Irısla, belgile, ilişanla, coralavla.
• Ağaznı öltürseñ, üyüñe igilik kelmez.
• Adamnı sibirtgi bla ursa - obur bolur neda karaton kalır.
• Atlanñan adamnı ızından üynü tübün sıypap töksele, colu
bolmaydı.
• Atnı başına urğan - ırısdı.
• Bayrım kün iş işleseñ, hayırı cukmaydı.
• Bayrım erkekni öltürgen bek ırısdı.
• Adam başın cülüse, çaçın basdırmay koyğan ırısdı.
• Başıñı cuvğan suvuñu keçe eşikge tekseñ, başıñ avrur.
• Betin urup cuvğan ırısdı.
• Börünü neda aman adamnı atı sağnılsa, otha salam at.
• Beşikni kurlay tebiretseñ - sabiy ölür.
• "Bismillya", - demey aşasañ, aşıñ bereketsiz
bolur.
• Bosağada oltursa neda könçegin öretinley kiyse - carlı
bolur.
• Buvaz katın cünnü üsü bla atlasa - sabiyi cilyavuk boladı.
• Buvaz katın ne zatha külse, sabiyi aña uşar.
• Buvaz katınnı katında avruvnu sağınsañ, sabiyi ol avruvdan
ölür.
• Buvaz tişirıv örtenñe karasa - sabiyini cıyağı kara bolur.
• Gitçe sabiyni üsü bla atlasañ, ösümü tıyılır.
• Gitçe sabiyni köpürden neda suvdan ötdüre turup, suvğa
cumurtha atmasañ, ol sabiyni ölümü suvdan bolur.
• Gırcın urğulanı ayak tüpge atıp maltasañ, üyüñe açlık
kirir.
• Caz başında vuğa barğan - ırısdı.
• Ölgende kemlik etgen ırısdı.
• Ölükge sarnap cilyağan amandı, anı üçün ol kabırda azap
çegedi.
• Ölük üyden çıkğınçı, üçaylık karnı bolğan katın arı barsa,
ırıs etgendile. Ölgenleni sanağan - ırısdı.
• Ölüknü üyden başın alğa çığarsala, anı ızından da adamla
öledile.
• Öretinley aşağan ırısdı.
• Ötmekge biçaknı çançıp koyğan ırısdı, mirzevnü kaçı uradı.
• Ötmekni, mirzevnü ayak bla bashan ırısdı.
• Caylıkdan ayran bla kelgen gıbıtha gırcın salmay iygen
ırısdı.
• Catıp aşağan ırısdı.
• Cavurun kalaknı sındırmay atsañ, ıstavatha palah keledi.
• Colğa tebireseñ - tigerge caramaydı.
• Colovçunu colun kesseñ, anı colu bolmaz.
• Colovçunu ızından kıçırsañ - anı işi kuralmaz.
• Cığılğannı tegeregin ızlamasañ - aña cin zaranı ceter.
• İynekni bir savğan sütün, bölmey, başha adamğa berseñ -
iynek kuruydu.
• Kelin gumuğa kirse neda ot başında oltursa, kayın anası
ölür.
• Kelin kayın anasını neda kayn atasını atların aytsa, tişi
avrur.
• Kesilgen tırnak basdırılmay kalsa, kıyamat kün davçı
boladı.
• Keçe börü sağnılsa - ıstavatha börü çabar.
• Keçe tırnak kesgen ırısdı.
• Keçe üynü tübün sıypasa - carlılk ceter.
• Keçegide çayır çaynağan ırısdı.
• Kök küküregende katıña itni koyma, eliya urur.
• Kiyimni çüyresine kiygen ırısdı.
• Kayğı sözge neda duvağa barğanlay, başha üyge kaytsañ, ol
üyge da palah kelir.
• Kabırlanı barmağıñ bla körgüztgen ırısdı.
• Kabırnı maltasañ, kabırıñda ot canar.
• Kayğı sözdan kaythan, betin cuvmay, üyüne kirse, üydegiden
adam ölür.
• Kaynar suvnu cerge tekse, şaytannı, cinni küydürür, ala va
palah eterle.
• Caz başında kırdık çığa turup em aşhamda urçuk iyirgen
ırısdı.
• Karğala cıyın bolup kıçırsala - ırısdı.
• Koynu urğan - ırısdı.
• Koy kırkğanda iyesi kolların cuvup aşasa - malını bereketi
keter.
• Koluñu tış canı bla üy tübün sıypasañ - ırısdı.
• Konşuluk barğan tabak kurlay kaytsa, arağa guruşhalık
tüşer.
• Kumğannı suvsuz koyğan ırısdı.
• Lakırda bla adamğa karğış söz aytma, kabıl bolup kalğan
kezivü boladı.
