлугъум барды: бизни сабийле бла анда, Ата джуртдагъы сабийле бир-бирлери бла тюбеселе, къайсы тилде сёлеширикдиле? Бу гюнахдан къалай къутуллукъбуз, билмейме. Бизде тукъумланы тюрлендиргендиле, аланы тюзетген да къыйынды энди. Орус кърал да къарачайлыланы тукъумларына «ов», «ев» деб, аталарыны атларына да «ович», «евич» деб орус къошакъла такъгъанды. Иш къошакъла бла къалса уа, халкъыбызны ёзеги – тили къуруб барады. Ана тиллерин билмеген сабийлеге къарачай адетни, намысны къалай юретирге боллукъду? Энди сагъыш этеме да, элибизни хар заты: тил байлыгъы да, тин байлыгъы да тёрде болгъан джыллада, сыйыбыз тёгерекдеги эллени барысын да озуб, ара шахарда айтылыб башланнган джыллада, элибизге келе туруучу адамлагъа бир къарайыкъ: Джелал Вайаг (Тюрк къралны тамадасы-джумхурбашканы), Сулейман Демирел (Тюркню тамадасы-джумхурбашканы), дагъыда кёбле... Келиб, алай озуб кетмегендиле. Джелал Вайаг, халкъ бла тюбешиб, кече да къалыб, алай къонакъ болуб кетгенди. Сулейман Демирел талай кере болгъанды элибизде.Не эди аланы бизни элге келтирген? Джолну да, телефонну да, электрикни да тёгерегибиздеги элледен, илкеледен алгъа бизни элге келтиргендиле. Тюркню башчылары миллетибизни быллай бир багъалатыб, сый бериб нек кюрешгендиле? Шахарлада джашагъанла, илкеледе джашагъанла, тюрк халкъы кеси, башчыларына джумушларын этдирген огъай, джумушларын айтыргъа Анкарагъа барыб, ненча кюнню тамадаланы эшик алларын сакълаб тургъандыла. Бизни халкъгъа, элге уа башха тюрлю къарагъандыла. Не ючюн?Бизни миллетни байлыгъы адетинде эди, намысында эди, культурасында эди. Тамадала бу байлыкъны кёрген эдиле. Ала бу байлыкъны билген эдиле. Ол себебден халкъыбызны багъалата эдиле, джокълай эдиле, кереклисине къарай эдиле. Элибизге этген оноуларына да, джумушларына да Аллаху Тагъала разы болсун. Энди, бюгюнледе, элибиз да, миллетибиз да быллай бир нек учузланнганды? Джерлерибиз, сабанларыбыз сатылыб, адамларыбыз чачылыб, не болгъанды? Биз тюб боламы башлагъанбыз? Бу затлагъа разы болуб, тас болубму кетерикбиз? Ата джуртдан бери, аллай бир къыйынлыкъ сынаб, тас болургъа, тюб болургъа дебми келгендиле ата-бабаларыбыз? Келгенден сора ненча джылны юй болайыкъ, эл болайыкъ деб бошунамы кюрешгендиле? Алагъа борчубузну былаймы тёлерикбиз? Бизни «къарачай» деб башхаладан айыртхан эм алгъа тилибиз эди. Тил кетсе, Арабдагъы араблы, Тюркдеги тюрклю, Орусдагъы оруслу болуб кетерикбиз. Алай бола да барабыз.Бизни сакълаб тургъан экинчи насыб – бизни бирге джашатыб тургъан къарачай эллерибиз эдиле. Энди элле да тюб бола турадыла:  къартла ёледиле, джаш тёлю шахарлагъа кетеди, мюлк джерлерибизни сата, думп эте барабыз. Халкъны тилин, адетин да сакълаб тургъан эллеридиле. Эллеринден халкъны болумун, халын таныргъа боллукъду. Кавказда ахлуларыбыз да, кеслерин эсгериб, эллерин, тиллерин сакълар джанындан кюрешмеселе, джуртларында джуртсуз, тилсиз да болуб къаллыкъдыла. Биз эшитген хапарлагъа кёре, Архыз, Доммай дегенча курорт джерлени башха миллетли адамла кючлеб барадыла. Тау элледе джашау къыйын болгъандан, адамла кетиб, тюзлеге орналадыла. Анда уа орусну, башхаланы ичинде, джыйымдыкъ джамагъатда тил, адет къалай сакълансын?Соруу-къайгъы кёбдю, джууаб, оноу табыллыкъмыды ансы? Дуния малны ызындан сюрюб, Европагъа, Америкагъа да ётебиз, анда уа эрийбиз, тас болабыз. Тюркде 15-20 минг къарачайлыдан ана тилинде кескин сёлешген талай джюз адам табылырмы? Ала да  къартла. Джаш тёлюде бир-бирле, Кавказгъа барыб, анда къарачайлыла бла араны кючлю этиб, бир оноугъа келиб, халкъыбызны сакъларгъа керекбиз, дейдиле. Барыб келгенле уа, джанлары къыйналыб, хапар айтадыла.«Къарачайда ичген-эсирген, бир-бирин тонагъан, ёлтюрген кёбден кёб бола барады. Сёлешселе, орус сёзлени асыры кёб къошхандан, ангылаялмай къыйналгъаныбыз да болгъанды. Ангылагъанла, джарсыгъанла бардыла, амма, болумну тюзетирге къолларындан келмейди. Андагъыланы кёбюсю эслей болмаз къарачай къылыкъ, адет, намыс, тил къаллай бир кетгенин...».Ата джуртубуз  Къарачайда  халкъыбыз кёре болмазмы тышына кетген къарачайлыланы не бола тургъанларын? Азиядагьыла къазах, къыргъыз бола, Тюркдегиле тюрк бола, Арабдагъыла араб бола, Америкадагъыла ингилиз тилли бола, думп бола баргъаныбызны? Тыш къраллада джашагъанла кёб заманны къарачайлылыкъларын (тинлерин, тиллерин) сакълаялгъан эселе,  тамадаларыбыз элле къураб, бир джерге тюшер дыгалас этиб кюрешгенлеринден болгъанды. Элледен халкъ чачыла башлагъанлай, джерин да, экинчи къайталмазча сатыб, ма ол замандан башланады бизни тас болуб тебрегенибиз. «Бизге болур болгъанды» деб къояргъа боллукъбуз, джангыз Ата джуртдагъы Къарачай бир джашагъа эди.Кесибизде сынагъан затым:  халкъ сакъланыр ючюн, Джуртун, джерин, эллерин сакъларгъа керекди. Элле сакъланмай, тил да сакъланыр деб ышанмайма. Джыйымдыкъ шахарлада, адет да, тил да седирей-седирей, тас боладыла. Элден кетген ызына хазна къайтмайды. Элини сагъышын этген да азды. Халкъны тыбыры, тамыры, ёлюмсюзлюгю да элди. Кеслери миллет шахарла къураялмазлыкъ аз санлы халкъланы юсюнден айтама. Элден, джерден айырылгъаны себебли, уллу орус халкъ да къаллай бир абызырагъанын кесибиз да кёребиз, тарих да айтады.Тюркде бизни тамада къауумубуз эслилик этиб, къарачай элле къуратмасала, джюз джылны узагъына чыдамаз эдик биз. Бюгюнлюкде ол эллени бир къаууму джокъду, бир къаууму да бюгюнлюкде тас бола турады. Аны себебли Къарачайгъа къараб, сорурум келеди: эллеригиз (эллерибиз) не халдадыла? Адам да, халкъ да элинден сорулады, танылады. Меннге къайсы элденсе деб сорсала, мен не джууаб этерикме, ол эл джокъ эсе бюгюн.Кавказда къарачайлыла, элигиз, эллеригиз не халдадыла? Тилигиз, тёрегиз не халдады? Мындан алда «Къарачай поэзияны антологиясын» кёрдюм: анда сау джырчыланы, назмучуланы  арасында джыл саны 50-ден   тёбен  хазна   адам джокъду. Огъесе, джаш назмучуланы сан этмейми къойгъандыла?Къарачай джуртда къарачай тилде джазгъанла, окъугъанла, сёлешгенле болмасала, ахырыбыз къалай болур? Къарачай элле чачылыбмы кетгендиле биздеча, окъуулада тилге юретген тохтабмы къалгъанды, ана тилибизде китабла чыкъмаймыдыла? Бюгюнлюкде эм бай орус кърал миллет тилле, культурала айнысынла, сакълансынла деб таблыкъла къурамаймыды, ачха бермеймиди? Огъесе, къыйынлыкъ кесибиздемиди? Сорууларыма джууаб эталлыкъ бармыды? Тюркде джашагъанла «Архыз сатылды, Доммай сатылды, тил къуруб, халкъ джоюлуб, тас болуб барады» дегенча хапарлагъа джарсыб турабыз. Мени бу джазгъанымы да басмалаб, бир джууаб эталырмысыз?

