Anasayfa | Kayıt | Giriş Hoşgeldiniz Ziyaretçi | RSS
Site menu
bookmark
Kategoriler
Genel [26] KARAÇAY MALKAR [29] Kültür [27]
İstatistikler
  • visitors by country counter
    flag counter


    Toplam girişler: 1
    Ziyaretçiler 1
    Kullanıcılar: 0

  • Kurlar
    ГТРК
    TV KARACHAY
    TV MALKAR
    Вести КБР
    Bars-El Radiyo
    KURAN
    Anasayfa » Makaleler » Kültür

    Irısla, belgile, ilişanla, coralavla.

    Irısla, belgile, ilişanla, coralavla.

                           

               

     

     

     

    • Ağaznı öltürseñ, üyüñe igilik kelmez.

    • Adamnı sibirtgi bla ursa - obur bolur neda karaton kalır.

    • Atlanñan adamnı ızından üynü tübün sıypap töksele, colu bolmaydı.

    • Atnı başına urğan - ırısdı.

    • Bayrım kün iş işleseñ, hayırı cukmaydı.

    • Bayrım erkekni öltürgen bek ırısdı.

    • Adam başın cülüse, çaçın basdırmay koyğan ırısdı.

    • Başıñı cuvğan suvuñu keçe eşikge tekseñ, başıñ avrur.

    • Betin urup cuvğan ırısdı.

    • Börünü neda aman adamnı atı sağnılsa, otha salam at.

    • Beşikni kurlay tebiretseñ - sabiy ölür.

    • "Bismillya", - demey aşasañ, aşıñ bereketsiz bolur.

    • Bosağada oltursa neda könçegin öretinley kiyse - carlı bolur.

    • Buvaz katın cünnü üsü bla atlasa - sabiyi cilyavuk boladı.

    • Buvaz katın ne zatha külse, sabiyi aña uşar.

    • Buvaz katınnı katında avruvnu sağınsañ, sabiyi ol avruvdan ölür.

    • Buvaz tişirıv örtenñe karasa - sabiyini cıyağı kara bolur.

    • Gitçe sabiyni üsü bla atlasañ, ösümü tıyılır.

    • Gitçe sabiyni köpürden neda suvdan ötdüre turup, suvğa cumurtha atmasañ, ol sabiyni ölümü suvdan bolur.

    • Gırcın urğulanı ayak tüpge atıp maltasañ, üyüñe açlık kirir.

    • Caz başında vuğa barğan - ırısdı.

    • Ölgende kemlik etgen ırısdı.

    • Ölükge sarnap cilyağan amandı, anı üçün ol kabırda azap çegedi.

    • Ölük üyden çıkğınçı, üçaylık karnı bolğan katın arı barsa, ırıs etgendile. Ölgenleni sanağan - ırısdı.

    • Ölüknü üyden başın alğa çığarsala, anı ızından da adamla öledile.

    • Öretinley aşağan ırısdı.

    • Ötmekge biçaknı çançıp koyğan ırısdı, mirzevnü kaçı uradı.

    • Ötmekni, mirzevnü ayak bla bashan ırısdı.

    • Caylıkdan ayran bla kelgen gıbıtha gırcın salmay iygen ırısdı.

    • Catıp aşağan ırısdı.

    • Cavurun kalaknı sındırmay atsañ, ıstavatha palah keledi.

    • Colğa tebireseñ - tigerge caramaydı.

    • Colovçunu colun kesseñ, anı colu bolmaz.

    • Colovçunu ızından kıçırsañ - anı işi kuralmaz.

    • Cığılğannı tegeregin ızlamasañ - aña cin zaranı ceter.

    • İynekni bir savğan sütün, bölmey, başha adamğa berseñ - iynek kuruydu.

    • Kelin gumuğa kirse neda ot başında oltursa, kayın anası ölür.

    • Kelin kayın anasını neda kayn atasını atların aytsa, tişi avrur.

    • Kesilgen tırnak basdırılmay kalsa, kıyamat kün davçı boladı.

    • Keçe börü sağnılsa - ıstavatha börü çabar.

    • Keçe tırnak kesgen ırısdı.

    • Keçe üynü tübün sıypasa - carlılk ceter.

    • Keçegide çayır çaynağan ırısdı.

    • Kök küküregende katıña itni koyma, eliya urur.

    • Kiyimni çüyresine kiygen ırısdı.

    • Kayğı sözge neda duvağa barğanlay, başha üyge kaytsañ, ol üyge da palah kelir.

    • Kabırlanı barmağıñ bla körgüztgen ırısdı.

    • Kabırnı maltasañ, kabırıñda ot canar.

    • Kayğı sözdan kaythan, betin cuvmay, üyüne kirse, üydegiden adam ölür.

    • Kaynar suvnu cerge tekse, şaytannı, cinni küydürür, ala va palah eterle.

    • Caz başında kırdık çığa turup em aşhamda urçuk iyirgen ırısdı.

    • Karğala cıyın bolup kıçırsala - ırısdı.

    • Koynu urğan - ırısdı.

    • Koy kırkğanda iyesi kolların cuvup aşasa - malını bereketi keter.

    • Koluñu tış canı bla üy tübün sıypasañ - ırısdı.