• Malğa, sabiyge da seyirsinip karağanda: "Tfu,
maşallah", - demeseñ, kez tiyedi.
• Makanı öltürgenñe carlılık keledi.
• Malnı kuyruk kılın kesip, cerge atsañ, ol mal urlanır.
• Malnı sathanda, cibin, tıyağın birgesine bergen ırısdı.
• Otda kuru suvnu kereksiz kaynatıp tursañ, ol üy kuru
bolur.
• Saban bek bitse - ırısdı.
• Sabiy adam büyrek aşasa - gubus çığar.
• Sabiy atasına ne anasna bek uşasa - ırısdı.
• Sathan neda bergen malıñ artha kaçıp kelse, anı ızına
kaytarma - ıstavatıñ kurur.
• Satılğan malnı tügünden üzüp asıramasañ - kalğan mallağa
zıraflık ceter.
• Suvsapnı öre turup içgen ırısdı.
• Süt mıdıhha tögülse, iynekni celini avrur.
• Sütnü bergende, ırıslap, başı bla kuymay, bir zat bla alıp
kuyğandıla.
• Tavuk, üyge aylanıp, horazça kıçırsa, anı kesip koyarğa
kerekdi.
• Tölüde tişi mal köp tuvsa - ırısdı.
• Tirlikni başından aç adam aşasa - mirzevnü tatıvu ketedi.
• Tirmenden kelgen unnu başından adamğa berse, kalğanı
bereketsiz bolur.
• Uzak colğa atlansañ - sadaka ber.
• Halal malğa toñuz deseñ, anı etin aşarğa caramaydı.
• Çaçıñdan otha atsañ - başıñ avruvçu bolur.
• Çıkkırnı ayran cuğusun cuvsañ, üy bereketsiz boladı.
• Eki dos adam bir birini tırnağın kessele, aralarına
kölkaldılık tüşer.
• Eki cuvuk bir birlerine turma savğa etsele - aralarına
buzukluk tüşer.
• Eki kolu bla eki cıyağına tıyanıp oltursa - atası, anası
öledi.
• Em alğa sol kolundan, sol ayağından kiyinñen ırıs boladı.
• Esnegende, adam kolu bla avuzun capmasa, avuzuna şaytan
kiredi.
• Üy anasını ülüşün koymasañ, üyge bereket kirmez.
• Üyde karılğaç vyanı buzsañ, iynegiñi sütü tarkayır.
• Üyde sızğırsañ - üyge amandı.
• Üynü eşigin kıbılağa burmay salsañ - ırısdı.
***
• Tört tuyağı ak, mañılayı ak, közleri çağır bolğan atha
minerge ırıslağan etgendile. Allay at cinle katışhan, ters kanlı atdı
degendile.
• Ukunu közünde kuran ayatı bardı dep, anı öltürsele, bek
ırıslağandıla.
• Koçhar koşhanda uşkok athandıla. Uşkok atılmay çarlasa:
"Malda çalpıvulluk bollukdu", - den, ırıslağandıla.
• Koylanı kütgen zamanda, alanı bödene ürkütse, ırıs
et¬gendile. "Bödene koylanı azdırdı",- degendile.
• Koçhar koşhandan başlap, cañı tölü alğınçı, sürüvçü baş,
sakal cülümegendi, ırıslap. Çaç kesilgen kibik, mal kırıladı degendile.
• Tölü alğan zamanda, kesleri hayırlanñınçı, başha adamğa
koy bergen ırısdı.
• Tölünü başın ekinçi tölü bolğunçu kesmegendile.
• Kozunu altı ayı tolğunçu keserge ırıslağandıla.
"Karnı betin körgünçü, kozunu
kesmeydile", - degen söz da bardı.
• Koy kırkğanda, işçilege hıçinleni salamğa salıp ırıslağan etgendile.
• Koy kırkğanda lökum etmegendile, anı da ırıslap
bolğandıla.
• Koy kırkğan zamanda, kırkıp boşay turup: "Keltir
kırkarık", - desele, koylanı baylap bergenle: "Allah bersin
kırkarık", - degendile. "Cokdu, boşaldıla", - derge anı
ırıslağan etgendile.
• Koşnu eşiginden kara eçki, koşha aylanıp, makırsa anı
ırıslağan etgendile.
• Eski nalnı üyüñden tışına keçe atsañ, üyüñde atha minñen
adamıñ koraydı. Neda atşğ abınıvçu boladı dep ırıslağandıla.
• Üyüñü malı kesiñi arbazıñdan neda ıstavatñdan ketip.
birevnu arbazında ne ıstavatında catıvçu bolsa: "Malım aña
köçerikdi", - dep ırıslağandıla.
• Sabanña urluknu kim sepse da: "Tüşge deri urluk cerge
tüşsün", - degendile. Tüşden sora urluknu cerge, ırıslap, atdırtmağandıla.