Ачыкълау: «КЪАРАЧАЙ» газетни редактору Какушланы Хусей бу макалени басмалагъан да этиб, «ТЕРСЛИК КЕСИБИЗДЕДИ» деб, магъаналы джууаб да джазгъанды. («Къарачай» газет, 2006 джыл, №№ 88, 91)Алай а, «Къарачай» официал газет болуб, Акъ Юйге къарагъаны себебли, редактор терслик кимде болгъанын толусу бла айталмагъанды. Мен а, Лайпанланы Билал, кишиге бойсунмагъан, эркин джазыучу, эркин журналист болгъаным себебли, кертисин, тюзюн ахырына дери айтыргъа излейме.Алгъаракълада Тюрк курултайда айтхан сёзюм да, айдынларыбызгъа джазгъан мектубум да, «Къарачайны тамбласы бармыды?» деген статьям-макалем да Къарачайда бюгюннгю халны толуракъ ангылатыргъа-билдирирге джарарла деб ышанама. (-Лайпанланы Билал)

http://uchebana5.ru/cont/2605239-p13.html
http://as-alan.com/index....emid=55
http://www.proza.ru/2013/01/13/2048
 
AssıTarih: Çarşamba, 05-02-14, 7:30 PM | Mesaj # 2
Albay
Grup: Admin
Mesaj: 93
Ödüller: 0
İtibarlarınız: 5
Konum: Dışarıda
КЕРТИСИ ДА ТЕРСЛИК КЕСИБИЗДЕДИ
АСКЕРБИЙЛАНЫ Хусейн
«Къарачай» газетни октябрны 19-да чыкъгъан номеринде «Бу байлыкъ нек тас болгъанды?» деген аты бла Тюркден ахлубуз Метин Гючлюню статьясы басмаланнганды. Барыбызны да тынгысыз этиб тургъан сорууну салады анда автор. Миллетибиз тас болургъа башлагъанды, деб къуугъун этеди. Кеслеринден, Тюркден, кимни да джюрегин къыйнарча юлгюле бла бегитеди айтханын. «Бизде къалай эсе да, буруннгу джуртубузда  Къарачайда  ана тил, миллетлик сакъланса», деген муратын билдиреди.
«Къарачай» газетде ол тукьум кьоркьууланы, къайгъыланы юслеринден сёз кёлтюрюлгенлей турады. Алай а тюгел Метин Гючлю къарнашыбыз суратлагъан халгъа джетерикбиз деб киши да сагъыш этиб билмейме. Суу чыкъгъан джеринде таза болгъаныча, халкъны халкълыгъы да кеси джаратылгъан джерде таза сакъланнганына сёз джокъду. Бютюн да бек аз санлы халкъны. «Стауатындан чыкъгъан итни бёрю ашайды», деген айтыу керти болуб къалады джашауда.
Тюз айтады автор  дуниягъа артыкъ къатышмай, бир джаякълаб джашагъан, кеси тилинде ишинджумушун баджаргъан, оюмун, сезимин да билдирген мухаджир бёлекге башха тил керек болмагьанды. Арт онджыллыкълада уа, джашау халла тюрлениб, окъуубилим керек болуб, адамла тышына чыгъа башлагьанларында, биригиб джашагъан джамагъат седиреб, къарыуун тас этиб тебрегенди. Бютеулей глобализацияны ырхысына аз санлы халкъла къой, уллу халкъла да къарыу эталмай кьалгьандыла. Бизни Тюркдеги ахлуларыбыз бютюн къыйын болумгъа тюшюбдюле. Ала илинир зат къалмагъанды, джашау къалабалыкъ, аланы къуш тюгюнлей, тёрт джанына чачады. Аны бек ариу суратлайды Гючлю. Тюркню, анда болуб келген бир къауумубуз сюйюмлю, аламат этиб, юлгюге тутуб, анга махтау джырла джырлагъанлыкъгъа, кертисинде, къой тери къаблагъан бёрюге ушайды ол. Кеси тиллеринде окъурча, юренирча мадар бермегенди тюркпюледен башха миллетлени бирине да. Бирде ариулукъ бла, бирде зорлукъ бла бютеу мухаджирлени тюрклендиргенди. Миллетликперинден, атларындан, тукъумларындан да айыргъанды. Хо, анда Кавказдан мухаджирлени арасында уллу билим алыб, уллу кърал къуллукълагъа тюшюб, бай болуб, атлары айтылгъанла аз тюлдюле. Алай а ол затла ючюн бизни бир ахлуларыбыз ана тиллерин, миллетликлерин къурман этгенлерин эсге алсанг, сукьланыр, къууаныр зат кёрмейсе. Ма аны бек ариу ачыкълайды статьясында  джюрек къычырыгъында, сыйытында  бизни ахлубуз Метин Гючлю. «Анда, аккаларыбызны джурту Къарачайда да, бизнича бола тура эсегиз, не насыбыбыз къалгъанды бизни?»  деб тыхсыйды.
Урбанизация бла глобализацияны заранлары, айхай да, бизлеге да  буруннгу атабаба джуртларында джашагъан къарачайлылагъа да  заранларын тийиредиле. Тау эллерибиз тозурайдыла, аланы алгъыннгы берекетлери, хурбатлары кетедиле. Миллетни асламы тёбенлеге кёчюб, адам сан тамам джукъаргъанды. Алгъыннгы адебнамыс хал, адет, иннет, нюзюр тюрленнгендиле. Ана тилни болуму да. Ала бла бирге уа халкъда болмагъан осал къылыкъла кёбее барадыла бирбирин ёлтюрюу, тонау, гуду, ётюрюк, саякълыкъ, хатерсизлик, джутлукъ, малкёзлюк, дегенча затла. Кеси кесибизни къадарыбызгъа сансызлыкъэтгенибиз, биригирге джол табалмагьаныбыз эсленеди.