    • Konşuluk barğan tabak kurlay kaytsa, arağa guruşhalık tüşer.

    • Kumğannı suvsuz koyğan ırısdı.

    • Lakırda bla adamğa karğış söz aytma, kabıl bolup kalğan kezivü boladı.

    • Malğa, sabiyge da seyirsinip karağanda: "Tfu, maşallah", - demeseñ, kez tiyedi.

    • Makanı öltürgenñe carlılık keledi.

    • Malnı kuyruk kılın kesip, cerge atsañ, ol mal urlanır.

    • Malnı sathanda, cibin, tıyağın birgesine bergen ırısdı.

    • Otda kuru suvnu kereksiz kaynatıp tursañ, ol üy kuru bolur.

    • Saban bek bitse - ırısdı.

    • Sabiy adam büyrek aşasa - gubus çığar.

    • Sabiy atasına ne anasna bek uşasa - ırısdı.

    • Sathan neda bergen malıñ artha kaçıp kelse, anı ızına kaytarma - ıstavatıñ kurur.

    • Satılğan malnı tügünden üzüp asıramasañ - kalğan mallağa zıraflık ceter.

    • Suvsapnı öre turup içgen ırısdı.

    • Süt mıdıhha tögülse, iynekni celini avrur.

    • Sütnü bergende, ırıslap, başı bla kuymay, bir zat bla alıp kuyğandıla.

    • Tavuk, üyge aylanıp, horazça kıçırsa, anı kesip koyarğa kerekdi.

    • Tölüde tişi mal köp tuvsa - ırısdı.

    • Tirlikni başından aç adam aşasa - mirzevnü tatıvu ketedi.

    • Tirmenden kelgen unnu başından adamğa berse, kalğanı bereketsiz bolur.

    • Uzak colğa atlansañ - sadaka ber.

    • Halal malğa toñuz deseñ, anı etin aşarğa caramaydı.

    • Çaçıñdan otha atsañ - başıñ avruvçu bolur.

    • Çıkkırnı ayran cuğusun cuvsañ, üy bereketsiz boladı.

    • Eki dos adam bir birini tırnağın kessele, aralarına kölkaldılık tüşer.

    • Eki cuvuk bir birlerine turma savğa etsele - aralarına buzukluk tüşer.

    • Eki kolu bla eki cıyağına tıyanıp oltursa - atası, anası öledi.

    • Em alğa sol kolundan, sol ayağından kiyinñen ırıs boladı.

    • Esnegende, adam kolu bla avuzun capmasa, avuzuna şaytan kiredi.

    • Üy anasını ülüşün koymasañ, üyge bereket kirmez.

    • Üyde karılğaç vyanı buzsañ, iynegiñi sütü tarkayır.

    • Üyde sızğırsañ - üyge amandı.

    • Üynü eşigin kıbılağa burmay salsañ - ırısdı.

     

                                       ***

     

    • Tört tuyağı ak, mañılayı ak, közleri çağır bolğan atha minerge ırıslağan etgendile. Allay at cinle katışhan, ters kanlı atdı degendile.

    • Ukunu közünde kuran ayatı bardı dep, anı öltürsele, bek ırıslağandıla.

    • Koçhar koşhanda uşkok athandıla. Uşkok atılmay çarlasa: "Malda çalpıvulluk bollukdu", - den, ırıslağandıla.

    • Koylanı kütgen zamanda, alanı bödene ürkütse, ırıs et¬gendile. "Bödene koylanı azdırdı",- degendile.

    • Koçhar koşhandan başlap, cañı tölü alğınçı, sürüvçü baş, sakal cülümegendi, ırıslap. Çaç kesilgen kibik, mal kırıladı degendile.

    • Tölü alğan zamanda, kesleri hayırlanñınçı, başha adamğa koy bergen ırısdı.

    • Tölünü başın ekinçi tölü bolğunçu kesmegendile.

    • Kozunu altı ayı tolğunçu keserge ırıslağandıla. "Karnı betin  körgünçü, kozunu kesmeydile", - degen söz da bardı.

    • Koy kırkğanda, işçilege hıçinleni salamğa  salıp ırıslağan etgendile.

    • Koy kırkğanda lökum etmegendile, anı da ırıslap bolğandıla.

    • Koy kırkğan zamanda, kırkıp boşay turup: "Keltir kırkarık", - desele, koylanı baylap bergenle: "Allah bersin kırkarık", - degendile. "Cokdu, boşaldıla", - derge anı ırıslağan etgendile.

    • Koşnu eşiginden kara eçki, koşha aylanıp, makırsa anı ırıslağan etgendile.

    • Eski nalnı üyüñden tışına keçe atsañ, üyüñde atha minñen adamıñ koraydı. Neda atşğ abınıvçu boladı dep ırıslağandıla.

    • Üyüñü malı kesiñi arbazıñdan neda ıstavatñdan ketip. birevnu arbazında ne ıstavatında catıvçu bolsa: "Malım aña köçerikdi", - dep ırıslağandıla.

    • Sabanña urluknu kim sepse da: "Tüşge deri urluk cerge tüşsün", - degendile. Tüşden sora urluknu cerge, ırıslap, atdırtmağandıla.

    • Alğın urluknu caş adamğa sepdirtgendile. Kart adam sepse, saban igi bolluk tüyüldü dep ırıslağandıla.