• Alğın urluknu caş adamğa sepdirtgendile. Kart adam sepse,
saban igi bolluk tüyüldü dep ırıslağandıla.
• Sabanña azıknı kız tişirıv eltse, durus etmegendile.
• Har tukumnu kesini ırısı bolğandı. Gıdıları cilyannı
öltürmegendile: "Ullu atabıznı üsünde cilyan cathandı", - dep.
Goğuyları malnı kulağn aşamağandıla: "Tukumdan birevübüznü kulağı bek
avrurukdu", - dep. Curtubaylağa basdırılğan hazna (klad) caraşmağandı.
• Uzakğa ketgen
colovçunu ızından cilyağan ırısdı.
• Otnu suv kuyup üçğültseñ, ırısdı: ırıshıñ ızına ketedi.
• Ekindi bla ahşam arasında tikseñ - ırısdı. Ol bıstırnı
kiygen adamnı caşavu anı cırthınçı mudahlıkda ketedi.
• Adam cañı tigilgen kiyimni kiyginçi, anı kumaçından az
curunçuğu okuna otda küyse ırısdı. Ol adam çalpımay kalmaydı degendile.
• Alğın tişirıv er kişiii atın aytsa, anı küçü sınadı dep,
ırıslap, atın caşırthandıla.
• Kol barmaklanı çalişdirirge ırıslağan etgendile.
• Keçe sabiyni beşik bıstırların eşikde, ırıslap,
koymağandıla.
• Ahşam bla cassını ortasında sabiyni eşikge ciberirge
ırıslağan etgendile: "Sarı tañda sarıvekle sarnaydıla, kök ahşamda kök
börüle uluydula", - degendile kartla.
• Karnı bolğan neda kağanak sabiyi bolğa " tişirıvnu
kabırlanı içi bla uğay, canı bla okuna, ırıslap, cibermegendile.
• Üçaylık karnı bolğan tişirıv, ölgen cerge, ölük çıkğınçı
barsa, ırıs bolğandı. Anasını karnında sabiyge can tört ay bla beş künde
kiredi, degendile. Arı deri barsa va, ol ölgen adamnı canı sabiyge aylanıp
kiredi, dep iynanñandıla.
***
• Adam ölse, ölçev çıbığın sındırıp, kabırına
salmasañ, çakırıvçu boladı.
• Adamlanı kündüzğü
künde cukuları kelse - kün buzulur.
• Adamnı çaçı cañı ay çıkğanda kırkılsa -terk ösedi em kalın
da boladı.
• Adamnı etegi kayırılsa - tüyüşgen eter.
• Arbazda uşkok atılsa, katın tınç kozlar.
• Atlanñanda atıñ esnese - coluñ igi bolur.
• Allıña tolu çelekle bla çıksala - coluñ igi bollukdu.
• Aynı tögeregi güren tartılsa, kün buzulur.
• Atlanñanda adam temir tapsa - işi oñar.
• At kişnep tursa - konak keledi.
• Aşağanda, tilin kim kapsa - anı kayda ese da sögedile.
• Adamnı ayağı kiçise-colovçu boladı, kolu kiçise - ırıshı
tüşedi, beti kiçise - cilyağan eter.
• Birev hapar ayta turğanlay, adam çüçgürse - haparnı
kertiligin bildiredi.
• Biçak koluñdan tüşse, ol üyge er kişi konak kelir.
• Biçaknı avuzu örge aylansa, mal öledi.
• Burnuñu oñ canı kiçise, süygen adamıñ keledi.
• Burnuñu sol canı kiçise, süymegen adamıñ keledi.
• Öksüznü karğışı kabıl boladı.
• Yelürge cuvuk adamnı kılığı türlenedi.
• Cana turğan kesevleni bir birge ursañ - kün buzuladı.
• Cañı işni cañı ay bla başlasañ-işiñ oñar.
• Celine köre cavunu.
• Cathanlay çüçgürseñ, ekinçi keçe başha cerde catarıksa.
• Cilyanla cayılsala - kün buzuladı.
• Colğa atlanñanda, allıña elde oğursuzğa sanalğan adam
çıksa, coluñ bolmaz.
• Cılı cel urup başlasa - cavun cavar.
• İlker batmay - kün atmaz.
• İñirde bulutla çaçılıp tebiresele - kün ayazır.
• İñirde kurğak bulutla bolsala, erttenlikge igi kün bolur.
• Kökde kara bulutla tırmı-tırmı kmıldasala - kün buzulur.
• Köp ökürgen iynek sütsüz boladı.
• Kiştik oñ ayağı bla betin cuvsa - kün igi bolur.
• Kiştik sol ayağı bla betin cuvsa - kün buzulur.
• Küz artında kök kükürese - kışı suvuk bolur.
