.

NARAT
CANGIZ TEREK
Sürüuçü Atabiy bir jol, buunu ızlay barıp, kişi bilmegen bir
jangı jaylıkga türtülgendi. Elni otlau jerlerinden asırı
uzakda bolgandı, ol sebepden alayda malın kişi kütmegendi. Ekin-
çi jıl Atabiy, koy sürüuün alayga eltip, koş salgandı. Bir kün,
suu alırga kezleuge barganında, Atabiy kumda bir gitçe çarık
ızlanı körgendi. Da sora tişirıu beri kaydan çıkdı? Bazık terek-
ni artına bugunup, köp künnü saklagandı, kişini ua körmegendi.
Bir kün a sagışın ayak tauuşla böldüle. Karaganında, eliya
urgança bolup, ne aytırga bilmey kaldı – kolu bla uzalıp jete-
rik jerde bir kız süelip turadı: orta boylu, subay naratça bitgen,
jayaklarına kızıl urup, uzun kara kirpikleni tüplerinde közle-
ri julduzlaça. Elde kızladan başhalıgı – eşmeleri bolmaganı.
Kalın kara çaçı, uçları kesilip, inbaşlarına tögülüpdü.
Atabiy anı kim bolganın, atası-anası kaydagıların, çegetde
nek aylannganın sordu. Atabiyni sınay, kız, biraznı mıçıp, sora:
«Atım Naratdı, atam – Çeget İesidi», – dep juuap etdi. Alay bla
ekisi şagırey boldula.
Narat neden da bek çegetde aylanırga süygendi. Çegetde ol bil-
megen jer bolmagandı. Kart terekleden başlap, gitçe hansçıklaga
deri Çeget İesini kızı Naratha sıy bergendile. Naratnı kelgenin
körsele, anga jol koya, mazallı nazıla bir jayaklanngandıla, gül hansla
anı ayak tübüne jathandıla. Narat kögetlerin kabar üçün, alma, kert-
me terekle butakların enişge iygendile.
Künle kalay ketgenleri bilinmey, kaç tüşgendi. Sürüunü
jılı özennge endirir zaman bolgandı. Narat, Atabiy bla sürüuün
özennge deri aşırıp:
– Jaz ızınga kaytsang, meni bılayda izlerse, – dep, kalın çe-
getge taşayıp ketgendi.
Kışhı suuuk keçelede jılı ot jagada olturup, Atabiy Narat
kıznı esine tüşürgendi. Anı üsünden asırı bek sagış etgenden,
içinde tıyalmay, Naratnı haparın kesini şohu Börüşannga aythandı.
Kar erir-erimez, Atabiy koyların tauga sürdü. Biyagı talada
tohtap, koyların otlauga boşlap, kesi kız keliuçü jerge mıllık
athandı. Ol alayga jetginçi, kız kele tura edi. Narat koşha har
kün sayın kelip turgandı. Koy saugandı, bişlak sıkgandı,
uşhuuur etgendi, jılı kiyim tikgendi, kiyiz kıllagandı. Ne işge
da kolu jaraşhandı.
Bir kün koşha Börüşan kelgendi. Kızga karaganında, közün
alalmay kalgandı. Elge kayta, biteu jol uzunu kız közüne körü-
nüp bargandı. Tengine zarlık Börüşannı jüregin algandı. Atabiy
a Naratha janı kirip süygendi. Üyleneyik dep, kızdan tilegendi.
Kız unamay köp turgandı, men adamlanı içinde kalay jaşarıkma,
tukumung-jugung kimdi desele, ne aytırıkma dep, bu çurumnu salgan-
dı. Ahırında, ho dep, Atabiy anı atasına – Çeget İesine – barıp tile-
rin izlegendi. Jolnu körgüztgendi. Ming-ming jıllanı mından alda,
emenni urluklarını tışları taş bolganların, jangız bir urlugu
ua taşnı teşip çıgıp, sora ol taşnı, jüzükça, terekge kiydirip,
örge çıgarganın, beş kulaç jetgen, taş jüzüklü – ol Naratnı
atası bolganın aythandı.
Eski adetge köre, Atabiy Çeget İesine mal soygandı. Çeget İesi
bu zatnı oguraganı sebepli, Atabiy andan kızın tilegendi. Çeget
İesi ho degendi, alay kalınnı köp izlegendi. Atabiy anı tüşerin
neda, toü bitgenden sora, uuak-uuak tölerge izlegendi. Juuapha ol
külüp koygandı:
– Ol aythanlarıngı unut, ahşı ulan! Allay kıznı kalını men
kesgen kalından beş kere köpdü. Men anı üsüne entta koşhunçu,
bar, keltir, – degendi.
Atabiy köp sagış etgendi: süymekligini bagasın berir üçün,
allay bir zat kaydan tapsın? Tau Artına auarga, andan arı da urum-
lulaga keterge taukellendi, alay bolmasa da – patçahnı askerine ki-
rip, kulluk eterge. Ayırıla turup, Narat Atabiyge:
– Men seni narat kabına kirip saklarma. Sen kaytıp kelseng,
narat terekni katına bar da: «Men kelgenme, Narat!» – de, men olsagat-
lay adam kapha kirirme, – degendi.