    • Sabanña azıknı kız tişirıv eltse, durus etmegendile.

    • Har tukumnu kesini ırısı bolğandı. Gıdıları cilyannı öltürmegendile: "Ullu atabıznı üsünde cilyan cathandı", - dep. Goğuyları malnı kulağn aşamağandıla: "Tukumdan birevübüznü kulağı bek avrurukdu", - dep. Curtubaylağa basdırılğan hazna (klad) caraşmağandı.

    • Uzakğa  ketgen colovçunu ızından cilyağan ırısdı.

    • Otnu suv kuyup üçğültseñ, ırısdı: ırıshıñ ızına ketedi.

    • Ekindi bla ahşam arasında tikseñ - ırısdı. Ol bıstırnı kiygen  adamnı caşavu anı cırthınçı  mudahlıkda ketedi.

    • Adam cañı tigilgen kiyimni kiyginçi, anı kumaçından az curunçuğu okuna otda küyse ırısdı. Ol adam çalpımay kalmaydı degendile.

    • Alğın tişirıv er kişiii atın aytsa, anı küçü sınadı dep, ırıslap, atın caşırthandıla.

    • Kol barmaklanı çalişdirirge ırıslağan etgendile.

    • Keçe sabiyni beşik bıstırların eşikde, ırıslap, koymağandıla.

    • Ahşam bla cassını ortasında sabiyni eşikge ciberirge ırıslağan etgendile: "Sarı tañda sarıvekle sarnaydıla, kök ahşamda kök börüle uluydula", - degendile kartla.

    • Karnı bolğan neda kağanak sabiyi bolğa " tişirıvnu kabırlanı içi bla uğay, canı bla okuna, ırıslap, cibermegendile.

    • Üçaylık karnı bolğan tişirıv, ölgen cerge, ölük çıkğınçı barsa, ırıs bolğandı. Anasını karnında sabiyge can tört ay bla beş künde kiredi, degendile. Arı deri barsa va, ol ölgen adamnı canı sabiyge aylanıp kiredi, dep iynanñandıla.

     

                                            ***

     

    • Adam ölse, ölçev çıbığın sındırıp,  kabırına  salmasañ, çakırıvçu boladı.

    • Adamlanı  kündüzğü künde cukuları  kelse - kün  buzulur.

    • Adamnı çaçı cañı ay çıkğanda kırkılsa -terk ösedi em kalın da boladı.

    • Adamnı etegi kayırılsa - tüyüşgen eter.

    • Arbazda uşkok atılsa, katın tınç kozlar.

    • Atlanñanda atıñ esnese - coluñ igi bolur.

    • Allıña tolu çelekle bla çıksala - coluñ igi bollukdu.

    • Aynı tögeregi güren tartılsa, kün buzulur.

    • Atlanñanda adam temir tapsa - işi oñar.

    • At kişnep tursa - konak keledi.

    • Aşağanda, tilin kim kapsa - anı kayda ese da sögedile.

    • Adamnı ayağı kiçise-colovçu boladı, kolu kiçise - ırıshı tüşedi, beti kiçise - cilyağan eter.

    • Birev hapar ayta turğanlay, adam çüçgürse - haparnı kertiligin bildiredi.

    • Biçak koluñdan tüşse, ol üyge er kişi konak kelir.

    • Biçaknı avuzu örge aylansa, mal öledi.

    • Burnuñu oñ canı kiçise, süygen adamıñ keledi.

    • Burnuñu sol canı kiçise, süymegen adamıñ keledi.

    • Öksüznü karğışı kabıl boladı.

    • Yelürge cuvuk adamnı kılığı türlenedi.

    • Cana turğan kesevleni bir birge ursañ - kün buzuladı.

    • Cañı işni cañı ay bla başlasañ-işiñ oñar.

    • Celine köre cavunu.

    • Cathanlay çüçgürseñ, ekinçi keçe başha cerde catarıksa.

    • Cilyanla cayılsala - kün buzuladı.

    • Colğa atlanñanda, allıña elde oğursuzğa sanalğan adam çıksa, coluñ bolmaz.

    • Cılı cel urup başlasa - cavun cavar.

    • İlker batmay - kün atmaz.

    • İñirde bulutla çaçılıp tebiresele - kün ayazır.

    • İñirde kurğak bulutla bolsala, erttenlikge igi kün bolur.

    • Kökde kara bulutla tırmı-tırmı  kmıldasala - kün buzulur.

    • Köp ökürgen iynek sütsüz boladı.

    • Kiştik oñ ayağı bla betin cuvsa - kün igi bolur.

    • Kiştik sol ayağı bla betin cuvsa - kün buzulur.

    • Küz artında kök kükürese - kışı suvuk bolur.

    • Küz çıkğan cücek kozlavçu bolur.

    • Küküregen bulutnu - cavunu az.

    • Kaz kelse - caz kelir, karğa kelse - kar kelir.

    • Kar köp cavsa, bitim köp bolur.

    • Kara çibinle kadalıp kapsala - kün buzulur.

    • Kara (karsız) kış avruvlu bolur.

    • Kartlanı belleri avrup başlasala - hava türlenir.

