Anasayfa | Kayıt | Giriş Hoşgeldiniz Ziyaretçi | RSS
Site menu
bookmark
Kategoriler
Genel [26] KARAÇAY MALKAR [29] Kültür [27]
İstatistikler
  • visitors by country counter
    flag counter


    Toplam girişler: 1
    Ziyaretçiler 1
    Kullanıcılar: 0

  • Kurlar
    ГТРК
    TV KARACHAY
    TV MALKAR
    Вести КБР
    Bars-El Radiyo
    KURAN
    Anasayfa » Makaleler » KARAÇAY MALKAR

    KARAÇAY - TÜRK DÜĞÜNÜNDEN BİR MOTİF: ALGIŞ
    Karaçay - Türk Düğününden Bir Motif: Algış Yazdır E-posta
    Yazar Hasan ÜLKER   

    KARAÇAY - TÜRK DÜĞÜNÜNDEN BİR MOTİF: ALGIŞ


    H. ÜLKER

    Kuman - Kıpçak Türkleri'nin bir dalı olan Karaçay Türkleri folklor; örf, adet ve  an'aneleri ile dikkat çekici bir boydur. Bugün bile Ortaasya menşeli kelimelerle kurulan cümleler ile konuşmaları ilgi çekicidir.
    Rasonyi, Arat ve diğer dil - kültür, tarih ilim adamlarınca Karaçay lehçesi Kıpçak karakterinde olan diller grubunda" tasnif edilmektedir(1). Bu lehçenin gramer hususiyetleri de Saadet ÇAĞATAY tarafından izah edilmiştir(2). Buna rağmen Karaçay Türkçesi hakkında maalesef bugünfazla araştırma yapıldığı söylenemez. Burada "Karaçay-Malkar Türklerinde Hayvancılık ve Bununla ilgili Gelenekler" adlı eseri neşreden Ramazan KARÇA ve H.Zübeyr KOŞAY'ı konumuzla ilgili bu hizmetlerinden ötürü saygı ile anmak isterim.(3)
    Prof. Dr. Bahaeddin ÖGEL, Karaçay Türkçesinden aldığı bir kelimeyi (=bişlak) bakınız nasıl değerlendiriyor:
    ".. Bışlak sözü öyle anlaşılıyor ki peynir anlayışını karşılayan en eski TÜRKÇE söz idi. Bu Türkçe söz, Arapça gerçek karşılığı verilmiş olarak, ilk defa İbnü-Mühenna Lügatında görülür (...) Afyon Emirdağındaki Karaçay aşiretînden  derlenmiş olan bu bışlak sözü, Türk kültür tarihi bakımından önemli bir belgedir"(4).
    Biz de, "bışlak" gibi daha çok kelimenin metin neşri yoluyla kültür tarihçilerimizin hizmetine sunulabileceği inancıyla, derleyebildiğimiz üç algışı yayınlıyoruz. Bu yazımızda Karaçay Türklerinin düğünlerinde söyledikleri "ALGIŞ"ı, Türkiye Türkçesi ile karşılaştırmalı olarak sunacağız. Görüleceği gibi, kelimelerin çoğu, cümlenin gidişine göre anlaşılacaktır. Biz metinleri elimizden geldiğince kelime kelime vermeye çalıştık, yine de bir sözlük kısmı koymayı uygun gördük.

    Algış (Dua) : Gelin damat evine geldiğinde yapılır. Algış yapılacağında, düğün evinden bir tas hoşaf veya su (tatlılandırılmış) alınır, ve algış yapacak kişi, elinde Algış Ayak (dua tası), algışa başlar. Algış bittiğınde gelin eve girer. Orada bulunanlar da (daha ziyade gençler), AMiN diyerek bu tastan içerler. Algışlardaki dilekler, Karaçay Türk toplumunun yapısına ait içtimaî yardımlaşma müessesesini yansıtır niteliktedir. Yeni kurulan aile için olduğu kadar, bütün toplum içinde iyi dilekler vardır. Algışa bütün olarak baktığımızda aklımıza Dede Korkut'un "soylama"ları gelmektedir.

