KABARTI-MALKAR CUMHURİETDE MALKAR HALKNI TURUMU
Kuzey (Şimal) Kavkaznı Kabartı-Malkar respublikasında bügün bolum sernek tartsañ kabınırçadı. Respublikanı ol bolumga keltirgen ? kabartı başçılanı malkar türklerine karşçı siyasetleridi. Ol kara innet uzak zamanladan beri keledi. Biz tarihhe teren kirib ketmey, kuru bir ömürde bolgan işlege karayık.
1920-çı cıl ? Sovet vlast ornalgandan sora ? Tau respublika kuraladı. Anı kuraganla: Çeçen, İñuş, Tegey, Kabartı, Karaçay, Malkar. Ol respublikanı çaçılıuu Kabartını kaygısı bla başlanadı. Kabartı başçıla (Betal Kalmıkov) Tau respublikadan Kabartını ayırgan bla kalmay, Stalinñe sözlerin ötdürüb, Malkarnı da Kabartıga koşduradıla. Alay başlanadı sovet vlastnı közüuünde Malkarnı cutuu politikası Kabartını.
1944-çü cıl ol politikanı, aman hansnıça, em bek çakgan, baş kushan közüuüdü. Malkar halknı dump etib, anı candet curtuna ie bolur dıgalas, Kabartı başçılaga kanlı işle etdiredi. Kabartı başçıla (Kumehov) Sovet kralnı başçılarına ötürükleni cazıb (malkar halk başdan ayak amanlıkçıdı; sovet vlastnı cauudu; faşist Germaniyanı canına köçgendi? degença), günahsız malkar halknı curtundan sürdüredile.
Onüçcıllık soykırımdan-sürgünden 1957-çi cıl malkar halknı sau kalgan carımı kayıtaladı ızına. Biyagınlay Kabartıga koşub, Kabartı-Malkar respublikanı kuraydıla. Alay a, Kabartı başçıla, babalarını siyasetlerin bardıra, malkar halkga kral bergen açhanı malkar halkga cetdirmeydile. Malkarnı 80 eli bügün da oülganlay, ızına süelmey turadı.
1990-çı cıllada Sovet kral çaçılganlıgına, cañı Ereseyni da (Rossiya Federasiyanı da) millet politikası amandan aman bolgan bolmasa, igi canına türlenmeydi. 1991-çi cıl Rossiyanı parlamenti algan ?Sürgünñe tüşgen halklanı hakından? zakon bügün da işlemegenley turadı. Zakon buürgança, sürgünñe deri bolgan malkar rayonla ızına kuralmagandıla.
Art cıllada ua Kabartı başçıla cañı kıyınlık sala teberegendile Malkarga. ?Elle arası cerle? deb, Malkarnı büteu cerin, curtun sıyırıb alıb, satarga, çaçarga küreşedile. Bu haksızlıkga çıdayalmay, Malkar halknı aksakalladan kuralgan Töresi Rossiyanı Anayasa Mahkemesine tarıgıu kagıt bergen edi. Miyik Mahkeme tarıgıuga karab, elle arası cerle? deu tüz bolmaganın, ol haksızlıknı kuruturga kereklisin da çertib, begim alganlı üç cıl. Alay a, Kabartı başçıla ne kral zakonña, ne Anayasa Mahkemeni onouuna sıyınmaydıla. Kralnı başçıların da, kara halknı da aldarga küreşedile. Ala aythan: Malkarlıla aythança bolsa, Kabartı-Malkar respublikada cerni köbüsü Malkarga ketib kaladı? deydile. Ol a ? ötürükdü. Bir canından ? az-köb bolsa da ? ol cer Malkar halknı tuugan ceridi, Ata curtudu.
Ekinçi canından a ? ?ol köb cer? ne bolganına karayık. Kabartı-Malkar respublikada adam sanı bla malkar halk 12% boladı. Malkarnı curtuna sanalgan cer respublikanı territoriyasını 40 % boladı. Ol cerni aslamısı taulalla, kayalalla, çegetlelle. Kalgan cerni da igi kesegi bla ? ?millet park?, ?miyik tau zapovednik?, zakaznikle, ?uuçuluk mülkle? deb, Moskva bla respublika hayırlanadıla.
Eki honşu rayonnu teñleşdireyik: tau Elbrus rayonnu emda tüzde ornalgan Bashan rayonnu. Tüzde ornalgan elleni cerleri eki-üç katha köbdü tau elleden. Anı üsüne, Hukumetni (pravitelstvonu) begimi bla, tau elleni cerlerinden 156 miñ gektar cerni kral sıyırıb kesine algandı. Alay bla, adam başından tergesek, Çegem, Çerek, Elbrus rayonlada caşaganlaga 0,47; 0,37; 0, 32 gektar saban cetedi.