    • Katın kozlağan zamanda, bosağağa köndelen catdırıp şişni salsala - aña  cin zaranı cetmez.

    • Koynu satsañ - cel kün sat.

    • Koş çaçılırğa tebirese, kotur ulak başçı bolur.

    • Kumursha töbeni kazsañ - kün buzulur.

    • Kıptı koluñdan cerge tüşse - tişirıv konak kelir.

    • Kıbıla canından cel urup başlasa - kün buzulur.

    • Kız çoyunnu tübün köp kırsa, toyunda kar cavar.

    • Kışnı allı zıbır bolsa, artı cumuşak bolur.

    • Miñi tavnu başına bulut konsa, hava türlenir.

    • Kuyruklu culduz uçsa-ne uruş, ne bir kayğı boladı.

    • Kumurshala azıkların künñe çığara esele - kün igi bolur, töbelerine taşıy esele va - kün buzulur.

    • Malla kadalıp otlasala - kün buzulur.

    • Mañılay kiçise - tukumdan neda  üyünden adam ölür.

    • Mıdıh köksül cansa - kün buzulur.

    • Oñ kulağıñ kızsa-kayda ese da mahtaydıla, sol kulağıñ kızsa -kayda ese da sögedile.

    • Oñ kulağıñ çüvüldese - igi hapar eşitirikse, sol kula¬ğıñ çüvüldese - aman hapar eşitirikse.

    • Otda cink örge süelse, ol üyge konak kelir.

    • Otda otunla  "çuv-çuv" etsele - ot şişlik tileydi.

    • Sabiy çıpsız köp oynasa - cilyamay kalmaydı.

    • Sabiy eki but ortası bla karasa - ol üyge konak kelir.

    • Sibirtgi bla adamnı sırtına ursañ - ne obur bolur, ne da karaton kalır.

    • Suv bek şuvuldap aksa, kün buzulur.

    • Suv sınsığan tavuş etip barsa - elde adam öledi.

    • Süymegeniñi atın uşhuvur artında sağın.

    • Tağılıp turğan at art ayağın uzatıp kerilse - uzak colovçu bolur.

    • Tavuk kumda "cuvunsa" - kün buzulur.

    • Tavukla keslerin kazıp başlasala - kün buzulur.

    • Tayak cavun köpge barmaz.

    • Tuman kün iñirlik bolsa, eçkileni közleri tögerek bolur.

    • Tumanla köp basıp, biyiklege kar cavsa - kün ayazır.

    • Tişirıv sabiyden kutulalmay bek kıynalsa, eri, kamiçisin da koluna alıp üydegisini üsü bla arı-beri sekirse, ol terk kutuladı dep iynanñandıla.

    • Tumanla kün bathanña barsala-kün ayazır,  kün çıkğan  canına barsala - kün buzulur.

    • Tuñuçnu tilegi kabıl boladı.

    • Tuvarla salkın kün kateli etsele - kün buzulur.

    • Çavkala "çav-çav" etip, cıyın bolup aylansala - kün buzulur.

    • Uku kıçırsa, elde bir ullu kayğı boladı.

    • Vuak şulpu uzak barır.

    • Çukuk etgenni - kim yese da sağınadı.

    • Çırdıdan gubu av bla salınsa, ırıshı tüşedi.

    • Egizle ekisi birge hazna caşap kalmaydıla.

    • Erni kiçise - et aşaydı.

    • Erttenlikde  kızıl  bulutla  cayılsala - kün  buzuladı.

    • Eşek kulakların kaksa - kün buzuladı.

    • Eşek külde avnasa, kün buzuladı.

    • Erttenlikde cavun  cavsa - köpge  barmaz,  iñirlikde cavun cavsa - köpge barır.

    • Erttenñi bulut kızarsa - iñiri cavun bolur, iñirgi bulut kızarsa - ertteni ariv bolur.

    • Ertteni buzulluk bolsa, iñirde kün kızarıp batar.

     

                                         ***

    • Allah künnü üçge bölgendi: işlerge, solurğa, Allahha kulluk eterge, degendile kartla.

    • Cañı işni baş kün, orta kün neda ıyıh kün başlağandıla.

    • Baş kün ne işni da başlasañ, baş bolasa, degendile.

    • Baş kün iyne tutmağız, tigiv etmegiz, malğa börü çabadı, degendile kartla.

    • Baş kün, orta kün kiyim biçmeklik igidi. Baraz kün avur kündü, dep kiyim biçmegendile.

    • Gevürge kün em  baraz  kün colğa  çıkğannı artık saylamağandıla.

    • Gevürge kün terek salırğa em cañı üynü işlep başlarga erkin etmegendile kartla.

    • "Kızğanç  kündü",- dep, gevürge kün sabanña çıkmağandıla.

    • Baraz kün koş köçürüv ırısha sanalğandı.

    • Cañı çıkğan aynı baraz kününde sabiy tuvsa süymegendile. Anı nek zse da ırıslap bolğandıla.

    • Kelinni keltirirge bayrım künñe tüşse süygendile.

    • Bayrım kün işlemegendile. Artığırak da urçuk iyirmegendile.

    • Bayrım kün başı açılıp kalğan aşnı aşasañ, üy çalpığan etedi, dep iynanñandıla.

    • Sabiyni atın ıyıh neda şabat kün atasañ, nasıplı boladı,

    • degendile.