    Elimizde üç çeşit algış olup, bunlardan ikisi Konya/Sarayönü kazasına bağlı BAŞHÜYÜK Kasabasında. tarafımızdan derlenmiştir. Diğeri ise Tokat/Artova kazasına bağlı ARPACI - KARAÇAY köyünden Zekeriya ATLI tarafından gönderilmiştir. Sayın Atlı`nın gönderdiği metnin kısalığı ve kopukluğu dikkatimizi çekti. Yaptığımız araştırmada, eskiden beri süregelen bu adetin Arpacı ve Tokat'a bağlı ÇÎLEHANE - Karaçay Köylerinde artık uygulanmadığını öğrendik. Başhüyük Kasabasında ise bu adet halen sürmektedir.

    Metinleri, üzerlerinde herhangi bir düzeltme yapmaksızın derlediğimiz şekliyle sunuyoruz. Türkiye Türkçesine çevirme esnasındaki hatalarımızın mazur görüleceğini ümid ediyoruz.

     

    ALGIŞ AYAK

    Allah hayırlı uğurlu etsin
    Bek bitsinle sabanla
    Aşamasın gabanla
    Caşamasınla amanla
    Butun burub oltursun
    Olturgan cerinde urçuk  toltursun
    Kaynanasın, kaynatasın
    aytganın etmese
    Cılay burula oltursun.
    At berse çabuuçusun bersin
    ît berse kabuuçusun bersin
    Koy berse cünlüsün bersin
    Eçgi berse sütlüsün bersin
    Baltanı balağa urub
    Andan da tarıga urub
    Andanda nença bürtük cabışsa
    Allah ança igilik bersin
    Köb igiliğigizge cümle Müslüman bılay kelsin
    Darısı da gençleni basma bolsun.

    DUA TASI (Türkiye Türkçesi)

    Allah hayırlı uğurlu etsin
    Çok büyüsün ekinler
    Yemesin  böcekler
    Yaşamasınlar kötüler
    Dizin büküp otursun
    Oturduğu yerde kirman eğirsin (doldursun)
    Kaynanası ve kaynatasının
    dediğini yapmazsa
    Ağlaya sızlaya otursun.
    At verse koşucusunu versin
    Köpek verse ısıranını versin
    Koyun verse yünlüsünü versin
    Keçi verse sütlüsünü versin
    Baltayı bala vurup
    Ondan sonra darıya vurup
    Ondan da ne kadar tane yapışsa
    Allah o kadar iyilik versin
    Çok iyiliğinize cümle müslüman böyle gelsin
    Darısı da gençlerin başına olsun.

    Kaynak Kişinin, Adı: Hamza AYDIN
    Yaşı: 54
    Derleme tarihi: 03.03.1982
    D.yeri: Tokat/Artova Arpacı - Karaçay Köyü

     

     

     

    ALGIŞ AYAK

    Voy, töhtagan tohtasın, tohtamagan da bek süygenin cabsm...

    Algış, ayak, bal ayak kolubuzga alayık tilibiz bla calayık. Allah'dan kelgen kıyıllıkladan barıbız da kengde kalayık.

    Voy, bu kelin bu üyge sıylı kelsin, süyülüb kelsin, eter işin bile kelsin.

    Voy. bu kelin bu üyge nek boldu degenni, tauga barıga eşeği bolmasın, bolsa da sırtı cavur bolsun. Balaları ua kalmay barıda gavur bolsun.

    Bek bitsinle sabanla, aşamasın gabanla, sabanlanı başına karış cetmesin, tübünden bogene ötmesin.

    Voy, bu kelin tabsın eğizleni, caşı ceksin ögüzleni, kızı ursun küyüzleni.

    Voy, bu kelin bu üyge iği bolsa, butlay urçuk toltursun, iği ua bolmasa cılay burula oltursun.

    Ulludu bu ayaknı hurmeti, munu hazırlagannı ua eki dünyada carık bolsun beti.

    Voy, men algış etalmayma, Ulu Allah algış etsin, sıylı paygambar amin desin, Allah barıbıznı da kesiğiz süygença etsin.


    DUA TASI (Türkiye Türkçesi)

    Heyy, duran dursun, durmayan da en sevdiğini kapatsin (mezara koysun).

    Dua tası, bal tası, elimize alalım, dilimiz ile y alay alım, Allah'dan gelecek acılardan hepimiz de uzakta kalalım.

    Heyy, bu gelin bu eve güzel ahlakla gelsin, sevilip gelsin, yapacağı işi bilip gelsin.