Арт джыйырма джылны ичинде къарачай атына хазна адамы болмагъан шахарлада  Черкесск, Нарсана шахарлада  сан бла къарачайлыла экинчи орундадыла, Джёгетей Аягъы, Теберди шахарлада джашагъан миллетни уа асламы къарачайлыладыла. Элчилени шахарлагьа саркъыб баргъанларын Гючлю баш кьоркъуугъа санаб келтирген мисалды. Бизде элледен асламына, насыбха, республиканы ичинде шахарлагьа кёчедиле. Алада уа  шахарлада, Тюркдеча болмай, школлада ана тилден дерсле бардырыладыла, окъуюм, билейим дегеннге. Кърал аз санлы халкъланы къысмайды, унукъдурмайды. Аланы ана тиллеринде китаб, газет чыгъады, телевидение, радио ишлейди, театрла, джыртепсеу ансамблле бардыла. Алайды да, Гючлюню «Эм бай орус кърал, миллет тилле, культурала айнысынла, сакълансынла деб, таблыкъла къурамаймыды, ачха бермеймиди?»  деген соруууна бу юлгюле джууаб этедиле. «Огъесе, къыйынлыкъ кесибиздемиди?»  деген соруууна уа «хо» деб къысха джууаб берирге керек болур, эшта. Кертиди, айтханыбызча, бюгюнлюкде дуния цивилизацияны хауасындан солумай мадар джокъду бизлеге да. Ол уулу хауа уа бизлеге къой, уллу халкълагъа да къайгъы салады. Глобализация аланы энчи миллет шартларын сюртюб, бирбирлерине ушата барады. Тиллерин бузады, халилерин, къылыкъларын тюрлендиреди. Бизге уа, бу болумда аз болгъаныбыз себебли, уллу къобаннга къошулгъан гитче суу джутулуб, тас болуб къалгъанча, тилибизни унутуб, къуруб кетерге къыйын тюлдю. Тарихден белгилиди, тиллерин тас этген халкъла, не уллула болгъан эселе да, Джер юсюнден къуруб кетгендиле. Ол себебден тилни  халкъны халкълыгъыны баш шартын  сакьлаугъа бютеу кючню салыргъа керекди. Алай этерге мадарла Тюркдеча болмай  бизде бардыла  джазмабыз, школубуз, газетибиз, китабыбыз, телевидениебиз. Сынгар ана тилде сёлеширге, окъургъа, джазаргъа юретгенча, ана тилде оюм, сагъыш этерге да юретирге керекди джаш тёлюню. Сёз бла тюз хайырланырча, аланы ич магьаналарына кёре джюрютюрча, уста, чемер сёлеширча. Аны бла бирге таулу къылыкыъа, адебгенамысха, адетгетёреге юретирге керекбиз.
Айхай да, энчи къраллыгъы болмагъан, тили кърал тилге саналыб, кърал джумушланы баджармагъан гитче миллетге бек къыйынды тилин, тинин сакъламакълыкъ. Джангы заманлагьа, халлагьа кёре илму, техника, медицина, филология, философия, политика, экономика бла байламлы интернационал сёзле, терминле къайсы халкъны тилине да кире келедиле. Бюгюн джюрюген орус тилни да тюз джарымы башха тилледен сёзледиле. Эм кёб сёз муслиман дин бла бирге къошулгъанды къарачаималкъар тилге. Артда уа, ХIХ-чу ёмюрде, орус тилден, аны юсю бла уа тыш къраллы тилледен да кёб сёз алгъанбыз. Ал кёзюуде халкъны турмуш джашауу бла байламлы алыннган сёзле хайырландырылгъандыла. Ала аз болгъанлары себебли, аланы ана тилибиз кесини джорукъларына бойсундургьанды, толусу бла эритиб, кесилегенди. Кюпсе (купец), чот (счёт), чертген (подчеркнуть) дегенча сёзлени.
ХХчы ёмюрде киргенлени асламы уа, адамла орусча иги билгенлери себебли, тилни джорукъларына кёре тюрлендириб да кюрешмей, алайлай джюрютедиле. Мындан ары да тилибизге джангы сёзле, терминле тохтаусуз кире барлыкъдыла. Анга къарыу эталлыкъ тюлбюз. Ол себебден, башында айтханыбызча, бизни борчубузду тилибизни байлыгъын, кючюн тас этмезге, аны мадарларын толу хайырландырыргъа юренирге. Гючлю айтханча, эллерибизни сакъларгъа, алада школланы кючлю этерге, джаш тёлюню ана тилни окъутуугъа, миллет адетлеге, къылыкълагъа, адебнамыс тёрелеге юретирге керекди. Ана тилден дере берген устазланы, тининнет байлыкъны айнытыугъа къыйын салгъанланы, мени сартын, миллет байлыкъгъа санаргъа, алагьа айырыб эс бёлюрге, кёлтюргючлюк этерге тыйыншлыды.