    • Iyıh kün, kün buzulsa, ıyıkğa deri barır.

    • Şabat kün üyden ot berseñ, üydegiñ tüyüşüvçü boladı, ırıshñ tarkayadı, dep iynanñandıla.

    • Tırnaklarıñı şabat kün kesseñ, ırıshñ artha ketedi, degendile.

    • Ahşamnı bek sıylağandıla - iş etmegendile.

    • Bir kavum tukum: "Şabat kün mal kesseñ, malıña börü çabarıkdı",- dep, ol kün, ırıslap, mal kesmegendile.

    • Tavlula, iş oñuna aylanırkdı, terk biterikdi dep, ne gitçe, ne ullu işlerin da cañı ay bla başlağandıla. Boşala turğan işlerin da eski aynı ahır künlerinde tamamlasala süygendile.

    • Sabiyni başın birinçi kere cañı ay çıkğanda cülürge izlegendile.

    • Tolğan aynı zamanında açıvlanırğa, tüyüşürge caramaydı, dep, anı bek ırıslağandıla.

    • Üy tüp salğan zamanda, bir goppan suvnu ol cerge salıp koyup, sora ol erttenlikge tolulay çıksa: "Bu cer oğurlu, igi cer¬di",- dep, üy işlep başlağandıla. Cartı bolup çıksa va, üynü alayda salmağandıla.

    • İşlenip boşağan üynü ullurak eteme desele, al canından koşhandıla, üynü art canından koşsañ, üyden baylık, nasıp ketedi dep iynanñandıla.

    • Otlap toyğan mal bir cerde, ışnır etip, catarğa öç bolsa, ol  cerde curt salğan  tiyişlidi, dep  iynanñandıla.

    • Üy sallık cerge boza kazannı sala edile. Ol bek kaynasa igi cerdi, dep, üynü alayda işlep başlay edile.

    • Kıznı erge bere turup, ot cağanı tögeregine oñ canından solğa tögerek aylandırıp çığarsañ, ol eri bla ayırılmay caşarıkdı, degendile.

    • Hıynı bolmazça, toy kurmanlıknı kanı cerge tamğınçı,. anı kıznı bla caşnı etlerine cetdirirge kerekdi, degendile.

    • Üydegini adamlarna cin zaran cetmez üçün, temir kıshaç bla ot cağanı tögeregin ızlağan etgendile.

    • Elde kozlağan katın bolsa, tirmenni tıyğandıla, urçuklanı üemeltlerin üzgendile.

    • Burulğan zat igi tüyüldü, dep iynanñandıla.

    • Cilyan bla makanı ayırğan adam, kozlarğa kıynalğan  katınnı üsü bla arı - beri ötse, sebep bolup, terk kutuladı. Ol katın artda ol kişige sıy eterge borçlu boladı.

    • Sabiyden bek avruğan katın terk kutullukdu dep, anı cıyrığını etegine arpa kuyup, atha aşathandıla.

    • Kozlarğa kıynalğan tişirıvnu ocağndan enişge cumurthanı athandıla.

    • Kelin, sabiy taba turup kıynalsa, kayn anası bir dariy zatnı üsüne tögerek aylandırıp: "Menden da boş, Allahdan da boş",- dep cırtsa, kelin terk kutuladı, degendile.

    • Kelin adam birinçi sabiyin tabıp kopsa, ol kirgen üyde anı ayağına suv kuyğandıla.

    • Hıçin etgende, hıçin zuğul bolsa: "Elde caş sabiy tuva turadı",- degendile.

    • Sabiyni kindikçigi sav bolup, tüşse, anı bıstırçkğa tüyüp, üyde bukduradıla. Sabiy cilyavuk bolsa va, anası anı kesini cukka sütüne salıp içirgendi.

    • Sabiy tuvğanda aña birinçi kere adetli, oğurlu, avuzu tatlı bolğan tişirıvnu cukkasın tarthandıla. Alay bolmasa, oğurluğa sanalğan tişirıv barmağına bal cağıp, sabiyini avuzuna salğandı. Kartla: "Oğursuzğa sabiyni avuzun cuvdurma",- degendile.

    • Sabiy tuvğanda, anı kindigin kesgen zamanda, çıkğan kançıknı cıyaklarına sürtseñ, kızıl vuvrtlu, ariv sabiy boladı, degendile.

    • Sabiy tuvup boşağandan sora, ötene çığadı. Anı cuvup, bürtük-bürtük çıkğanların örge aylandırıp, kiseyçikge çulğap basdırğandıla: "Entda sabiy kep bolsun",- dep. Enişge ay¬landırıp salsañ a, andan sora sabiy tuvmay kaladı, dep iynanñandıla.

    • Kız sabiy tuvsa, anı bilekçiklerine, butçuklarına em koltuk tüplerine cañı bödene cavnu sürtseñ, tük bitmeydi degendile.

    • Sabiyni beşikge birinçi kere kindigin kesgen katın salsa, ol çalpıvsuz ösedi, dep iynanñandıla.

    • Sabiyni beşigini başına kirgoşi iynesin salsañ, ol cukdan da elginirik tüyüldü, degendile.