• Küz çıkğan cücek kozlavçu bolur.
• Küküregen bulutnu - cavunu az.
• Kaz kelse - caz kelir, karğa kelse - kar kelir.
• Kar köp cavsa, bitim köp bolur.
• Kara çibinle kadalıp kapsala - kün buzulur.
• Kara (karsız) kış avruvlu bolur.
• Kartlanı belleri avrup başlasala - hava türlenir.
• Katın kozlağan zamanda, bosağağa köndelen catdırıp şişni
salsala - aña cin zaranı cetmez.
• Koynu satsañ - cel kün sat.
• Koş çaçılırğa tebirese, kotur ulak başçı bolur.
• Kumursha töbeni kazsañ - kün buzulur.
• Kıptı koluñdan cerge tüşse - tişirıv konak kelir.
• Kıbıla canından cel urup başlasa - kün buzulur.
• Kız çoyunnu tübün köp kırsa, toyunda kar cavar.
• Kışnı allı zıbır bolsa, artı cumuşak bolur.
• Miñi tavnu başına bulut konsa, hava türlenir.
• Kuyruklu culduz uçsa-ne uruş, ne bir kayğı boladı.
• Kumurshala azıkların künñe çığara esele - kün igi bolur,
töbelerine taşıy esele va - kün buzulur.
• Malla kadalıp otlasala - kün buzulur.
• Mañılay kiçise - tukumdan neda üyünden adam ölür.
• Mıdıh köksül cansa - kün buzulur.
• Oñ kulağıñ kızsa-kayda ese da mahtaydıla, sol kulağıñ
kızsa -kayda ese da sögedile.
• Oñ kulağıñ çüvüldese - igi hapar eşitirikse, sol kula¬ğıñ
çüvüldese - aman hapar eşitirikse.
• Otda cink örge süelse, ol üyge konak kelir.
• Otda otunla
"çuv-çuv" etsele - ot şişlik tileydi.
• Sabiy çıpsız köp oynasa - cilyamay kalmaydı.
• Sabiy eki but ortası bla karasa - ol üyge konak kelir.
• Sibirtgi bla adamnı sırtına ursañ - ne obur bolur, ne da
karaton kalır.
• Suv bek şuvuldap aksa, kün buzulur.
• Suv sınsığan tavuş etip barsa - elde adam öledi.
• Süymegeniñi atın uşhuvur artında sağın.
• Tağılıp turğan at art ayağın uzatıp kerilse - uzak colovçu
bolur.
• Tavuk kumda "cuvunsa" - kün buzulur.
• Tavukla keslerin kazıp başlasala - kün buzulur.
• Tayak cavun köpge barmaz.
• Tuman kün iñirlik bolsa, eçkileni közleri tögerek bolur.
• Tumanla köp basıp, biyiklege kar cavsa - kün ayazır.
• Tişirıv sabiyden kutulalmay bek kıynalsa, eri, kamiçisin
da koluna alıp üydegisini üsü bla arı-beri sekirse, ol terk kutuladı dep
iynanñandıla.
• Tumanla kün bathanña barsala-kün ayazır, kün çıkğan
canına barsala - kün buzulur.
• Tuñuçnu tilegi kabıl boladı.
• Tuvarla salkın kün kateli etsele - kün buzulur.
• Çavkala "çav-çav" etip, cıyın bolup aylansala -
kün buzulur.
• Uku kıçırsa, elde bir ullu kayğı boladı.
• Vuak şulpu uzak barır.
• Çukuk etgenni - kim yese da sağınadı.
• Çırdıdan gubu av bla salınsa, ırıshı tüşedi.
• Egizle ekisi birge hazna caşap kalmaydıla.
• Erni kiçise - et aşaydı.
• Erttenlikde
kızıl bulutla cayılsala - kün buzuladı.
• Eşek kulakların kaksa - kün buzuladı.
• Eşek külde avnasa, kün buzuladı.
• Erttenlikde cavun
cavsa - köpge barmaz, iñirlikde cavun cavsa - köpge barır.
• Erttenñi bulut kızarsa - iñiri cavun bolur, iñirgi bulut
kızarsa - ertteni ariv bolur.
• Ertteni buzulluk bolsa, iñirde kün kızarıp batar.
***
• Allah künnü üçge bölgendi: işlerge, solurğa, Allahha
kulluk eterge, degendile kartla.
• Cañı işni baş kün, orta kün neda ıyıh kün başlağandıla.
• Baş kün ne işni da başlasañ, baş bolasa, degendile.
• Baş kün iyne tutmağız, tigiv etmegiz, malğa börü çabadı,
degendile kartla.
• Baş kün, orta kün kiyim biçmeklik igidi. Baraz kün avur
kündü, dep kiyim biçmegendile.
• Gevürge kün em
baraz kün colğa çıkğannı artık saylamağandıla.
