ALAN'LA     KİMLEDİLE

Alanla - türk tilli millet - taululanı ata-babaları

Bıltır, caz başında Tatarstannı ara şaharı Kazanda Fatih Sibagatulinni «Tatarı i evrei» degen ullu kitabı çıkgandı. Anda ol, şartla da keltirip, türk-tatar tarıhnı em ala kuragan kırallanı üslerinden cazadı. Çüyüt dinni cürütgen türk tilli hazarlaga ua ullu es buradı.

Çıgarmanı üsünden aytırdan alga avtornu üsünden bildireyik. Fatih Saubanoviç Sibagatullin 1950 cılda tuugandı. Kıral Dumanı deputatı, tarıh ilmulanı doktoru, professordu. RF-ni ilmu em tehnika canı bla kıral saugasını laureatıdı.

Burun tarıhçılanı oyumları

Kitapnı bir bölümü malkarlılaga, karaçaylılaga, kumuklulaga ataladı. Em bu milletleni ata-babaları alanla bolganlarını üsünden aytıladı. Anda bılay cazıladı: «Burun zamanlada Evraziyanı tiyresinde Evropada, Kavkazda, Gitçe, Orta em Ara Aziyada, Kazahstanda, Sibirde köp türlü millet caşagandı. Grekli em latinli tarıhçıla alaga skifle(iskitle) degendile. Artda - sarmatla, andan sora ua - alanla. Ahırında ua karaçaylıla, malkarlıla, kumuklula, tatarlıla dep aythandıla. Ofisialnıy tarıh ilmuda skifle bla alanla iran tilli milletlege sanaladıla, ala osetinlileni ata-babalarıdıla degen oyum cürüydü.

Bizni ömürlege deri ming cıl Evraziyanı keng cerlerinde caşagan skifle, sarmatla, alanla, bizni ömürde da ming cıl caşagan halk bügünlükge alay az kalay bolup kalgandı, deydi. Bılayda avtor dügerlileni sagınadı.

Allay ullu cerde iran tilli millet caşagan ese, gunnla(hunla) kelgenley, ala terk okuna nek azaygandıla? Ekinçi canından a, bu tiyrelede türk milletle caşamagan esele, Şoş okeandan Adriatiçeskiy tengizge deri ullu türk kıral kalay kurallık edi? Andan sora ua Deu Bulgariya bla Hazar kaganat. Skifle, sarmatla, alanla iran tilli milletle bolsala edi, burunngu assiriyli, grekli, kıtaylı, rimli tarıhçıla anga es burmay koyarık tüyül edile.

Kimle edile alanla? Greklile da alanla degendile, ebizele-osı, oruslula-yası, arablıla ua-al-lan. Burunngu esgertmelede cazılganına köre, alanla türk milletdile. Kök türklüleni kırgızlıla bla birge atları burundan beri aytıla keledi.

Alanlanı üslerinden burunngu tarıhçı (beşinçi ömür) Ammian Marselin «İstoriya» degen kitabında bılay cazadı: «Alanı vısoki rostom i krasivı s umerennımi belokurımi volosami, oçen podvicnı vsledstvie lögkosti vooruceniya i vo vsöm pohoci na gunnov, tolko bolee lögkim i bolee kulturnım obrazom cizni».

Kavkaz tiyresinde alanla millet birigiu kuraydıla. Segizinçi-toguzunçu ömürlede ol hazar kaganatha kiredi. IX-X ömürlede ua alanı ençi kıralları okuna boladı. Ala Hazariya, Vizantiya bla baylamlık cürütedile. 901-925 cıllada Alaniya hristian din aladı. Artda alanla, tatarlılaga boysunup, Altın Ordaga koşuladıla.

Arablı geograf-tarıhçı Abu-Fida XIV ömürde bılay cazgandı: «Abhazlıladan, künbatış canında alanla (ası) caşaydıla. Ala türk tilli milletdile, hristian din cürütedile».

Osetinlile malkarlılaga «as» deydile, Malkarga ua - «Asiya». Karaçaylılaga ua - «Stur Asiya» (Ullu Asiya). Alaydı da, as-alanla malkarlılanı bla karaçaylılanı ata-babalarıdıla».

Skandinav tauruhlada asla dep, teyrileni em sıylı kauumuna aytadıla. Dagıda asla bla Aziya bir tamırdan kuralganın da esde tutarga kerekdi.

Şimal Afrikada - ullu kıral

Altınçı ömürde alanlanı bir kauumu, gunnladan kutula, Fransiyaga, İspaniyaga deri cetgendi. Andan Gibraltar tarı bla Şimal Afrikaga ötgendi. Vandalla bla birge şöndügü Alcirni, Marokkonu, Tunisni cerlerinde ullu kıral kuragandıla. Andan kemele bla Rimge da ötüp, anı da çaç-tük etgendile. Artda ua anda tillerin unuthandıla.

