Bizni ömürde çıraknı, carık bergenden sora da, işi köpdü. Ertte kartof çırak, narat çırak, caw çırak, şeşa çırak degença, seyir çırakla canıwçu zamanda iş kalay boluwçusun men bilmeyme. Alay endi ... Endigi çırakla adam akıldan toludula. Ne akıl bla carık canñanların da, sunmay turğanlay, nek öçülüp kalganların da bilmezse. Ma İynakuş bla Bislimat. Biri - eline kullukçu, birsi - erine kullukçu. Alay iş anda tüyüldü. İş çırakdadı!
- Ne köp kaldıñ, e kişi?- dedi Bislimat erine. Sora çıraknı candırdı da, anğa oynawuk közleri bla karap: - Oğese ol sekretar kibigiñden ayırılalmaymı turduñ?- dep koşdu.- Terk ölsün Camme kızı, kimni da aldarıkdı. Tizginliçik, ariwçuk ... Ket, aşıñı suwutup koyama dep, korkğanlay künüm ketdi.
- Kalay saksa, kalay kayğırasa,- dedi İynakuş biyçesine, anı çaçın sılap.- Elibizde menden nasıplı er kişi cokdu.
- Coykullanma ... Tüşde da aşarğa kelmey kalğansa ...
- İş köpden ... Aşmıdı kayğıñ ... Kölüñ ullu bolmasın ansı, iñir sayın üyge, tansık bolup, aşığıp keliwçüme. Saña tübeginçi men tizginimi cıyıp, adam katına da baralmawçem, endi adamlağa koşulğanma.
- E kişi, tartıp iş kelgen bolursa ansı, bir bek közbaw etese.
- Sen ölmegin, awzuma da almağanma. Sen içme degenli, şuöhlarımı katlarına da barmayma.
- İgi etese. Allahakına, içgen - er kişige uşağan zat tüyüldü.
İynakuş, küzgü allına barıp, bir kesek süyeldi. Töppesinden tüşüp başlağan çaçın taray: - Tişirıw kıñır iyegiden caratılğandı degenle bek cahildile,- degenni aytdı.- Siz möleklesiz. Caşawnu tuturuklarısız. Siz bolmasağız, bizge ne kün kellik bolur edi.
- Uğay-uğay, alay aytma, İynakuş,- dep arsar boldu Bislimat
- Er kişileden Allah ayırmasın. Siz bolmasağız, biz kimge bazınırıkbız. Men honşu katınla bla saña bazınıp tüyüşeme ansı, kesi allıma kalsam ... Koy-koy, anı Allah aytmasın. Erkegırıwsuz tişirıwğa kün cokdu.
- Üyüm kalay carık bolup turadı, dedi İynakuş ne ese da bir caşırın işge kuañanı biline. – Senmi carıtasa, çırakmı carıtadı? – Bilmeyme.Sen begirek carıta bolursa! Sen bolğan cerde: duniyada çırak canmay kalsa da, carsırık tüyülme, Bislimat ... Sen çırağımsa, akılımsa ... - İynakuş tepserge eniklegença, bir türlü kımıldawla etdi - Kesiñi bir cukğa tergemezse sen,- dep tırman etdi aña Bislimat. Sora, canğız kesini oyumun tüzge sanağan adam, ters bolğalın añılağança, kesgin aytdı: uğay, üyübüz seni hayırıñdan carıkdı, seni kuwatıñ carıtadı, seni cılıwñ cılatadı.
- Bıyıl teñiz cağağa barıp, bir soluyuk,- dedi İynakuş biyağı küzgü allında tohtap. Kesiñe köp aytmağanlıkğa, seni aylandırıb, duniya körgüztmey' turğanıma, cüregim bek kıynaladı.
- Sen saw bolsañ, duniya da körürme. Biz üydegili bolğanlı da, haznamıdı ... Tört-beş cılıñ şuöhla tabama, aña-mıña kariş bolama dep ketgendi. Camme kızın kağıtçığa alama dediñ da, anı bla da bir apçıdıñ ...
- Sen meni karişlerimden ayırıp, kişi katına barmazça etip, üyge cıyğanlı, adamğa uşadım. Irazıma.