• Gevürge kün terek salırğa em cañı üynü işlep başlarga
erkin etmegendile kartla.
• "Kızğanç
kündü",- dep, gevürge kün sabanña çıkmağandıla.
• Baraz kün koş köçürüv ırısha sanalğandı.
• Cañı çıkğan aynı baraz kününde sabiy tuvsa süymegendile.
Anı nek zse da ırıslap bolğandıla.
• Kelinni keltirirge bayrım künñe tüşse süygendile.
• Bayrım kün işlemegendile. Artığırak da urçuk
iyirmegendile.
• Bayrım kün başı açılıp kalğan aşnı aşasañ, üy çalpığan
etedi, dep iynanñandıla.
• Sabiyni atın ıyıh neda şabat kün atasañ, nasıplı boladı,
• degendile.
• Iyıh kün, kün buzulsa, ıyıkğa deri barır.
• Şabat kün üyden ot berseñ, üydegiñ tüyüşüvçü boladı,
ırıshñ tarkayadı, dep iynanñandıla.
• Tırnaklarıñı şabat kün kesseñ, ırıshñ artha ketedi,
degendile.
• Ahşamnı bek sıylağandıla - iş etmegendile.
• Bir kavum tukum: "Şabat kün mal kesseñ, malıña börü
çabarıkdı",- dep, ol kün, ırıslap, mal kesmegendile.
• Tavlula, iş oñuna aylanırkdı, terk biterikdi dep, ne
gitçe, ne ullu işlerin da cañı ay bla başlağandıla. Boşala turğan işlerin da
eski aynı ahır künlerinde tamamlasala süygendile.
• Sabiyni başın birinçi kere cañı ay çıkğanda cülürge
izlegendile.
• Tolğan aynı zamanında açıvlanırğa, tüyüşürge caramaydı,
dep, anı bek ırıslağandıla.
• Üy tüp salğan zamanda, bir goppan suvnu ol cerge salıp
koyup, sora ol erttenlikge tolulay çıksa: "Bu cer oğurlu, igi
cer¬di",- dep, üy işlep başlağandıla. Cartı bolup çıksa va, üynü alayda
salmağandıla.
• İşlenip boşağan üynü ullurak eteme desele, al canından
koşhandıla, üynü art canından koşsañ, üyden baylık, nasıp ketedi dep
iynanñandıla.
• Otlap toyğan mal bir cerde, ışnır etip, catarğa öç bolsa,
ol cerde curt salğan tiyişlidi, dep iynanñandıla.
• Üy sallık cerge boza kazannı sala edile. Ol bek kaynasa
igi cerdi, dep, üynü alayda işlep başlay edile.
• Kıznı erge bere turup, ot cağanı tögeregine oñ canından
solğa tögerek aylandırıp çığarsañ, ol eri bla ayırılmay caşarıkdı, degendile.
• Hıynı bolmazça, toy kurmanlıknı kanı cerge tamğınçı,. anı
kıznı bla caşnı etlerine cetdirirge kerekdi, degendile.
• Üydegini adamlarna cin zaran cetmez üçün, temir kıshaç bla
ot cağanı tögeregin ızlağan etgendile.
• Elde kozlağan katın bolsa, tirmenni tıyğandıla, urçuklanı
üemeltlerin üzgendile.
• Burulğan zat igi tüyüldü, dep iynanñandıla.
• Cilyan bla makanı ayırğan adam, kozlarğa kıynalğan katınnı üsü bla arı - beri ötse, sebep bolup,
terk kutuladı. Ol katın artda ol kişige sıy eterge borçlu boladı.
• Sabiyden bek avruğan katın terk kutullukdu dep, anı
cıyrığını etegine arpa kuyup, atha aşathandıla.
• Kozlarğa kıynalğan tişirıvnu ocağndan enişge cumurthanı
athandıla.
• Kelin, sabiy taba turup kıynalsa, kayn anası bir dariy
zatnı üsüne tögerek aylandırıp: "Menden da boş, Allahdan da boş",-
dep cırtsa, kelin terk kutuladı, degendile.
• Kelin adam birinçi sabiyin tabıp kopsa, ol kirgen üyde anı
ayağına suv kuyğandıla.
• Hıçin etgende, hıçin zuğul bolsa: "Elde caş sabiy
tuva turadı",- degendile.
• Sabiyni kindikçigi sav bolup, tüşse, anı bıstırçkğa tüyüp,
üyde bukduradıla. Sabiy cilyavuk bolsa va, anası anı kesini cukka sütüne salıp
içirgendi.
• Sabiy tuvğanda aña birinçi kere adetli, oğurlu, avuzu
tatlı bolğan tişirıvnu cukkasın tarthandıla. Alay bolmasa, oğurluğa sanalğan
tişirıv barmağına bal cağıp, sabiyini avuzuna salğandı. Kartla: "Oğursuzğa
sabiyni avuzun cuvdurma",- degendile.