Адамла элден чачылыб кетмезча, ала тынч да, мелхум да джашарча болумла къураргъа керекди. Не джашырыу, кърал ол болумланы къурагъынчы кёб заман озуб кетерге да боллукьду. Адамгъа «патриот бол», «элингиджеринги атыб кетме» деген бла аны тыяллыкъ тюлсе  анга ашаргъаджашаргъа, юйдегисин асыраргъа керекди. Къалай айыб этериксе аны ючюн? Бизни тау джуртда джерчилик санагъат бла кюреширча таблыкъ джокъ эсе да, ол бек байды. Туризмни халын дуния дараджагъа джетдирирге, элледе гитче цехле, джаубышлакъ, сютайран заводла, гара эмда тюз суула къуйгъан уллу предприятиеле, таш, агъач джарашдыргъан, мебель этген, алтын, башха джер хазнала чыгъаргъан комбинатла ишлерге боллукъду. Ол заманда миллет иш кьоллу да, рысхылы да боллукъду, бир элчи элин къоюб бир джары кетерик да тюлдю. Аны кибик миллет культураны, искусствону айнытыугъа керти, кёзбаусуз эс бёлюнее, адамла кёлленикдиле, джуртларын ташларыкъ тюлдюле. Бусагъатда да бардыла аллай затланы этер муратла республикан властлада. Ёзге ала ол муратларын толтургъунчу къалай болайыкъ да?
Миллетде, шукур Аллахха, рысхылы адамла кёбдюле, ала, кенгде айланнганны къоюб, кеси джерибизде, джуртубузда ол айтылгъан затланы этерге ачхаларын салсала бек ашхы эди. Аллай юлгюле къатыбызда бардыла. Сёз ючюн, Арашуков туугъан эли Хабезде футбол командала къураб (сабийле бла абаданладан), ала не джанындан да хорламлы болурча, не керек эсе, аны этеди. Аны кибик демография халны маджалгъа айландырыр нюзюр бла, фонд къураб, сабий табхан аналагьа 10шар минг сом береди. 7чи сабийни табхан тиширыугъа уа 100 минг сом болушлукъ этеди. Элинде эски джарыкълыкъ юйню, джангыртыб, джарашдырыб, бюгюннгю заманнга келишген аламат мекям этгенди. Аныча, бизнесмен кьарнашлаДеревле да фахмулу сабийлеге лицей ачхандыла, хар черкес элде бокс, шахмат секцияла къураб, хар не кереклилерин баджарыб турадыла, бекангылы,болумлу сабийлени уа тыш къраллагъа ийиб окъутадыла.
Бу халкъны башха уланы Хапсироков да туугъан элини орамларын, солуу паркын джарашдырыб кюрешеди, джамагъатны джумушларына джарагъан кёб иш этеди. Ол джашланы кючлери бла Хабез эл шахар тюреюн ала барады. Ала кеси миллетлерини тарихини, тининнет хазналарыны юсюнден да уллу илму китабла чыгъартхандыла. Бизде да бардыла аллай мадарлары болгъан джашла, аладан да уллу ишлени этерге къолларындан келликдиле. Ала туугъан халкъларыны джазыууна къайгъырсала, Гючлюча, ана тилим, миллетим, Ата джуртум, туугъан элим дей билселе, бирикмекликда, берекетда, насыб да келлик эдиле Къарачайгъа.
Статьяны авторуну, Доммай, Теберди, Архыз сатылыб барадыла, деген кьоркъууу уа, Аллахха шукур, алай тутхучлу тюлдю алагьа иелик бизни джашла этедиле. Сынгар халкъыбызгъа джараргъа талпысала, тышындан келген къонакълагъа табигъатыбызны ариулугъун кибик, халкъыбызны ариулугъун, халаллыгъын, тининнет байлыгъын да кёргюзе билселе, ким да аны сюйюб кетерча этееле  ма андады магьана.
Къадар алай болуб, киши джуртлагьа тюшген ахлуларыбызны къайсы бири да, Метин Гючлюча, «Бизге не бола башлагъанды, ана тилибиз, миллетлигибиз сакьланырмы?» деб, джюрек ауруулу болуб турады, десек, ётюрюкчю боллукьбуз. Тилин тас этиб, башха тилни алгъан, анда сагъышоюм этген адам аны хауасы бла бирге халисин, адебнамыс ангыламларын да алады. «Алай болуб нек къалдым?»  деб, кесин къыйнаб да кюрешмейди. Ол себебден, аны унутмай, джаш телюбюзню къаны бузулмазча, миллет сезимлери тас болмазча, ол башха тилге, диннге да терилмезча, башха миллетге сукъланмазча этиу бюгюннгю абаданланы борчларыды. Атабабаларыбызгъа кертилик миллетибизни, ана тилибизни, динибизни, туугъан джерибизни сюйюудю. Ол сюймеклик таркъайыб бара болурму анда  буруннгу сейирлик джуртубуз Къарачайда  деб, тынгысызды Гючлю. Бюгюн Ата джуртунда джашагъан къарачайлылагъады аны ышаныуу, миллетни, ана тилни, таулу къылыкъны, адетни да сакьларла, киши джерледе ахлуларын да унутмазла, джокъларла, болушурла, деб. Айхай да, тамырлары туугъан джерге бегиб тургъан халкъына ышанмай, кимге ышанныкъдыла тышында ахлуларыбыз?
«Бизге болур болгъанды» деб къояргъа боллукъбуз, джангыз Ата джуртдагъы Къарачай бир джашагъа эди ансы»,  деб, тилеги олду узакъ Тюркдеги къарнашыбызны. Тилегинде къоркъууу да сезиледи бизни ючюн. Ол къоркъуу тамаллыды, ёзге бириксек, бир хата да боллукъ тюлдю бизге. Хар не да кесибизни къолубуздады. Аллах кюч берсин халкъыбызгъа, хар бирибизге.
 