- Entda da tıñılı sağış eterge kerekdi, - dedi Bislimat tawkel.- Endi kişige salam bermey, kişiden salam almay başlasañ edi .... Kim da saña süyüp salam bergenmi sunasa? Ne wa seni salamıñı süyüp alğanmı sunasa? Adamla közbawdan sora cuk bilmeydile.
- Alaydı, alay ... Tambladan başlap, kişige salam da bermeyme, kişiden salam da almayma.
- Men cerge kireyim. Arıp turğanıñlay, sözge tıyıp turama. Teşinçi, awuzlan. Bislimat, alay ayta, stolğa hıçinle saldı.
İynakuş öretinley okuna bir tuwrağan alıp, anı bir kabıp koydu.- Allah-Allah, Bisliy, bu hıçinlege han kulağın kesdirlikdi,- dedi sora.
- Ket-ket, han saña kor bolsun ... Tarthançık etermeñ?
- Sen sawlukdan, men anı awzuma almam.
- Oy, harip, kesiñ cañız ne kadar da iç, başhala bla içme ansı.
- Alaymı eteyim? Da endi sen katı bola eseñ ... - Bislimat sireden akbaş şeşanı alıp, stolğa saldı, eki rümka keltirdi.
- Caşağın sen, caşağın,- dedi İynakuş, kolların bir birge ışıy.
Bislimat, aña kubula, şeşanı açdı, bir rümkanı tolturup, ekinçi rümkağa kuya başlağanlay, çırakla öçüldüle da kaldıla. İynakuş bla Bislimat,busağat canarık bolur dep umut etgença, bir kesek tıñıladıla. Alay çırakla usları tuthan sabiyle kibik, kara tüyümçekley kısılıp, açılır kayğı etmey edile.
- Ne boldu blağa? – dedi İynakuş. – Pategen çıraknı candırçı terk.
- Ow, ne zamanda athanma men anı,- dedi Bislimat, kubulğanın koyup.
- Da nek atayeñ da?
- Da, eşek baş kibik, anı ariw üyümde asırap turmasam bolmaymed?
- Canşamaçı, katın. Ma keremise kerek bolup kalğanın. Endi men barmağımı kabıp iysem… - Gitçe közleriñ cokdula, ne karañıda da körlükse!
- Ay karañıda kalsın başıñ. Bir da bolmasa da otnu carğırak et.
- Hazır otnu kayda kergense bu üyde? Men maña kaçan otun carıp bergense?
- Gitçe borbaylarıñ bardı da, arbazda hazır otunnu caralmazsa. Ne işlep turasa kün uzunu?
- Sen a ne iş tındırıp keldiñ? Barasa da olturasa, künnü bir carımın gazet okup ozdurasa, ekinçi carımın da karişleriñ bla kimni katını kimge ışarğanın, kimge kez süzgenin çotha sala… - Menden carlı kim bolur ... Saña tübegenley okuna uçhan edi nasıbım.
- Men bermegen hatanı Allah bersin. Bılay uwalıp, bılay üy sibirtki bolğan men harip… - Bek Aman uwalğansa sen. Kün uzunu huna canında olturup, ötgen-setgenni sezün etgenden sora, koluñ işge tiymei caşağanlı, on cıl ozdu. Dağıda sen ullu seleşese! Meni teñlerimden ayırdıñ, eşikde bir cüz gramm tartsam, tiyreni cıyıp, halknı üsüme karatp, adam katına barmazça etdiñ. Kişige. salam berme, kişini salamın alma dep, awzumu şıntağı bla köklediñ. Endi wa karañıda karmaltıp, üsüme kusa turasa ... Otum cok, suwum cok, çırağım cok! Ağaç kişige uşap men kaldım.
- Menden igini tap da al! Ot eterik, suw allık, çırak candırlık tap da al! Meni wa bilgiçimmi bardı! Sen aşarğa olturğanlay, çırakla öçülüp kallıkların kaydan bileyim?
- Tişirıw kıñır iyeginden caratılğandı degenden TÜZ, olllahiy, bir sez bolmaz.