• Sabiy tuvğanda, anı kindigin kesgen zamanda, çıkğan
kançıknı cıyaklarına sürtseñ, kızıl vuvrtlu, ariv sabiy boladı, degendile.
• Sabiy tuvup boşağandan sora, ötene çığadı. Anı cuvup,
bürtük-bürtük çıkğanların örge aylandırıp, kiseyçikge çulğap basdırğandıla:
"Entda sabiy kep bolsun",- dep. Enişge ay¬landırıp salsañ a, andan
sora sabiy tuvmay kaladı, dep iynanñandıla.
• Kız sabiy tuvsa, anı bilekçiklerine, butçuklarına em
koltuk tüplerine cañı bödene cavnu sürtseñ, tük bitmeydi degendile.
• Sabiyni beşikge birinçi kere kindigin kesgen katın salsa,
ol çalpıvsuz ösedi, dep iynanñandıla.
• Sabiyni beşigini başına kirgoşi iynesin salsañ, ol cukdan
da elginirik tüyüldü, degendile.
• Sabiyge kurmanlık etseñ, mañılayına soyğan malnı kanın
cakmasañ, etgen kurmanlığıñ kabıl bolmaydı, degendile.
• Sabiyni atın er kişi atasa, ahça bergendi, tişirıv atasa,
köleklik bergendi. Ala alay etsele, atağan atları ol sabiyge igi caraşadı,
sabiy uzak ömürlü, nasıplı boladı, degendile.
• Er kişi sabiy siyalmay kıynalsa, börünü tüğün alıp,
sabiyni kuvuğu bolğan cerine salıp baylağandıla.
• Sabiyni tulusu katmay köp tursa, aña "taş" degen
söznü köp kere aytdırırğa kerekdi, degendile.
• Sabiy cilyavuk bolsa, anı beşik başına it cıyaknı süegin
takğandıla. Neda anı itlik kölegine mirzevçük kuyup, eltip tirmenni çarhına
urğandıla. Artda andan gırcınçık etip, anası bla analığına aşathandıla.
• Sabiy erkegırıvnu atın aytıp tillense, anı oğurlulukğa
sanağandıla.
• Kızla tuvup tursala, artda tuvğan kıznı atın
türlendirgendile. Birge uşağan atla atamağız kızlağa, degendile.
• Tuvğan sabiyni kaş ortasında tamırçığı kök bolsa, anası
anı ızndan caş tabarıkdı.
• Sabiyni celkesi bek çuñur bolsa, kızğanç bollukdu.
• Caşnı kaşları koş bolsala - cuvuk cerden katın allıkdı,
degendile.
• Sabiyni tişleri çığıp başlasala, cırna etip, başından
çaçmasañ, ala hiriş, kurtlu bollukdula.
• Köz tiygenñe kara baytalnı sütün içirirge kerekdi,
degendile neda bıstırdan bir curunçuk alıp, anı küydürüp iyisgetseñ, köznü
keteredi, dep iynanñandıla.
• Başı cülünürük sabiyni çaçın caz başında, cañı kırdık
çıkğan zamanda cülüseñ, terk öserikdi, kalın bollukdu, dep iynanñandıla.
• Sabiyle çeçekden avrumaz üçün, duppur cerni kazıp, teşik
etip, alanı anı içi bla ötdürürge kerekdi.
• Üyde avruğan bolsa, tışından otnu almağandıla. Tışına va
bergendile - avruvnu kızıvu ketedi dep.
• Aşhamdan sora aşay turğanlay, avuz kabınıñ cerge tüşse,
anı sıypap aşarğa kerekdi, rıshıñ çarpımazça.
• Tışına, aravun dep kelgenñe berseñ, süt buzuladı.
• Irıshıñı başından üydegiñe başlap, tışına alay çığarırğa
kerekdi, degendile.
• Sütnü çiyley berseñ, ırıshıñ ketedi.
• Önküç alğan ahçanı kaytara turup, ahçañı başından bir
eki-üç kağıtnı kesiñe koymay berseñ, kalğan açhañ bereketsiz boladı.
• İñirde birevge ahça berseñ, ırıshıñ ketedi.
• Kesiñ urluk sepginçi başhağa berseñ, bahça igi bitmeydi,
degendile.
• Eki adamnı ortası bla ot ötdürseñ, ala cav boladıla.
• Urçuk sap bla otha tiyse, adamnı beti, kolu çağadı.
• Sohannı, sarımsahnı, cumurtha kabuknu otha athan adamnı
közüne arpa çığadı, dep iynanñandıla.