    Heyy, bu gelin bu eve niye oldu diyenin, dağa gitmeğe eşeği olmasın, olsa da sırtı yara olsun. Çocukları da hiçbiri kalmadan hepsi de gavur olsun.

    Çok büyüsün ekinler, yemesinler böcekler, ekinlerin başağına karış yetişmesin, altından kuşlar geçmesin.

    Heyy, bu gelin doğursun ikizleri, oğlu taksın öküzleri, kızı dokusun halıları.

    Heyy, bu gelin bu eve iyi otursa, butu kadar kirmanları eğirip.doldursun, iyi olmasa ağlaya sızlaya otursun.

    Heyy, büyüktür bu tasın hürmeti, bunu hazırlayanın da iki dünyada aydınlık olsun yüzü.

    Heyy. ben dua edemiyorum, ulu Allah dilesin, ahlakı güzel peygamber amin desin. Allah hepimizi de kendi sevdiğimiz (istediğimiz) gibi etsin.

    Kaynak kişinin Adı: Yaşar TEZCAN
    Yaşı: 40
    Derleme tarihi: 25.12.1982
    D.yeri: Başhüyük Kasabası


    ALGIŞ AYAK

    Kelgen kelin nasıblı bolsun
    İgilikni beri etsin
    Amanlıknı keri etsin
    Butun burub oltursun
    Butlay urçuk toltursun
    Işara kelsin, küle kelsin
    Eter işin bile kelsin
    Kelgen cerin  süe kelsin
    Kelgen kelin kutlu bolsun
    Köb cönesin, curtlu bolsun
    Bek cabışsın eri bla
    Et bolğança teri bla
    Eter işin terk toltursun
    Absınlaga ülgü toltursun
    Har kimda anı ariu körsün
    Al tabganı tayakçı bolsun
    Izı bla tarakçı bolsun
    Tayakçı tayak tutsun
    Tarakçı tarak tutsun
    Akılları tüz bolsun
    Ömürleri cüz bolsun
    İşge ürensin kolları
    Halk bla bolsun colları
    Eşikge çığıb camcı urgan
    Atga minib kamçı urgan
    balaları bolsunla
    Amanladan keng kalsınla
    Aşgılıkga bek çapsınla
    Nasıbnı köb tabsınla
    Tabuuçu bolsun eğizleni
    Caşı çeksin öğüzleni
    Kızı ursun küyüzleni
    Allah bersin
    öğüznü  tarthanın
    atnı çaphanın
    işgoknu atganın
    koynu tüklüsün
    iynekni sütlüsün
    Kelgenleni oolları
    mamukdan
    Caşaulan bolsun zaukdan
    Kuuançıbız har künde
    bılay bolsun
    Bu kuuançga kelgen
    nasıbdan tolsun
    Nasıb halkdan ketmesin
    Kıyıllık halkga cetmesin
    Kelgenleni colları mamur bolsun
    Caşau bolsun birlikte
    Bolayık birbirin süymeklikde
    Carısınla cürekle
    Tüz bolsunla niyetle
    Kabul bolsun aşgı tilekle
    Tüz niyet caşasın
    Zarnı küye asasın
    Kozlamagan tişi kalmasın
    Cazıbız cavumlu bolsun
    Künübüz künlü bolsun
    Kışıbız karlı bolsun
    Halkbız mallı bolsun
    Harzatıbız barlı bolsun
    Kabırıbız nurlu bolsun
    Kartlanbız akıl iş üretsinle
    Caşla kızla da anı etsinle
    Halal kıyın aşayık
    Birbiribizge boluşayık
    Allah süygenleden bolayık
    Bek bitsinle sabanla
    Aşamasın amanla
    Başlarına karış cetmesin
    Tüblerinden cilan ötmesin
    Etgen muratları tabsınla
    Birbirin caratsınla
    Suu bla mürzev birbirine
    caraşganı kibik
    Alay caraşsınla
    Ulludu bu ayakm hürmeti
    Carık bolsun munu etgenni beti
    Algışcıla algış etsinle
    Aminçile amin desinle
    Amin değen tilegin tabsın
    Amin demegen tilin kabsın
    Men algış etalmayma
    Sıylı paygambar amin desin
    Ulu Allah kabul etsin
    Bu hoşap bargan cerge
    Avruu barmasın.