- Kıñır aylanıp kalğa edile, alay aythanla.
- Bilmey aytmağandıla.
- Siz allay bilgiç esegiz, bu çırakla nek öçüldüle? Tişirıwla bolsala edile elektrikle… Duniyada bir çırak öçülmez edi.
İynakuş işarmiş etip: - Öçülmez edi elektrik tişirıwğa süymeklik aytılğan cerde. Aña ariwsa degenlege. Allah saklasın ol dert etse wa.. Cañan kurtçuk da koymaz edi.
- Ne bileyim, kimden som tüşürgendi monter, kimni aldağandı, endi wa barıp içe bolur. Sen a bılay karmalıp tur, - dedi Bislimat anı sezün eştmegença etip.
- Er kişileni sezlerin etme. Kesiñ arakını menden caşırtın üyge salıp turasa…
- Ow, arakı cuwarık eki közüñü, anıda saña alğanem!
- İynanıp kalırma! Ne bileyim, biyağı sen kimge coykullanırğawmut etgen ediñ - Coykullanıwçula başhaladıla - Birsi tişirıwlaça, üy tübüñü da til bla calağanlay etip tursañ a, bütün da ne kün berlik bolur ediñ? Busağatda men, abşıp cığılsam, buku közleribizte çabarıkdı. Boldu. Mından köp tözalmayma. Ayıp etme, men da adamma, bu caşaw a itni caşawuna uşaydı. Maña da bir başı cabılğan cer tabılır.
İynakuş, turup, ketip tebiredi. Stolğamı tiydi - ne esse da, sawutla, tüşüp, uwalğan tawuş etdile. Arakı tögüldü.
- Oy anam, ayağımı da basdıñ,- dep sınsıdı Bislimat. - Çana ciyakla kibik, ayaklarıñı tüz alalmaysa. Bar, bar, bar ... Saña calınır kün Allah bermesin ... Camme kızı Saklap turadı. İçgiçi bla kahme bir koş bolsağız - alamat bolluksuz.
- Ne sınsısañ da, men saña kaytıp kelmem. Meni mıyıklarımı sen cülügense ... - İynakuş andan arı ne aytırığını sağışın ete, eşik katına cetgenley, çırakla candıla. İynakuş Bislimatnı eri, artına kararğa bazınmay, igi kesek turdu.
- Bıla canıp kaldıla da ... - dep dıbıldadı sora, apçığan aw az bla.
- İ Allahakı, candıla, da kaldıla ... - dep seyirsindi Bislimat.- Endi wa ne eteyik.
- Gawur balsun bilgen ...
- Da hıçinlerim da suwuğan bolmazla deyme.
- Suwğan bolmazla da? Da teyri… teyri… - Meni awzum kurusun, men...
- Sende ne terslik ... Men başıma at urğan ... üyümü sen carıthanıñı unutup ... Bu awznu bir tıyalmadım da caşdan kartha! Maçı, maçı, tohtamay eseñ, tınmay eseñ, maçı… - Ow, men cerge kirgen, anı urma da meni ur, - dep çapdı Bislimat. – Meni awzuma tıy! Budu tohtamağan! – Ol da İynankuşdan körgenin etip, kesini awzuna kol ayazı bla cetdirdi. – Nença kere wyaltdı bu meni! Kuru senden wyalğanım ne edi! Adamladana a, adamladan!
- Canım, alay etme, - dep eridi İynakuş. – Üyümü carıthanım, oğurlum… ayağıñı açığanı ketdimi?
- O, İynakuş, sen bashanlıha… Hıçıwn körünüp kalğandı…
* * *
Şuöhlarım, çıraknı carıklık bergenden sora da işi bolğanın endi añılatır kereklisi bolmaz. Ertte kartof çırak, narat çırak, caw çırak, şeşa çırak degeniça seyir çırakla boluwçu zamanda, tawlu üyürle kalay caşawçuların men bilmeyme. Alay endi... Endigi çırakla kucurdula. Şo bir takıykağa sağış etçigiz: ol çırak tüz da İynakuş eşik artına barğanlay canıp kalmasa, iş kalay bolluk edi?