    • Sabiyge kurmanlık etseñ, mañılayına soyğan malnı kanın cakmasañ, etgen kurmanlığıñ kabıl bolmaydı, degendile.

    • Sabiyni atın er kişi atasa, ahça bergendi, tişirıv atasa, köleklik bergendi. Ala alay etsele, atağan atları ol sabiyge igi caraşadı, sabiy uzak ömürlü, nasıplı boladı, degendile.

    • Er kişi sabiy siyalmay kıynalsa, börünü tüğün alıp, sabiyni kuvuğu bolğan cerine salıp baylağandıla.

    • Sabiyni tulusu katmay köp tursa, aña "taş" degen söznü köp kere aytdırırğa kerekdi, degendile.

    • Sabiy cilyavuk bolsa, anı beşik başına it cıyaknı süegin takğandıla. Neda anı itlik kölegine mirzevçük kuyup, eltip tirmenni çarhına urğandıla. Artda andan gırcınçık etip, anası bla analığına aşathandıla.

    • Sabiy erkegırıvnu atın aytıp tillense, anı oğurlulukğa sanağandıla.

    • Kızla tuvup tursala, artda tuvğan kıznı atın türlendirgendile. Birge uşağan atla atamağız kızlağa, degendile.

    • Tuvğan sabiyni kaş ortasında tamırçığı kök bolsa, anası anı ızndan caş tabarıkdı.

    • Sabiyni celkesi bek çuñur bolsa, kızğanç bollukdu.

    • Caşnı kaşları koş bolsala - cuvuk cerden katın allıkdı, degendile.

    • Sabiyni tişleri çığıp başlasala, cırna etip, başından çaçmasañ, ala hiriş, kurtlu bollukdula.

    • Köz tiygenñe kara baytalnı sütün içirirge kerekdi, degendile neda bıstırdan bir curunçuk alıp, anı küydürüp iyisgetseñ, köznü keteredi, dep iynanñandıla.

    • Başı cülünürük sabiyni çaçın caz başında, cañı kırdık çıkğan zamanda cülüseñ, terk öserikdi, kalın bollukdu, dep iynanñandıla.

    • Sabiyle çeçekden avrumaz üçün, duppur cerni kazıp, teşik etip, alanı anı içi bla ötdürürge kerekdi.

    • Üyde avruğan bolsa, tışından otnu almağandıla. Tışına va bergendile - avruvnu kızıvu ketedi dep.

    • Aşhamdan sora aşay turğanlay, avuz kabınıñ cerge tüşse, anı sıypap aşarğa kerekdi, rıshıñ çarpımazça.

    • Tışına, aravun dep kelgenñe berseñ, süt buzuladı.

    • Irıshıñı başından üydegiñe başlap, tışına alay çığarırğa kerekdi, degendile.

    • Sütnü çiyley berseñ, ırıshıñ ketedi.

    • Önküç alğan ahçanı kaytara turup, ahçañı başından bir eki-üç kağıtnı kesiñe koymay berseñ, kalğan açhañ bereketsiz boladı.

    • İñirde birevge ahça berseñ, ırıshıñ ketedi.

    • Kesiñ urluk sepginçi başhağa berseñ, bahça igi bitmeydi, degendile.

    • Eki adamnı ortası bla ot ötdürseñ, ala cav boladıla.

    • Urçuk sap bla otha tiyse, adamnı beti, kolu çağadı.

    • Sohannı, sarımsahnı, cumurtha kabuknu otha athan adamnı közüne arpa çığadı, dep iynanñandıla.

    • Adamnı cuklap turğanlay, elgendirip vyatırğa caramaydı: adamnı eki canı boladı da, ol cuklasa, biri ketgen etedi. Elgenip vyansa va, ekinçi canı aña kelginçi, adam ölüp kalırğa bollukdu, dep iynanñandıla burunñulula.

    • Savula turğan iynekni emçeginden kan çıksa, anı sütün .kabınıp turğan kesevnü üsüne savğandıla.

    • Koçhar koşhandan sora, cañı tölü bolğunçu, üyde, koşda bolsa da, gırcınnı cuka etmegendile: malla cukarğan eterikdile, cañı tölü ölüvçü bollukdu dep.

    • Otha tuz atsañ, malıñ çalpırıkdı, degendile.

    • Cünnü otha atıp küydürseñ, mal korağan etedi.

    • Gurtha cumurthalanı sabiyge saldırthandıla: "Sabiy ösüp, alllına barğança, bu iş da añuna barlıkdı",  dep.

    • Tölü başın kesgen zamanda, aña atap, boza etgendile. Ol bozanı başından törge tökgendile, alğışlap: "Bılay tögülsün ekinçi cılda kozula",  dep. Allay alğış kabıl boladı dep, bek ynanñandıla.

    • Koçhar koşhanda, kurmanlıkğa kökbaş, kök-ala, aktuyak irikni soysañ, koyla egiz-egiz tabarıkdıla, ala da çarpıvsuz öserikdile, degendile.

    • Em alğa tuvğan kozunu (tölü başın) sılap, oñ kulağın iynek süt bla cuvarğa kerekdi.

    • Mal acaşsa, börü tiymezça, bıçaknı (kamanı) kınından •çığarıp, ızına ters canı bla salğandıla.