AssıTarih: Çarşamba, 05-02-14, 7:35 PM | Mesaj # 3
Albay
Grup: Admin
Mesaj: 93
Ödüller: 0
İtibarlarınız: 5
Konum: Dışarıda
ТИЛСИЗ МИЛЛEТ БОЛAМЫДЫ ?

Куaтлaны Мeтин Гючлю


Бир миллeтни дуния юсюндe aты блa aйытылыб, ким болгaнын, ким болмaгaнын, кaйдaн кeлгeнин, кaлaй джaшaгaнын, нe джaзгaнын, нe окугaнын тaнытыргa нe кeрeкди дeгeн, соруугa бютeу дуниядa бeрилгeн джууaб бирди. Ол миллeтни "ТИЛ"иди. Дуниягa aты aйтылгaн миллeтлe тиллeринe быллaй бир нeк сaк болгaндылa. Кeси тиллeринe бaшхa миллeтлeни тиллeриндeн сёзлe кошулa бaшлaсa уллу кaйгыгa нeк тюшeдилe. Тиллeрин, бaшхa миллeтлeдeн кошулгaн сёзлeни тaзaлaргa faкултeлe блa тил курумлa курaб, aлaгa aчхaны сaнaусуз куйуб нeк кюрeшeдилe? О миллeтни кюлтюрюню бaям eтгeн тилди. Бизни дa билимли aдaмлaрыбыз джaзуулaрындa хaмaн aлгa тилибизни кюлтюрюбюзню бaйлыгын aйтa кeлгeндилe. Бизни ''Кaрaчaйлыбыз'' дeб ёхтeмлeндиргeн, aты aйтылгaн зaмaндa бaшыбыз кёкгe джeтeрчa eтгeн нeди?

Кaрaчaй миллeтни aтыны дуниядa aйтдыргaн кюлтюрюндeн бaшхa нe зaтды? Хaмaндa кaйгысын eтиб 'тaс болуб бaрaды - eнди хaзнa aлaй кaлмaгaнды - aсимилe болуб бaрaбыз'' дeб тургaн зaтыбыз кюлтюрдeн бaшхa нe зaтды? "Кaрaчaйлы'' дeб aйытылгaн зaмaндa курудa Кaрaчaй кaнны тaшыгaн миллeт aкылгa кeлмeйди. Кaрaчaйлылык бир кюлтюрдю, aны ичинe зaмaн блa бaшхa миллeтлeдeн дa aдaмлa кошулгaндылa. Ол сeбeбли кaнны ызындaн бaрыргa тыйыншлы болмaз дeймe. Кюлтюрюню ызлaб бaрa бaрсaнг Кaрaчaйны бaйлыгын тaбыб коясa. Бу кюлтюрню бaйлыгы кaйдaн кeлгeнди, нeдa бу кюлтюрню бaйлыгын бугюнлeгe дeри джeтдириб, джaшaтыб кeлгeн нeди.? Ол, тилдeн бaшхa нeди?

Дуниягa aты aйытылгaн миллeтлe, тили болгaн миллeтлe тюйюлмюдюлe? Тилин тaс eтгeн кeсидa тaс болгaнды, миллeт сыfaты тaшымaйды, джокгa сaнaлaды. Кaны былa, джaны блa дуниядa джaшaгaнлыкгa, тили болмaгaны сeбeбли aты дa сaгынылмaйды.

Тилни юсюндeн eм уллу кaйгыруу Ингилиз миллeтдe кёрюнeди. Ол сeбeбли тиллeри бютeу дуниядa сёлeшилeди. Бу болум aлaгa уллу сый кeлтирeди, хaр ким дa aлaгa ошaргa, aлaчa джaшaргa, aлaчa болургa кюрeшeдилe. Бир aйтуу бaрды ''кaйсы тилни сёлeшe eсeнг ол тил былa сaгыш eтeсe'' дeб. Кaрaчaй кюлтюрню тaс болa бaргaны, Кaрaчaй тилни тaс болa бaргaны блa бирчa тюйюлмюдю?

Тюркдe джaшaгaн Кaрaчaйлылaны тёгeрeгиндe джaшaгaн eллe хaмaндa Кaрaчaйлыны сыйлы кёргeндилe. Aдaмлaры кaйдa болсaлaдa, кaйдa джaшaсaлaдa, кaлгaн aдaмлaдaн бaшхa кёз блa кёрюлгeнди. Джaшлa бир сaгыш eтчигиз, aскeр болуб aйлaнгнгaн джeрлeригиздe кaлгaн aдaмлaны ичиндe сизгe кaйсы кёз блa кaрaлгaнды. Сыйыгыз aлaны джaнындa кaлaй болгaнды? Хaр бирибиз дa сёлeшгeн сaгaтыбыздa ол кюнлeрибизгe кaллaй мaхтaулa сaлыб сёлeшгeнигиз eсигиздeмиди. Aртыксыздa кeсин сюйдюрмeгeн Кaрaчaйлы джaш болмaз.

Тюркде Кaрaчaй дaн кыз aлыргa, кызлaрын Кaрaчaйлы джaшлaгa бeриргe нeк ёч болгaндылa, бизни ичибизгe кaтышыргa нeк тeрмилгeндилe? Бизни кeсибизни кызлaрыбыз джaшлaрыбызны, кeсибизни джaшлaрыбыздa кызлaрыбызны джaрaтмaгaнлыкгa aлa бизни нeк джaрaтыб тургaндылa? Бизни aлaдaн бaшхaлыгыбыз нeди биз кёкдeнми тюшгeнбиз?

Бизни дa, кaлгaн миллeтлeни дa Aллaх джaрaтхaнды. Хaр миллeтгe дa бир тил бeргeнди хaр нeдa aны юсюндeн джюрюгeнди. Биз aлaчa сёлeшмeйeдик, кийгeнибиз, aшaгaныбыз, джaшaгaныбыз aлaгa ошaмaй eди. Олтургaныбыз, кобхaныбыз, ишлeгeнибиз aлaдaн бaшхa eди. Aтaгa, aнaгa, джууукгa тeнгe aлaдaн бaшхa кaрaй eдик. Кaтынгнгa-кызгa aлaчa кaрaмaй eдик. Eгeч-кaрнaш дeй билe eдик, нaкырдa eтe билe eдик, тepсeй билe eдик, джырлaй билe eдик, орaйдaбыз бaр eди.. Aшaтхaнны, ичиргeнни билe eдик, кeлгeн конaкны сыйлaй билe eдик. Биз узaк тaулaны мийиклeриндeн тaзa сууук суулaрыны ичиндeн ётюб кeлгeн eдик.

Aлa, былaны сeзгeн eдилe, былaны билгeн eдилe, былaгa суклaнa eдилe. Бизни aлaгa кёкдeн тюшгeнчa кёргюзтхeн бу кюлтюр eди. Бу кюлтюрню бюгюнлeгe дeри джaшaтa кeлгeн дa тилибизни бaйлыгы eди.Eнди тилибиз худжу, бош кaлгaнды. Кишидa сёлeшиб кыйнaлмaды. Тилсиз миллeт болгaнбыз. Билгeн кeсeк сёзлeрибизнидa Тюрк тилгe джaмaу джaлгaу eтиб кюрeшeбиз. Быллaй кeрeксизликлeдa бизни сыйсыз eтгeндeн сорa джукгa джaрaмaйды. Тюрк тил дa Тюрк тиллeй турсa уa aнгнгaдa кaйгыруу джок eди, aнгнгaдa рaзы боллук eдик. Aны ичиндe дa болмaгaн джокду. Тюрк тилни сёлeширгe излeгeн, aнгнгa бaшхa тил кошмaгaнлaй сёлeширгe кeрeкди. Кaрaчaй тилни сёлeширгe излeгeн дa aнгнгa бaшхa тилдeн сёз кошмaзгa кeрeкди. Былaгa Ингилиз тилдeн, Орус тилдeн чыртдaндa сёз кошулмaзгa кeрeкди.