İspaniyada Kataloniya degen cerde caşaganlanı aslamısı alanladıla. Kataloniya türk tilde Ekinçi Alaniya dep köçürüledi.

Şimal Kavkazda kalgan alanla, gunnla bla kelişip, ala bla Aziyada, Zapad Evropada kazauatlaga katışhandıla. 376-çı cılda gunnla bla birge gotlanı uuathandıla. Kısha zamannı içinde Fransiyanı İtaliyanı kolga etgendile. Vengriya arası bolup, ullu imperiya kuragandıla.

Gunnlanı kıralları çaçılgandan sora bir-bir milletle başçılıknı alırga süygendile. Vizantiyalı çıgarmalada bu milletle aytıladıla: akasirle, barsille, saragurla, savirle, avarla, utigurla, kutrigurla, bolgarlıla, hazarlıla. Ala barısı da türk milletledile. Barsille – Barselianı halkıdı (Berzeliyde). Köp çıgarmalada aytılgannga köre, Berseliy alanlanı kıralıdı.

 Mından cayılgandıla bersula bla hazarla-bulgarlaga cuuuk milletle. Feofan 679-680 cıllada cazgandı: «Berzeliyden çıkgandı demengili hazar millet, pontiy tengizge deri cerlede biylik etgen», - dep.

Onunçu ömürde arablı alim Al-Masuda bılay cazadı: «Alanlanı patçahları karıulu, batır kişidi. Patçahlanı allında deberi cürüydü. Anı sözüne halk bek tıngılagandı.

Cortuuulga tebirese, birgesine 30 ming atlı askerçi aladı». Onunçu ömürnü ortasında hazar patçah İosif: «Alanlanı kıralları bizni tögeregibizdegi   milletleni barısından da küçlüdü», - dep.

Bolgarlıla bla hazarlıla

Kitapda bolgarlılanı üsünden da köp aytıladı. Ala kara cerlede, İtil suunu cagalarında, Kavkaz tiyresinde da caşagandıla. Beşinçi-altınçı ömürlede Şimal Kavkazda, ençi Koban tiyresinde, Bulgar kıral kuraladı. Vizantiyada anga Velikaya Bulgariya deydile.

Hazarlılanı üslerinden aythanda ua, Malkarda alanı atları okuna saklanngandıla. Şöndügü Bıllımnı tiyresinde Hazar kala dep el bolgandı. Hazar patçah İosif IX ömürde bılay cazgandı: «Hazariyanı kıbıla canında, Gruziya bla çekde, biyik taula eteginde, basi degen hazar millet caşaydı». Ol milletni atın cürütedi tauruhlu malkarlı cigit - Basiyat. Bayam, andan atagan bolurla ebizele malkarlılaga basiyanla dep.

Bir-bir karaçay-malkar elleni atları bolgar tilden kelgendi. Söz üçün, Çılmas, Bulungu, Hurzuk, Uçkulan, Bitturgu, Bıllım em başhala. Hazar kaganatnı aslamısı bolgarlıla bla alanla edile. Hazar kaganatnı em ullu esgertmesi Koban suunu ong canında ornalgan Humara şahardı. Anı tögeregindegi taş buruulanı kalınlıkları 3-6 metr bolgandı. Burunngu bolgarlıla usta hunaçıla edile.

Anı alaylıgın biz Ogarı Malkarda da körebiz. Ata-babaladan kelgen ustalık malkarlılada bügünlükde da saklanngandı. Andan okunamı aytıla bolur: «Malkarlı kelse - üyüngü kalar», - dep da.

Asparuh bla ketgen bolgarlıla, Dunay suunu cagasında tohtap, birinçi işlegen ellerine Eski Curt degendile. Karaçaylıla da Karça tohtagan cerge alay aythandıla.

Şimal Kavkaznı türk milletleri bilimsizle bolmagandıla. Ala ol zamanlada okuna nakut-nalmas taşlanı, bagalı temirleni caraşdırıp turgandıla. Tillerinde da anga şagatlık etgen bir kauum söz keltireyik. Ol sanda: altın, sırma altın, ak altın, akkalay, bagır, bolat, dommak, cez, kümüş, inci, korgaşin, nakut-nalmas, tütüy, kuuuk taş, cauhar, börü temir, karga tuz em başhala.

Bıla barısı da bizni tilde da saklanadıla. Ak dommak bla börü temirni aytsak okuna. Ala molibden bla volframdıla. Bu başında aytılganlanı atları da bolluk tüyül edi, ala bizge ata-babalarıbıznı tilinden kelmesele.

 Basmaga Osmanlanı Hıysa hazırlagandı.