     

     

    DUA TASI (Türkiye Türkçesi)

    Gelen gelin nasibli olsun
    İyiliği beri etsin
    Kötülüğü geri etsin
    Dizin büküp otursun
    Butu kadar kirmanları doldursun
    Tebessüm ederek, gülerek gelsin
    Yapacağı işi bilerek gelsin
    Geldiği yeri severek gelsin
    Gelen gelin kutlu olsun
    Çok çoğalsın yurtlu olsun
    Kocası  ile beraber olsun
    Etin deriyle olduğu gibi
    Yapacağı işi tez bitirsin
    Eltilere elbise (çeyiz) doldursun
    Herkes onu güzel görsün
    İlk doğurduğu koyuncu olsun
    Koyunca sopa tutsun
    Sonraki dokumacı olsun
    Dokumacı tarak tutsun
    Akılları düz olsun
    Ömürleri yüz olsun
    İş öğrensin kolları
    Herkesle (halkla) beraber olsun yolları
    Kapıya çıkıp camcı (kepenek) silkeleyen
    Ata binip kamçı vuran çocukları olsun
    Kötülerden uzak kalsınlar
    İyiliğe çok koşsunlar
    Nasiblerini çok bulsunlar
    Doğursun ikizleri
    Oğlu bağlasın öküzleri
    Kızı dokusun halıları
    Allah versin
    Öküzün çekenini
    Atın iyi koşanını
    Silahın atanını
    Koyunun yünlüsünü
    İneğin sütlüsünü
    Gelenlerin yolları pamuktan
    Hayatları olsun sağlıkta
    Sevincimiz her gün böyle
    Bu sevince gelen nasibden dolsun
    Nasib halkdan gitmesin
    Kötülük halka gelmesin
    Gelenlerin yolları mamur olsun
    Hayat olsun birlikte
    Olalım birbirimizle sevgide
    Yansınlar yürekler
    Doğru olsun niyetler
    Kabul olsun iyi dilekler
    Düz niyet yaşasın
    Kıskançlığı güve yesin
    Doğurmayan dişi kalmasın
    Yazımız yağışlı olsun
    Günümüz güneşli olsun
    Kışımız karlı olsun
    Halkımız mallı olsun
    Herşeyimiz varlı olsun
    Kabirimiz nurlu olsun
    İhtiyarlarımız akıl-iş öğretsinler
    Oğlanlar-kızlar da onu yapsınlar
    Çalışıp (kazanıp) yaşayalım
    Zor kazansak da helal kazanıp yiyelim
    Birbirimizle sırt sırta verelim
    Allahın sevdiklerinden olalım
    Çok büyüsün ekinler
    Yemesin kötüler
    Başaklarına karış yetişmesin
    Altlarından yılan geçmesin
    Dilediklerine kavuşsunlar
    Birbirlerini beğensinler
    Su ile ekinin birbirlerine yakıştıkları gibi
    Öyle yakışsınlar
    Büyüktür bu sözlerin hürmeti
    Bunu yapanı her iki dünyada da
    Açık olsun yüzü
    Duacılar dua etsinler
    Aminciler amin desinler
    Amin diyen dileğini bulsun
    Amin demeyen dilini ısırsın
    Ben dua edemiyorum
    Ahlakı güzel Peygamber amin desin
    Ulu Allah kabul etsin
    Bu hoşafın gittiği yere
    Allah hastalık vermesin

    Kaynak kişinin Adı: Hasan ASLAN
    Derleme yeri : Başhüyük
    Derleme tarihi: 10.4.1982
    Yaş: 19

    NOTLAR:

    * Erek Lisesî, öğretmeni, VAN
    1. Laszlo Rasonyı, Tarihte Türklük, T.K.A.E. yay. Ank. 1971, s. 15
    2. Saadet Çağatay, Türk Lehçeleri örnekleri, DTCF yay. Ank. 1972, c. 2, s. 114
    3. Ramazasn Karca-Hamit Zübeyr Koşay, Karaçay Malkar Türklerinde  Hayvancılık ve Bununla İlgili Gelenekler, DTCF yay. Ank. 1954
    4 Baahaeddin Öget, Türk Kültür Tarihine Giriş, Kültür Bak. yay. Ank. 1975, s. 4, s. 30