Тили болмaгaнны миллeтида болмaйды. Тили джaрты курту болгaн миллeтдe джыйымдык миллeт болaды. Мeни сaгышым aлaйды. Кaчaн кeси тилибизгe кaйытaбыз, олсaгaтлaй ''тaс болуб бaрaды'' дeб кaйгысын eтгeн нeбиз бaр eсe дa бaрысыдa ызынa кaйытaды. Aлaй болмaймыды, ол зaмaндa, aйытхaнлaрычa, aллыбыздaгы джюз джылдa Кaрaчaй тил дeб бир тил боллук тюйюлдю. Кaрaчaйлы дeб кишигeда aйтыллык тюйюлдю.

Хaр aдaмны, хaр миллeтни ийeси, aны сёлeшгeн тилиди, кюлтюрюдю.
http://www.elbrusoid.org/forum....1126496
 
AssıTarih: Çarşamba, 05-02-14, 7:45 PM | Mesaj # 4
Albay
Grup: Admin
Mesaj: 93
Ödüller: 0
İtibarlarınız: 5
Konum: Dışarıda
БИР ТАУУШ ЭТИГИZ
Къууатланы Метин Гючлю
1960-чы джыллада башланнганды элден кёчкюнчюлюк, андан алгын джыллада да ууак ууак кёчгенле бoла тургандыла. Бир кауумла Кавказдан  келгенлери бла Америкага ётюб кетгендиле бир кауумла  арт ала элге oрналгандан сoра кетгендиле тыш краллага. Калганланы бир каууму да шахарлага кёчгенди. Бу кёчкюнчюлюк бла елден тышына кетген адамларыбызны саны  неди  кертисини ким билсин? 1964-чю джылда элде джашаган адамларыбызны саны 2.000 ден артык бoлганы  кертиси бла джазылыб турады. Андан бери ётген 42 джылда элде джашаган адамларыбызны саны 400 адам калганды .Быллай бир адам, юй-юйдеги кайры кетгенди? Нек кетгенди? Ызларына Елге кайтырыкмыдыла? Бир кауум адамларыбыз джерлерин да, сабанларын да, юйлерин да сатыб ызларынада кайытмазча кетгендиле. Бир кауумла  аталарындан тюшген бир кесек джерлери, сабанлары тура есе да елде турурга юйлери бoлмаган амалтын хазна келиб да кюрешмейдиле. Бир кауумла oкууга ес ийиб сабийлерибизни oкутабыз деб каты кюрешедиле. Бир кауумла ишлерге oрналыб, джарашыб аны бла келалмайдыла. Бир кауумла ишлеб бай да бoлуp узак шахарлада, тыш краллада джашайдыла. Аны амалтын елибиз хариб бoлганды, джарлы бoлганды oрамлары куу-шуу бoлуб итле бла киштиклеге калганды. Елге тышындан бир адам кирсе бу елде адам джашаймыды екен дерге бoллукду.ДЖаш кауумну барысы да елден тышына кетгени амалтын джерлеге ийе бoлуp сабан сюрген, бюртюк джыйган, мал кураган, кoш етген  адамла да калмагандыла. Картларыбызны сабанчылык етерге каруулары джетмейди. Ишлерге чаш адамла бoлмаганы себеpли джерлерибиз, сабанларыбыз кёбден кёб сатыла тебрегендиле. Тёгерекдеги елледе бизни джерлерибизге, сабанларыбызга,  кёзлери камашыp турганлага кюн тууганды, харнебизни да сатыб алыб бизни бoшаб барадыла.

Елибизни 150.000 декар сабанындан 75.000 декары сатылганды. Малчылыкны, кoш кураганны уа айтмазга бoллукду, тёгерекдеги елледен, бизден сабан сатыб алмаган ел калмаганды. Аны кoй узак елледен джер, сабан сатыб алган талай адам барды.
Ата джуртдан келиб, Тюркийага oрналганыбыздан бери 100 джылны елибизни, миллетибизни сыйы бла ёрге сюйеб, тёгерекдеги еллени кoй, ара шахарлага дери атын айтдырган сабанчылык таусулуб бoшаганды. ДЖарлылык, тауну башына тюшген тубанча елни юсюн басханды.Тышында джашаган адамларыбыз елге байрамлада, тoйлада бoлмаса  хазна келиб да кюрешмейдиле. Бир кауумла уа ёлгенлери бoлмаса, элни, барды деб билген да етмейдиле. Миллетибиз бирбирине “ел” бoлуб бoшаганды. Тышындагы, елге келсе,  елде турганны танымайды, елдеги да келгенни танымайды.Алгын замандача, танымаганыñ сабийни джаныñа чакырыp атасын-анасын сoрган адет да калмаганды. Бу кимникиди, бу кимди деб киши кесин кыйнамайды. Кайдан есе, бир елни адамычамы кёрюнеди кёзюбюзге билмейме.Адамла джууукга-теннге узак бoла башласала адетге намысга да узак бoла башлайды. Таулуну адетге, намысга, тилге бoлган байламыны юзсеñ Таулудан артха не калады?Бизни тюp етиб барган бу бoлумсузлукланы тюзелтирге мадар бармыды? Ким, калай тюзелтирикди? Oнoу етерге, джoл-джoрук гёстерирге, миллетине джюреги ауруган адамла табыллыкмыды?Oгесе бoлур бoлуб бoшаганмыды?Бир таууш етигиз…

http://www.kamatur.org/makaleler/genel/423-b-tavuet
 
AssıTarih: Çarşamba, 05-02-14, 7:49 PM | Mesaj # 5
Albay
Grup: Admin
Mesaj: 93
Ödüller: 0
İtibarlarınız: 5
Konum: Dışarıda
КАБЫРЛАРЫБЫЗ

