HALK ABINMASIN

 ŞAWALANI Minaldan

 Men tışirıu başım bla bir kauum er kişilege, kullukçulağa seyir eteme: bıla - biz da adambız, halkıbız, bizni da tilibiz bardı, ceribiz, Ata curtubuz, otcağabız degen zatlanı unutupmu koyğandıla?

 Şavalanı Çılıunu kızı Minaldan - halkıbızğa igilik bolurun tohtamay izlegen, anı kayğısı bla caşağan, tenglik, tüzlük üçün kast etip küreşgen adamlarıbızdandı. Halknı cumuşuna tabıla bilgen, kıyın kün, taşağa bukmay, tuurağa çıkğan, tüzün, kertisin aythan, ızından tizgen. Malkar halkıbıznı başına börk tiyişli kızıdı.

 Çegem tarında El-Tübü. Cılğı suunu boynunda. Cılğı tarında, Kaysınnı tuuğan üyçüğü. colu taşlıdı, tikdi. Tarnı tamağında poetni tuuğan üyü bizge Mekkaça körünedi. Duniyağa tuuğan sabiyin birinçi kıçırığı kulağıbızğa kirgença bolabız. Tögerekde - başları kökge tirelip turğan demengili taula. Kısır kayala. Çuuak kökde bulutla, sürüu-sürüu, Şark taba tigeley baradıla. Cılğı suuu da, kuduretge küzğü bolup, zıbır taşlanı, kızıl tamğalı kümüş çabakçıklanı oyumların kayrı ese da eltedi. Bu seyirlik kıyın, alay ariu cerde ot tamızğan cigit, ciger halknı beşik cırların, kelin toylarını kobuz, hars tauuşların da, tauuklanı kankıldağanların, horaz kıçırğanların da, kozu, koy makırğanların barını auazın da birgesine alıp, Cılgı Çegem çeregine aşığadı...

 Bu taula, bu tarla saklağandıla halkıbıznı. Duşman anı tüzleden kuuup, aslamın kırıp, bir keseklerin tarla caşırğan halkıbıznı. Tuuğan cerge çeksiz süymeklik aytdırğandı Kaysınnga da bu sözleni:

         Kor bolayım, Tuuğan cerim, men sanga!

        Sense bek carık kün duniyada manga.

        Sensiz nasıp cok har kerti adamğa,        

         Kor bolayım, Tuuğan cerim, men sanga!

 O akılman poet! Sen bizge kallay ullu amanatıngı koyup ketgense:

   Sense bek carık kün duniyada manga,

   Sensiz nasıp cok har kerti adamğa...

 degeningi unuthanlağa, sansız etgenlege. Malkarnı cerinden, çeginden kaçhanlağa «kerti adamladıla» dep kalay aytayık?!

 Kaysın a, sangırau bolsa da, eşitip turluk edi, cerini çapırak tauuşun küz artında, sokur bolsa da, acaşmay barlık edi kızıl kannga boyalğan collarında!..

 Busağatda, «ullu», «gitçe» halk da kesi başına, öz kadarına, cerine, çegine erkinliklerin tohtaşdırğan keziude, halkıbıznı közün açmasak, anı kelir kününde ne saklağanın anga angılatmasak, ol abınır, kesini baş erkinligin, halklık kadarın tas eter.

 1922 cılda Malkarnı bek ötgür, akıllı, bilimli başçısı Eneylanı Aliy efendini caşı Muhammat, milletni kelir caşauun, teren oyumlap; halkıbıznı kesi allına avtonom oblast etip, Terk oblastdan çığarırğa erkinlik alğanda, Kalmuk ulunu başçılığı bla kesibizni tersboyunlarıbız anı unamağan edile. Kalmuk ulunu sözüne terilgen edile. Başha ongu sıyırılsa da, Eneylanı Muhammat Aliy ulu, küreşe ketip, Kabartığa koşula esek da, Malkarnı ceri, çegi belgili bolsun dep, belgiletip, tenglik bolurça paritetni tohtaşdırthan edi.

 Bolsa da halkıbız, artdan artha tengligi urlanıp, ol Eney ulu korkğan künnge cetip, calınçak bolup kalğandı. Eney ulu aythança bolsa, halk abınmaz edi. Ne medet! Halkıbıznı andan ese murdar Kalmuk ulumu bek süe bolur edi? Ol kün abınnganbız!

 Eney ulu izlegen colsuz, federatsiya amaltın büğün biz sıysızbız, ıspassızbız, Uçuz halkbız, nek deseng, zakon çığarıuda, anı bardırıuda, başhasında da bir türlü tengligibiz cokdu! Bu zat kölübüznü sındıradı, canıbıznı kıynaydı. Entda biz allay kaphannga tüşsek, ızıbızdan kellik tölüle aytmazlamı: «Ol duniyada da ala kaliyar kazsınla: ceribizge, baş erkinligibizge ne etmey ketgendile!» - demezlemi? Derikdile!

 Biz Kabartıdan kaçmaybız. Allah-allah, birigeyik, karındaşlıknı da küçleyik, bir respublikada bolayık. Alay eki halkğa da federatsiya, suverenitet, paritet bolsunla. Ala ua tenglik, birleşiu, karındaşlık degen zatladıla. Anga uğay degen kalay tabılır?! Ol zatlanı tamamlar keziu cetip turadı. Men tişirıu başım bla bir kauum er kişilege, kullukçularıbızğa seyir eteme: bıla - biz da adambız, halkıbız, bizni da tilibiz bardı, ceribiz, Ata curtubuz, otcağabız degen zatlanı unutupmu koyğandıla?!

 Federatsiya, paritet degenden bıllay bir nek kaçadıla?!

 Kullukla alışınırğa tüşerikdi da, bayam, korkuuları ol bolur! Ansı angılağan kıyındı. Bir patçah da tahdan süyüp, ne da kesi ırazılığı bla ketmegendi...

 1910 cılda halk ökülü Kyazim Mekkada cazğan bu tizginleden oyum eteyik:

           Halk nasıbı kaydağısın bilsem edi,        

           Men, butlarımı at etib, ceterem,

           Arabızda kaya ırhıla barsa da,

           Cüregimi kayık etip öterem.

 Nasıp degen zatnı, tabakğa salıp, «ma!» dep kişi da berlik tüyüldü. Halk kesi nasıbın öz akılı, oyumu, kol kıyını bla tabarıkdı. Alay kaysı biribiz da ötgürlük, teren oyumluk, sabırlık, tözümlük, mamırlık bla halknı nasıbı, kadarı, calınçaksızlığı, erkinligi, tengligi üçün küçübüznü, akılıbıznı, bilimibizni ayamazğa kerekbiz.

 Halkla öz başlarına kesleri onou eter canlıbız dep, Gorbaçev da anı aytadı. Alaydı da, ol erkinlikni hayırlanıp, bir millet bir milletge onou etip, calınçaklıkda tutmazça, başıbız «malkar kulluk» degen hilikkyalıkğa kalmazça, tenglik tabarça madarıbıznı köreyik. Halkıbız aknı karadan, ongnu soldan ayıra barırça, tik, ör, taşlı collada abınmazça, taş, topurak taşığan ötürük söz ırhılada tunçukmazça, butları bıznı at, cürekleribizni kayık eteyik! Anı üçün bizni ne Allah, ne adam, ne vlast, ne partiya terslemez