    • Avruğan adam macüsü kabırğa barıp, andan taş alıp, arkasına kötürse, igi bolup kaladı, degendile.

    • Bosağağa başsız çüy ursañ, ol mukladisça (magnitça) seni üyüñe kelgan aman adamnı vuvn alıp koyadı, dep iynanñandıla.

    • Adam ölse, sabiylege temir kapdırğandıla, alağa zaran cetmesin, dep.

    • Üyden birev uzakğa ketse, aña zaran cetmezça, otdan kesevnü alıp, kabırğada  kömür tartıp:  "Kaç etdim", - degendile.

    • Ak cin taza cerni süedi, kara cin a - kirli cerni süedi, degendile.

    • Almastını çaçın alıp, tıpır taşnı tübüne basdırsañ, almastı ne aythanıñı da etip aylanadı, ne cumuşuña da baradı, degendile.

    • Cin zaran cetgendi desele, adamnı, kesini uzunluğuna teñ bolğan bir kamişni alıp, duva okup, artda anı avruğan adamnı eski kiyimlerine çırmap, üynü oğarı canında basdırğandıla. Alay etseñ, cin zaran adamnı üsünden ketgen etedi, dep iynanñandıla.

    • Adam ağaçda, tavda ne başha adamla bolmağan cerde kesi bara turğanlay: "Ey, ey", dep kıçırık eşitse, hahay etip: "Hoyt, hoyt", - derge kerekdi. Allay tavuş eşitilinñen cer şaytan kozlağan cerdi, degendile. Adam ol tavuşnu eşitip, cuk aytmay ozsa, şaytan: "Al tuvğan sabiyiñ teli bolsun, kalğanı ölü bolsun", - dep karğağan etedi, degendile.

    • Mamır keçelede uzakdan sabiy cilyağan tavuş eşitilse, şaytannı sabiyin börü aşaydı, deydile.

    • Sabiy avrumağanlay, arıkdan-arık bolup barsa: "Anı aç ölük aşaydı", - degendile. İgi eter üçün, ağaç ayak bla ağaç kaşık alıp, üç da gitçe güttüçük etip, kabırlağa eltip, anda koyup ketgendile.

    • Cerge issi suv tökseñ, cin küedi da, öçügüp, sabiyge zaran etedi, degendile.

    • Çıraknı üfğürüp öçültsen, şaytan: "Irıshıñ alay öçülsün", - dep, karğaydı, degendile.

    • Ak cilyan  can alıvçudu, dep iynanñandıla. Adam anı körse, köp turmay öledi, degendile.

    • Ak cilyannı öltürgen bek amandı dep, aña tiymegendile.

    • Vuçu, vuğa barlık künün da, kayrı barlık cerin da, aytsa, colum bolluk tüyüldü dep, caşırğan etgendi.

    • Vuğa, tañ atmağanlay, adam közü körmesin ketgenibizni dep,.tañ athınçı ketgendile.

    • Vuçunu allına ne koyan, ne kiştik çıksa, ol vuğa barmay, ızına kaytıp ketgendi.

    • Vuğa cuvunup barmasañ, coluñ bolmaydı, degendile.

    • Alğın vuçula oknu üyde salıp, tilek etip, vuğa alay çıkğandıla.

    • Vuçuluk bukdurğan işge sanalğandı. Ketip barğan vuçuğa: "Kayrı barasa?" - dep sorsa birevlen, ol artha kaytıp kalğandı: "Colum bolluk tüyüldü", - dep.

    • Vuçunu colğa aşırsala, üyde adamları: "Koluñ - tolu, başıñ - sav, ahşı colğa bar", - dep aşırırğa kerekdile.

    • Vuğa çıkğanda, caramağan künlege iynanñandıla. Ol har adamnı bir künü bolğandı, kesini iynanıvu bla.

    • Maravçu: "Köz tiygendi, öltüralmayma alğınça", - dep guruşha etse, molladan duva alıp, duva suv etip, anı uşkoğunu bırğısına: "Allah, maña zaran cetdirgenni kurama, athanımı (canıvarlanı, kiyikleni) kanı bılay tögülsün", - dep çaçhandı.

    • Vuçu, kiyik öltürüp, ızına kaytsa, aña tübegen adamla: "Ey, çok, çok, çok, kuru da coluñ mamukdan bolsun, üyüñ zavukdan tolsun!" - dep, col canından hansçıklanı ne çöpçükleni cırtıp, anı üsüne athandıla.

    • Vuçu tübegen adamğa (uvdan kaytıp kele) colluk emda honşuluk, az-köp bolsa da, ülüş bermese, ırıshısı artha ketedi, dep iynanñandıla.

    • Vuçulağa kiyik etden haram adamğa ülüş berirge caramağandı. Ol töreni buzsañ, Apsatı çamlanadı, degendile.

    • Vuğa cürügen adam miñden sora kiyik öltürse, anı carlılık kısadı, ne, Apsatını karğışı cetip, ol acımlı öledi, degendile.

    • Kün kıssa, üçlü atnı baş süegin alıp, aña duva cazıp, suvğa atsañ, cavun cavadı, dep iynanñandıla.

    • Kün buzulup köp turğandan sora, keçe uku kıçırsa, kün ayazadı.