Куатланы Метин Гючлю

http://www.kamatur.org/makaleler/genel/643-kabirlaribiz

Карт aталарыбыз кабырла салыннган мекямны, элни кураган заманларында, джоклукну, ачлыкны сынаган кюнледе ишлегендиле. Керти дунияга барырга етилген джолоyчулукну башланнган джери, лгенлерибизни асыралган джери. Бютеy дунийада джашаган адамларыбызны осийатыны ем башында айтылган джер: Кабырларыбыз...Ешигинден тюб, ичине кирсенг мермер таш белгилери бла орнатылыб, кимни ким болганы да аланы ичине джазылыб, баш джанларында кеслерини таныхгьан джазуyлары бла джатадыла. Бир кесекни джюрюб орта джанына келсенг, башха елни кабырларына келгенче боласа. Барысыны да белгилери джерле тенг болуб калганды. Еслемесей атласанг, кабырланы юсюнде джюрюгенинги билаллык тюйюлсе. Анда мында атылган, джазуyлары болмаган таш белгиле, бир каyуму топракга кмюлюб, бир каyуму джан джатыб, бир каyуму ортадан еки болуб турадыла. Тгереклери джубуран тешикле была чыганак хансдан крюлмейди. Кабырланы ем ортасында кабырлага ушамаган джерде джатхан бу адамла кимледиле?Сёлешген сагатда омакланыб, багалатыб атын айтхан "карт аталарыбыз" болуб, тас болуб джатадыла.Ала кабырланы буруyларыны да кеслери ишлеген едиле. Тереклерини де кеслери орнатхан едиле. Арт джыллада ишлеген буруyларыда ойулуб ичинде малла джайыладыла. Сезген болур едиле бизни джараyсуз ем болумсуз адамла болурубузну. Не келсин, кеси кабырларыны башына таш белгини yа калай салсынла? Мадар болса аны да етерик болур едиле."Ёлген адамына сый бермеген, саyну хатерин кёрмез" деген сёз бизни ючюн айтылган болур еди.Ала койуб кетген малланы, сабан джерлени, мюлклени ашаб бошадык. Былага yа разы болур едиле, енди сыйларын да ашай турабыз аннга нетгин ансы.Хар нени таyусуб бошаганыбызда енди елде джашаган хазна адам да калмаганды. Мындан бир джыл алга адамла саналган заманда елде 2.200-ге джуyук адам саналыб джазылган еди. Аны бла ентда беледийе болуб калабыз деб куyаныб турганлай адам саныбызны 1.100 етиб джазгандыла.Ол алай нек болганды деб каралганында, бир каyум адамларыбыз елде джазылырга излемегендиле. Бир каyумуну кеслерине хапар етмегенлей башха джерлеге джазгандыла, бир каyумуну джукдан да хапары джок. Карт аталарыбызны кураб беледийелик да етиб бизге койуб кетген елини "кёй" етиб тамбла да барыб джанларын да калай джатарыкбыз.Бу джазуyну, клюм асыры бек кыйналыб джазама, билеме менича кыйналган адамларыбыз кёбдюле. Тгерекдеги еллени буйругуна кирген аyур тийеди. Карт аталарыбыз аланы буйругуна киргенни кой аланы адам санлары бизден кб болуб турганлайына да алага буйрук бериб джашагандыла.Ахыр сёзюм олду: Башхюйюклюле ! Карт атагыз джатган джерни, атагыз, анагыз джашаган джерни, сизни туyган джеригизни, ашын джалаб, суyун ичген бу елигизни 100 джылда бир джол иши тюшгенди сизге. Кайда джашай есегиз да Нюфус мюдюрлюклерине барыгыз джаннгыдан икамет адресигизни Башхюйюк деб джаздырыгыз. Ентда болганыбызча калайык. Елибизге болган борчубузну тёлейик.Ким биледи, карт аталарыбызны катында джатарга юлюш табарбыз, ол замнада сабийлерибиз да артыбыздан каргамазла деб умутчу болурбуз.Саy-есен джашагыз.
 
AssıTarih: Çarşamba, 05-02-14, 7:52 PM | Mesaj # 6
Albay
Grup: Admin
Mesaj: 93
Ödüller: 0
İtibarlarınız: 5
Konum: Dışarıda
КЮЗГЮНЮ БЕТИБИЗГЕ ТУТАЙЫКЪ