    S Ö Z L Ü K
    Absın: Elti
    Aşamasınla: Yemesinler
    Amanla: Kötüler
    Aytganım: Söylediğim
    Andanda: Ondan da
    Anıca: Onun gibi, onun kadar
    Ayak: Tas
    Alayık: Alalım
    Alay: Öyle
    Ariu: Güzel
    Avruu: Ağrı, hastalık
    Butun burub: Dizin büküp
    Bolayık: Olalım
    Berse: Verse
    Bürtük: Tane, tohum
    Bla: île
    Barıbız: Hepimiz
    Bögene: Bıldırcın
    Beti: Yüzü
    Barlı: Varlı, varlıklı
    Bargan cerge: Gittiği yere
    Caşamasınla ı Yaşamasınlar
    Cılay burula; Ağlaya sızlaya
    Cünlü: Yünlü
    Calayık: Yalayalun
    Cetmesin: Yetişmesin
    Caşı: Oğlu
    Çeksin: Koşsun (atı arabaya koşsun)
    Carık: Aydınlık, temiz
    Cabışsın: Yapışsın, beraber olsun
    Camçı :Bir tür kepenek
    Cürekle : Yürekler
    Cauumlu: Yağışlı, yağmurlu, karlı
    Caraşsınla: Yakışsınlar
    çabuvçu: Koşucu, iyi koşan
    Degenni: Diyenin
    Etmese: Yapmasa
    Etalmayma: Yapamıyorum

    TÜRK  DÜNYASI  ARAŞTIRMALARI  DERGİSİ  Şubat 1985, s.122-128

     


    Kaynak: http://www.turkfolkloru.com
    Kategori: KARAÇAY MALKAR | Ekleyen: kaçigar (20-02-11)
    Görüntüleme: 2577 | Etiketler: karaçay, ayak, hasan, malkar, ülker, algış | Rating: 3.0/1
    Toplam yorumlar: 0
    ComForm">
    avatar
    Giriş Formu
    Site içi arama
    ....
    Керек кенгден танытыр

    Керексизге сёлешме, онгсуз бла кюрешме

    Керекни шиндиги мийик

    Керти айтханнга айгьакъ джокъ

    Керти акъыллыгъа кёз тиймез

    Керти джылтырар, ётюрюк къалтырар

    Кертини кирит тыймаз

    Керти сёзню кезден айт

    Керти сёз кери барыр

    Керти сёзге къарыу джокъ

    Керти суу салмаз, от джандырмаз

    Кетерик кетмей, келлик келмез

    Кеси аман балта алыб чабар

    Кеси аман ёмюрюн аман бла ашырыр

    ETİKETLER
    egiz caşçıkla başhüyük LAYPANLANI Bilal bashuyuk akbaylanı mihail adet başhuyuk appalanı hasan kara kübür culduzla söleşe bilsele drau katliamı bittirlanı tamara itil suuu ağa turur aşhı adam elge borçlu Bittirlanı aminat kiyimle çarh oyun üyle küreşni colunda bilal laypan karaçay üy kar atala babala es comakla halk cırla 8.mart çam haparla чам хапарла hapçalnı_mammet mussa batcaev gapalau sürgün atacurt bayrak köçgünçülük akka batcalanı gekki kamatur balkar kafkasya karachay Stalin ayak hasan bilal laypan kalamla kanatlıla karaçay hikaye anı hatıra sapar özden cır cırçı smayıl ismail semenov ahmat hazar karacahay karaçay kabartay adeb goçiya aytek buşuukun jenosid kasay borlak çoma cırçı Atilla gazalanı alim gıpı karaçat 8mart1944 genosit algış ufuk tavkul cugutur alanla kimledile curtubaev mahti bıllım chegem habaz holam curtubay curtubayev Аланы karacahaymalkar bayramuklanı halimat halimat malkar karçay bayram cumhuriyet Alan
    Meteo
    KONYA Click for Konya, Türkiye Forecast
    Medya


    Site kodu
    Karachay

    Siteler

    Karachay

    Karachay

    karachays.com

    http://www.elbrusoid.org Карачаево-балкарский фонд Эльбрусоид(R)

    karachays.com

    AS - ALAN

    Bashuyuk

    Karachay

    Copyright Karachay © 2024