• Adamnı cuklap turğanlay, elgendirip vyatırğa caramaydı:
adamnı eki canı boladı da, ol cuklasa, biri ketgen etedi. Elgenip vyansa va,
ekinçi canı aña kelginçi, adam ölüp kalırğa bollukdu, dep iynanñandıla
burunñulula.
• Savula turğan iynekni emçeginden kan çıksa, anı sütün
.kabınıp turğan kesevnü üsüne savğandıla.
• Koçhar koşhandan sora, cañı tölü bolğunçu, üyde, koşda
bolsa da, gırcınnı cuka etmegendile: malla cukarğan eterikdile, cañı tölü
ölüvçü bollukdu dep.
• Otha tuz atsañ, malıñ çalpırıkdı, degendile.
• Cünnü otha atıp küydürseñ, mal korağan etedi.
• Gurtha cumurthalanı sabiyge saldırthandıla: "Sabiy
ösüp, alllına barğança, bu iş da añuna barlıkdı", dep.
• Tölü başın kesgen zamanda, aña atap, boza etgendile. Ol
bozanı başından törge tökgendile, alğışlap: "Bılay tögülsün ekinçi cılda
kozula", dep. Allay alğış kabıl
boladı dep, bek ynanñandıla.
• Koçhar koşhanda, kurmanlıkğa kökbaş, kök-ala, aktuyak irikni
soysañ, koyla egiz-egiz tabarıkdıla, ala da çarpıvsuz öserikdile, degendile.
• Em alğa tuvğan kozunu (tölü başın) sılap, oñ kulağın iynek
süt bla cuvarğa kerekdi.
• Mal acaşsa, börü tiymezça, bıçaknı (kamanı) kınından
•çığarıp, ızına ters canı bla salğandıla.
• Avruğan adam macüsü kabırğa barıp, andan taş alıp,
arkasına kötürse, igi bolup kaladı, degendile.
• Bosağağa başsız çüy ursañ, ol mukladisça (magnitça) seni
üyüñe kelgan aman adamnı vuvn alıp koyadı, dep iynanñandıla.
• Adam ölse, sabiylege temir kapdırğandıla, alağa zaran
cetmesin, dep.
• Üyden birev uzakğa ketse, aña zaran cetmezça, otdan
kesevnü alıp, kabırğada kömür
tartıp: "Kaç etdim", -
degendile.
• Ak cin taza cerni süedi, kara cin a - kirli cerni süedi,
degendile.
• Almastını çaçın alıp, tıpır taşnı tübüne basdırsañ,
almastı ne aythanıñı da etip aylanadı, ne cumuşuña da baradı, degendile.
• Cin zaran cetgendi desele, adamnı, kesini uzunluğuna teñ
bolğan bir kamişni alıp, duva okup, artda anı avruğan adamnı eski kiyimlerine
çırmap, üynü oğarı canında basdırğandıla. Alay etseñ, cin zaran adamnı üsünden
ketgen etedi, dep iynanñandıla.
• Adam ağaçda, tavda ne başha adamla bolmağan cerde kesi
bara turğanlay: "Ey, ey", dep kıçırık eşitse, hahay etip: "Hoyt,
hoyt", - derge kerekdi. Allay tavuş eşitilinñen cer şaytan kozlağan cerdi,
degendile. Adam ol tavuşnu eşitip, cuk aytmay ozsa, şaytan: "Al tuvğan
sabiyiñ teli bolsun, kalğanı ölü bolsun", - dep karğağan etedi, degendile.
• Mamır keçelede uzakdan sabiy cilyağan tavuş eşitilse,
şaytannı sabiyin börü aşaydı, deydile.
• Sabiy avrumağanlay, arıkdan-arık bolup barsa: "Anı aç
ölük aşaydı", - degendile. İgi eter üçün, ağaç ayak bla ağaç kaşık alıp,
üç da gitçe güttüçük etip, kabırlağa eltip, anda koyup ketgendile.
• Cerge issi suv tökseñ, cin küedi da, öçügüp, sabiyge zaran
etedi, degendile.
• Çıraknı üfğürüp öçültsen, şaytan: "Irıshıñ alay
öçülsün", - dep, karğaydı, degendile.
• Ak cilyan can
alıvçudu, dep iynanñandıla. Adam anı körse, köp turmay öledi, degendile.
• Ak cilyannı öltürgen bek amandı dep, aña tiymegendile.
• Vuçu, vuğa barlık künün da, kayrı barlık cerin da, aytsa,
colum bolluk tüyüldü dep, caşırğan etgendi.
• Vuğa, tañ atmağanlay, adam közü körmesin ketgenibizni
dep,.tañ athınçı ketgendile.
• Vuçunu allına ne koyan, ne kiştik çıksa, ol vuğa barmay,
ızına kaytıp ketgendi.
• Vuğa cuvunup barmasañ, coluñ bolmaydı, degendile.