    • Koy (cılkı) col kıbılağa tartsa, cavun bolluk tüyüldü, tüz bolsa, cavarıkdı.

    • Boyunsa culduzla tüz bolsala, kün buzulmaydı, kıñır neda başha türlü bolsala, kün buzuladı.

    • Koy col kökde açık ariv körünñen cılnı oğurlulukğa sanağandıla. Har nede da moñluk boladı, halkla arasında tınçlık boladı, dep kuvanñandıla.

    • Caz başında kök birinçi kere kıbıla canından kükürese, bitimli cıl bollukdu, degendile.

    • Teyri eşigi açılğan zamanda ne alğış etseñ da, ol kabıl: boladı, dep iynanñandıla.

    • Teyri kılıçnı tübü bla ozsañ, kız eseñ - caş bolasa, caş eseñ - kız bolasa, degendile.

    • İlkerle, Boyunsala (culduzla) ertte çıksala, cıl cılı boladı.

    • Caz başında "baldracüz", "kara kaya", "oba kirgen", "aman-köz" degen künle ketginçi, kün cayıkmaydı, degendile. Bu künle (ala üçüşer boladıla) mart emda aprel aylada boladıla.

     

                                              ***

     

    • Tüşüñde ayran, süt emda  başha  aknı körseñ, igidi.

    • Kesiñi biyik cerde körseñ, kuvanırıksa.

    • Meşhut, adam kirle, bitle - ırıshığa körünedile.

    • Cilyan,  gılıv çıçhan, börü - cavlarıñdıla, sak bolurğa: kerekse.

    • Çaçıñ uzun bolup körseñ - kuvanırıksa. Cülünüp, ne kırkılıp körseñ - carsırıksa.

    • Kirsiz suv, çırak canñan, kün tiygen, ariv azık aşağan --kuvançha.

    • Kir suv - kayğığa, uşakğa, sözge körünedi.

    • Minçakla tağıp körseñ - cilyağan eterikse.

    • Koçhar - cañı kullukğa körünedi.

    • Arakı, sohan, sarımsah körseñ - kıynalğan eterikse.

    • Arbazıñda terekni kesilip körseñ - üyden adam öledi.

    • Azıv tişiñ tüşüp körseñ - kısha cuvuğuñ öledi.

    • Al tişiñ tüşse - keñ cuvuğuñ öledi.

    • Tüşüñde ölgen adam saña bir zat berse - ırıshı tüşer, senden alsa va - ahluñ ölür.

    • Bıçak caşçık tuvarık bolsa körünedi, kıptı va - kızçıkğa körünedi

    ("Къарачай-малкъар фольклор. Хестоматия".

    Хаджиланы Танзиля жараштыргъанды)

    Kaynak: http://www.elbrusoid.org
    Kategori: Kültür | Ekleyen: tinibek (21-08-11)
    Görüntüleme: 1427 | Etiketler: илишанла, Ырысла, жоралаула., белгиле | Rating: 0.0/0
    Toplam yorumlar: 0
    ComForm">
    avatar
    Giriş Formu
    Site içi arama
    ....
    Керек кенгден танытыр

    Керексизге сёлешме, онгсуз бла кюрешме

    Керекни шиндиги мийик

    Керти айтханнга айгьакъ джокъ

    Керти акъыллыгъа кёз тиймез

    Керти джылтырар, ётюрюк къалтырар

    Кертини кирит тыймаз

    Керти сёзню кезден айт

    Керти сёз кери барыр

    Керти сёзге къарыу джокъ

    Керти суу салмаз, от джандырмаз

    Кетерик кетмей, келлик келмез

    Кеси аман балта алыб чабар

    Кеси аман ёмюрюн аман бла ашырыр

    ETİKETLER
    egiz caşçıkla başhüyük LAYPANLANI Bilal bashuyuk akbaylanı mihail adet başhuyuk appalanı hasan kara kübür culduzla söleşe bilsele drau katliamı bittirlanı tamara itil suuu ağa turur aşhı adam elge borçlu Bittirlanı aminat kiyimle çarh oyun üyle küreşni colunda bilal laypan karaçay üy kar atala babala es comakla halk cırla 8.mart çam haparla чам хапарла hapçalnı_mammet mussa batcaev gapalau sürgün atacurt bayrak köçgünçülük akka batcalanı gekki kamatur balkar kafkasya karachay Stalin ayak hasan bilal laypan kalamla kanatlıla karaçay hikaye anı hatıra sapar özden cır cırçı smayıl ismail semenov ahmat hazar karacahay karaçay kabartay adeb goçiya aytek buşuukun jenosid kasay borlak çoma cırçı Atilla gazalanı alim gıpı karaçat 8mart1944 genosit algış ufuk tavkul cugutur alanla kimledile curtubaev mahti bıllım chegem habaz holam curtubay curtubayev Аланы karacahaymalkar bayramuklanı halimat halimat malkar karçay bayram cumhuriyet Alan
    Meteo
    KONYA Click for Konya, Türkiye Forecast
    Medya


    Site kodu
    Karachay

    Siteler

    Karachay

    Karachay

    karachays.com

    http://www.elbrusoid.org Карачаево-балкарский фонд Эльбрусоид(R)

    karachays.com

    AS - ALAN

    Bashuyuk

    Karachay

    Copyright Karachay © 2024