Malkar halknı izlemi tüz bolganın çertib, kralnı Anayasa Mahkemesi eki kere begim algandı. Alay a, Kabartı başçıla, kabartı millet organizasiyalanı da ayak üsüne turguzub, Malkarnı cerin küçleb turur akıl algandıla. Taulunu börkü bla, halknı curtu bla oynarga caramaganın añılay bolmazlamı? ?Bireunü börkün alsañ, börküñe sak bol? degenni bile bolmazlamı? Biledile, alay a kabartı başçıla, haram işlerin eter üçün ? kerek bolsa dinlerin auuşdura, kerek bolsa kızların orus patçahha bere ? ürenñendile. Orus kralga keslerin em ışanñılı kulla etib, sanı az türk-musliman malkar halknı halklıgın, curtun kurutur umutnu koymaydıla. Kral da Kabartı-Malkar respublikada malkar halkga cete turgan haksızlıknı körmegença etib turadı. Alay bolsa da, duniya bılay turmaz. Tüzlük horlamay kalmaz. Tab, kesin hunaga caraşhan taş etib turgan Alan? organizasiya da, çekden-zakondan çıkgan terslikni költürmey, cıyılıuunda kerti söz aythandı. Ma ol söz.
''ALAN'' ORGANİZASİYa KBR-DE CER PROBLEMANI KRALNI 131-Çİ FEDERAL ZAKONUNA KÖRE ETİLİRİN İZLEYDİ (2010 CIL, YaNVARNI 14 )
Kabartı-Malkarda cer problemanı kralnı Rossiyanı 131-çi zakonuna köre eterge kerekdi. Organizasiyanı başçıları bılay aythandıla keslerini press-konferensiyalarında (14.01.2010), ketgen cılnı eseblerin çıgara.
?Alan? organizasiyanı tamadası general Sufyan Beppaev ?Kabartı-Malkarda Rossiyanı "Ob obşçih prinsipah organizasii mestnogo samoupravleniya v Rossiyskoy Federasii? 131 nomerli federal zakonu tolturulmaganı, kralnı Konstitusion Südünü Begimi (03.04.2007) üç cılnı uzagına tolturulmaganı ? bıladıla respublikada halnı korkuulu etgen?,- degendi.
?Alan? organizasiyanı ekinçi başçısı akademik Magomed Apşaev KBR-de turumga tolu analiz etgendi:
?KBR-de tau ellege asrı köb cer cetedi deu ? ötürükdü, respublikanı camagatın aldar dıgalasdı bu. Malkarlıla respublikada 12% boladıla. Malkarnı ceri respublikanı cerini 40% boladı. Alay a, kertisinde Malkarga kalgan cer bek azdı. Ne üçün deseñ, Malkarnı cerini köbüsü karlı tauladıla, bugoyladıla, kayaladıla, çegetledile. Kalgan cerini da köbüsün kral bla respublika ?millet park, tau zapovednik, uuçuluk mülkle? deb, Malkardan sıyırgandıla.
Tüzde ornalgan kabartı rayonlanı cerleri tau malkar rayonlanıkıdan ese eki-üç katha köbdüle. Teñleşdirigiz da karagız Baksan rayon bla Elbrus rayonnu. Pravitelstvonu begimi bla tau (malkar) rayonladan kral kesine 156 miñ gektar cerni sıyırgandı. Endi Çegem, Çerek, Elbrus rayonda caşaganlaga adam başına 0,47; 0,37; 0,32 gektar saban cetedi?,-degendi professor Apşaev.
Kabartı ?Malkarda halkla arası bolum amanña ketmez üçün, ?Alan? organizasiya bu işleni bolcalsız eterge tıyınşlı köredi:
Respublika Rossiya kralnı zakonları bla caşarga kerekdi; KBR-de cer soruunu Rossiyanı 131-çi federal zakonuna emda Rossiyanı Anayasa Mahkemesini 03.04.2007 cıldan Onouuna köre eterge kerekdi; KBR-ni pravitelstvosunu begimi bla Malkarnı 156 miñ gektar sıyırılgan cerin ızına kaytarırga kerekdi; ?Elle arası cerleni üsünden? 12 emda 13 nomerli respublikan zakonlanı Federal zakonña karşçı barganları üçün tohtatırga kerekdi. Bu zatla etilmey, respublikada tüzlük da, tınçılk da bolluk tüldü?,- deb boşagandı sözün akademik Apşaev.
|