• Alğın vuçula oknu üyde salıp, tilek etip, vuğa alay
çıkğandıla.
• Vuçuluk bukdurğan işge sanalğandı. Ketip barğan vuçuğa:
"Kayrı barasa?" - dep sorsa birevlen, ol artha kaytıp kalğandı:
"Colum bolluk tüyüldü", - dep.
• Vuçunu colğa aşırsala, üyde adamları: "Koluñ - tolu,
başıñ - sav, ahşı colğa bar", - dep aşırırğa kerekdile.
• Vuğa çıkğanda, caramağan künlege iynanñandıla. Ol har
adamnı bir künü bolğandı, kesini iynanıvu bla.
• Maravçu: "Köz tiygendi, öltüralmayma alğınça", -
dep guruşha etse, molladan duva alıp, duva suv etip, anı uşkoğunu bırğısına:
"Allah, maña zaran cetdirgenni kurama, athanımı (canıvarlanı, kiyikleni)
kanı bılay tögülsün", - dep çaçhandı.
• Vuçu, kiyik öltürüp, ızına kaytsa, aña tübegen adamla:
"Ey, çok, çok, çok, kuru da coluñ mamukdan bolsun, üyüñ zavukdan
tolsun!" - dep, col canından hansçıklanı ne çöpçükleni cırtıp, anı üsüne
athandıla.
• Vuçu tübegen adamğa (uvdan kaytıp kele) colluk emda honşuluk,
az-köp bolsa da, ülüş bermese, ırıshısı artha ketedi, dep iynanñandıla.
• Vuçulağa kiyik etden haram adamğa ülüş berirge
caramağandı. Ol töreni buzsañ, Apsatı çamlanadı, degendile.
• Vuğa cürügen adam miñden sora kiyik öltürse, anı carlılık
kısadı, ne, Apsatını karğışı cetip, ol acımlı öledi, degendile.
• Kün kıssa, üçlü atnı baş süegin alıp, aña duva cazıp,
suvğa atsañ, cavun cavadı, dep iynanñandıla.
• Kün buzulup köp turğandan sora, keçe uku kıçırsa, kün
ayazadı.
• Koy (cılkı) col kıbılağa tartsa, cavun bolluk tüyüldü, tüz
bolsa, cavarıkdı.
• Boyunsa culduzla tüz bolsala, kün buzulmaydı, kıñır neda
başha türlü bolsala, kün buzuladı.
• Koy col kökde açık ariv körünñen cılnı oğurlulukğa
sanağandıla. Har nede da moñluk boladı, halkla arasında tınçlık boladı, dep
kuvanñandıla.
• Caz başında kök birinçi kere kıbıla canından kükürese,
bitimli cıl bollukdu, degendile.
• Teyri eşigi açılğan zamanda ne alğış etseñ da, ol kabıl:
boladı, dep iynanñandıla.
• Teyri kılıçnı tübü bla ozsañ, kız eseñ - caş bolasa, caş
eseñ - kız bolasa, degendile.
• İlkerle, Boyunsala (culduzla) ertte çıksala, cıl cılı
boladı.
• Caz başında "baldracüz", "kara kaya",
"oba kirgen", "aman-köz" degen künle ketginçi, kün
cayıkmaydı, degendile. Bu künle (ala üçüşer boladıla) mart emda aprel aylada
boladıla.
***
• Tüşüñde ayran, süt emda
başha aknı körseñ, igidi.
• Kesiñi biyik cerde körseñ, kuvanırıksa.
• Meşhut, adam kirle, bitle - ırıshığa körünedile.
• Cilyan, gılıv
çıçhan, börü - cavlarıñdıla, sak bolurğa: kerekse.
• Çaçıñ uzun bolup körseñ - kuvanırıksa. Cülünüp, ne
kırkılıp körseñ - carsırıksa.
• Kirsiz suv, çırak canñan, kün tiygen, ariv azık aşağan
--kuvançha.
• Kir suv - kayğığa, uşakğa, sözge körünedi.
• Minçakla tağıp körseñ - cilyağan eterikse.
• Koçhar - cañı kullukğa körünedi.
• Arakı, sohan, sarımsah körseñ - kıynalğan eterikse.
• Arbazıñda terekni kesilip körseñ - üyden adam öledi.
• Azıv tişiñ tüşüp körseñ - kısha cuvuğuñ öledi.
• Al tişiñ tüşse - keñ cuvuğuñ öledi.
• Tüşüñde ölgen adam saña bir zat berse - ırıshı tüşer,
senden alsa va - ahluñ ölür.
• Bıçak caşçık tuvarık bolsa körünedi, kıptı va - kızçıkğa körünedi
("Къарачай-малкъар фольклор. Хестоматия".
Хаджиланы Танзиля жараштыргъанды)
Kaynak: http://www.elbrusoid.org |