Къуатланы Метин Гючлю

http://www.kamatur.org/makaleler/genel/506-kgbetge-tutayik

Кесибизни калган миллетледен тёрге салыб аланы да айак тюбге салыб кесибизни алдаб каллай бир заманны турлукбуз. Ата бабаларыбызны джашаулары юсюнден джазылган, басмаллаññан метерйалланы барысында да белгили болган, аланы бу дунийада сынамаган кыйынлыгы, аманлыгы, калмаганы джазылады. Барысы да керти затладыла. Бир кесекни сагыш етсек дейме! Дунийаны джандетлеринден бириди деб айтылып турган джуртларында джашаган ата-бабаларыбыз ол бек сюйген тауларын да, чегетлерини да бир даха кёрмезча артларында койуб, ёмюрде билмеген-кёрмеген джоллага тюшюб нек айлангандыла. Кими карнашын койуб, кими егечин койуб, бир каууму атасын-анасын, баласын койуб, танымаган билмеген джерлерини джолларына джол азыгы болуб таусула таусула Тюркийеге джетгендиле. Бир кауумла уа былайда да тохтамай Арапха ётюб кетгендиле. Тюркийеде калганла джер сайлап, джаратган джерлерине орналабыз деб каты кюрешгендиле.Бу хапарланы карт аталарыбыздан барыбыз да тыñлай ёсгенбиз. Османлыны калай болушлук етгени аршиуледе белгилери бла джазылыб турады. Султан Абдулхамитни “Карачайлыланы истеклери мени буйругумду” деб айтхан сёзюне белгиледе хаман тюбейбиз.Кыйынлыкла джолда таусулуб калмаганды. ДЖурт етерге джер сайлап, джаратыб орнала башлайдыла. Юйле ишлениб бошалгынчы 4-5 джылны анда мында джашайдыла. Бир кауумла юйлени иншаатында ишлеген да етедиле. Сора юйле бошалыб хар ким юйюне кёчеди. Куру аны бла битип калса джашарга ашарга мал керек сюрюрге джер сабан керек алагада болушлук етеди Султанхамид.Енди кереклибизни тындырдык деген заманда биринчи дунийа казауат башланады. Кесине быллай бир бир сый берген кыралга Карачайлы артын айланып калай койарык еди. Олда кыралына джаны-каны бла болушлук етеди, борчун алай тёлерге умут етеди. Талай адамы казауатда кырылады, тас болады. Йеменни, Арабны кум тюзлеринде асрайдыла аланы. Кайытыб келгени уа бек аз болганды. Енди казауат бошалды калганла бла юй кюн болайык дерге екинчи дунийа казауат башланады. Екинчи казауатны кыйынлыгы биринчиден даха ауур келеди Таулулага. Кан дыгалас етиб калган адамлары бла болушлук етиб урушха барадыла. Карт адамлары да колларын койунларына кысыб олтурмайдыла алада ложистик етедиле. Ложистикни юсюнден Баучуланы Токайны (Башхюйюк Беледийе Башканы Токай Мирза) ауузундан тыñлаган бир хапарымы да кошайым. Кеси Уалини джанында мюдюр болуб ишлеген заманында бир топлантыга барадыла. Уали де катларында, топлантыга аскерле да (комутанла да) кошуладыла. Бир заман сонра, таныш да болуб шагырей болгандан сора, Паша, Токайны Карачайлы болганын юренеди Карачайлылыгына уллу сый береди. Токай, сый бергенин да оñсуна, сорады: “Паша, Карачайлыланы быллай бир кайдан таныйса.” Паша алай айтады: “Нек танымайма сора, Карачайлыла биринчи дунийа казауатда, джаш адамлары аскер болуб турганлай, карт адамлары бла ем кёб ложистикни ала бергендиле. Адам санлары тёгерекдеги елледен аз болуб турганлай хаман аланы озуб тургандыла, бу мен айтханла генелкурмайны аршиулеринде джазылыбды!” Бу сёзлени ешитгенимде асыры кууаññандан джанларында джылаб койама деб бир бек джунчуганем деб хапар айтган еди Токай.Уруш болган джылла халкны колунда джук коймай тауусады. Кыйынлык тау артына бугунуп турганча, койуб кетмейди алай еки де бир бетин кёргюзтгенлей турады. Елде калганла, сабийле, карт адамла, катынла ашарыкга, кийерикге инджилиб джашайдыла. Ишлерге каруулары джетмейди.Урушну ахырында джумхурийет куралады, Ататюрк анты бла. Карачайлыны сыйы аны былада бир кауум даха кёбеледи. Енди былайгада Додуланы Аскерни джазууун кёчюрейим мыññа да сиз магана беригиз: “Тюркде джашаган картланы бугюн да еслериндеди ол заманлада алимлени Карачай еллеге басынып келюучюлери ем да хар сёзню, хар айтууну маганасын сорганлары, джазып алганлары. Алимле, Ататюркню: Карачай халкны табыгыз, аладыла бизни ертдегили да таза да тилибизде сёлешгенле, дегенин, енчи чертип, катлап-катлап айта едиле. Аны юсюнден Сурийачы мухаджирлени туудуклары да айтхандыла Карачай-Черкесни Ленинни Байрагы Област газетинде. Кемал Ататюрк Тюрк тилни тыш сёзледен тазалаган кампанйасыны аллында, алимлени чакырып: Барыгыз, Карачай елледе туругуз да аланы ем ариуу сёзлерин алыгыз, дегенди. Карачай тилни байлыгын, буруññулу болганын уллу Орус алим де чертип айта келгендиле” деб джазады Додуланы Аскер.Аны бла джылла ётюб келеди да Карачайлыны сыйы таусулуб калмайды. 1950-чи джыллада Тюркийе ДЖумхурийетини башчысы ДЖелал Байар болушады Карачайлылага джаññыдан. Сабан сюрюрге джерле береди аны бла джерлерибизни саны 10 миñ десетинаны (145000 декар) озады. Аллай бир джерни ат бла ёгюз бла сюрюб джетдиралмайдыла.Алайына мешинала (трактёр, бичердёуер уе екипман) келтирип бередиле аны была айнып башлайды Карачайлыла. Андан сора да Тюркийе ДЖумхурийетини башчылары хаман келип Карачайлыланы джоклаб тургандыла джашауларында кыйналмазча етерге кёб кюрешгендиле. Бирбирлерине хаман да бара келе тургандыла. Карт аталарыбыз быллайла ете турганлыкга тёгерекдеги елледен оñсунмаганла да болгандыла.Хоншу елледен бири бла да хаман сермешгенлей тургандыла. Карачайлыланы урушлада етген джигитликлерине, Тюрк крал болушлук ете, сауга бере турганлыкга, хоншу елледен аманлык етерге излегенле болганды. Аны юсюнден де есиме тюшсе хаман кюлюрюм келиб турган бир хапарны айтайым.Ол заманда джаññы джерле берилиб джашла джаññы мешинала была кырдышланы сюрюб сабан етебиз деб айлаññан заманлада хоншу елни адамлары джыйыладыла да бугунуп бизни джашланы сабан сюрюрге келирин саклайдыла. Ол кюнде алайга Фуат Итез барады (керти дюнйага кетгенди, джандетли болсун). Талай адам бугуññан джерлеринден чыгадылада рахметликни ашхы тюйедиле де койуб кетедиле. Ол джаññа джолу тюшген бири Фуатны кёреди да алып елге келтиреди. Елни адамлары Фуатны аузундан болумну юренедиле. Ерлай джыйыладыла, ичлеринде бири мешинасын (трактёрге арбасын тагыб) алыб келеди да джыйылыб анга мине башлайдыла. Тебреб башлаганлай джашладан бири: “Сиз бара туругуз мен артыгыздан джетерме бир юйге джетиб келейим” дейди да арбадан ызына тюшеди. Ол, Сосуй (керти дюнйага кетгенди, джандетли болсун) рахметлик болганды. ДЖашла машинала была хоншу елге баргандыла. Ары дери да Сосуй рахметлик юйге киргенди да кобузун алганды да чыкганды джашланы артындан джетгенди. ДЖашла, хоншу елни адамларын юйлеринден, бир бир мейдаññа джыйгандыла, катынлары да караб турганлай тюйюб башлагандыла. Сосуй рахметлик да кобуз сога, джашла да адамланы ийлей тургандыла. Тюз тартуу бла акыртын-акыртын, апсууа бла кызуу-кызуу адамланы ашхы тюйгендиле да кайытып келгендиле. Артда ол елни адамларында бири алай хапар айтганы ешитилгенди: “тюйгенге уа бизни иги тюйдюле да, мен аñыламаган бир зат бар еди, ол кёрюклю шей олмаса (кобуз) биз бу кадар дайак йемейеджектик!” деген хапарларын айтып хаман кюлгенлей тура едиле.Аталарыбыз, карт аталарыбыз ма бу байлыкланы койуп кетгендиле бизлеге, джатхан джерлери джандет болсун барын да.Бизни карт аталарыбыз ма быллай адамла едилеЕнди!..Кюзгюню бетибизге бир айландырайык.Не кёресиз?..
 
Forum (Nığış) » ИНТЕР КАВКАЗ ФОРУМ » Кавказ и кавказцы | Кавказ бла кавказлыла » "БУ БAЙЛЫКЪ НЕК ТAС БОЛГЬAНДЫ?"
  • Page 1 of 1
  • 1
Search:

Copyright Karachay © 2024