Ayırılganlay, kıznı ayakları terek tamırla, kolları bla
barmakları – butakla, çaçı – jaşil iynele, sanları – subay terek
bolgandıla.
Atabiy, eline barganında, haparın tengi Börüşannga aythandı,
narat terek kalayda bolganın da bildirgendi. Kalınlık jıyıp
kaytsa, terekge ne sözle ayta barlıgın da tizgendi. Börüşan ol te-
rekge kişi tiymezça karay turlugun tilep ketgendi. Börüşannı
başına ua Naratnı üsünden kaygı kirgendi. Ne da etip, Naratnı
kesini üyüne jıyarga izlegendi. Kesiça, bir betsiz kauumnu birge-
sine alıp, narat talaga bargandı. Atabiy aythan narat terekni tabıp,
ol aythan sözleni aythandı. Kız allına çıkganlay, erlay sermep,
at beline atıp, mukut bolgandı.
Olsagatlay çeget saudan gürüldegendi. Atlılanı jolların kese,
terekle jerge-jerge iyilgendile. Naratlanı iyneli butakları aman-
lıkçılanı, boünlarından alıp, atladan jıgılthandıla. Börüşan
da, anı nögerleri da tamam junçugandıla. Betine şap dep tiyip-tiyip
bargan butaklanı bir janına eteme degenley, Börüşan kıznı ıç-
hındırıp iygendi, kız çeget içinde tas bolgandı. Terekle örge-örge
turgandıla, iyneli butakla sıydam bolgandıla. Börüşan, bedişli
bolup, nögerleri bla birge jolga küçden-butdan çıkgandı.
Bu zatnı üsünden hapar elleni barına jayılgandı. Naratnı
ariulugun eşitgen jaşla jaş narat terekleni içlerinde anı izley
jayılgandıla. Alay a ol terekni kişi tapmagandı, taphan esele da,
Narat adamlaga çıgarga süymegendi. Adamla Çeget İesini jüre-
gin kıynaganları üçün, tabiygat küçlü açıulanngandı. Çalgı
çalıu boşalgınçı, tohtamay, jarım jılnı kar jauup turgandı.
Kürtlede koy sürüule, tuuar sürüule, jılkıla kırılgandıla.
Elge auruu, açlık tüşgendi. Kartla, tilek tiley, kurmanlıkla et-
gendile. Naratnı izlegen ugay eseng, atın da sagınmazga dep, elçi-
leni barısına buyruk etgendile.
Köp jıl aradan ketgenden sora, Atabiy kişi jerleden kaythan-
dı. Jaşlay ketip, ızına bişgen er kişi bolup kelgendi, eti-sanı
sermeşiulede tüşgen jara tapladan tolu. Jarlı edi, endi ua bay bo-
lup kelgendi. Adamla, anı haparlarına tıngılap, tangnga deri çaçıl-
may turdula. Atabiy elçilege Börüşannı üsünden sordu. Anı etgen
amanlıgın aythanlarında, Atabiyni kaşı-başı tüyüldü. Sözüne
ie bolmagan, er kişi şohluknu tutmagan, kıznı sıyın teplegen
Börüşannga dert jetdirirge ant etdi. Tang jarıganlay, Atabiy, atı-
na jer salıp, narat talaga aşıkdı. Alayda terek köp edi, alay a ne
kıznı, ne taş jüzügü bolgan kart emenni tapmadı. Atabiy çegetde
talay künnü aylandı. Aşamaganlay, içmegenley, jaş, narat tereklege
barıp-barıp, suuuk kabukların kolu bla sılay: «Kelgenme, Narat», –
deydi, alay a süygeni çıkmaydı, sözü boşuna koraydı.
Künleni bir kününde tar jolçukda kesini jauuna tübedi. Bö-
rüşan, katının da, sabiylerin da olturtup, arbanı alıp kele edi.
Kamala, jiltinle tögüp, kıjıldap, bir birine çalışdıla. Bir ke-
sekden Börüşannı kaması bir janına çartladı. Alay, Atabiyni közü
sabiylege jetip, jüregi çançıp, kamasın kınına salıp, bir söz da
aytmay ketdi.
Jay ketip, kaç tüşdü, kış jetdi, anı ızından jaznı jumu-
şak künleri keldile. Atabiy, tohtamay, Naratnı izleydi. Alay, bla
jıyırma jıl ötdü. Kartla, jıyılıp barıp, çegetde Atabiyni tabıp,
izlegeningi koüp, üyünge kayt dedile. «Narat erge ketgen ese ua, ne
ua atası bla birge başha çegetlede jaşay ese ua? Andan sora da, ol ariu
jaş kız bolganın, sen a beling iyilgen kart bolganıngı unutma», –
dedile. Atabiy anı bla toü bolur dep iynanıp ugay, Naratnı tabıp,
anı julduzça közlerine bir jangız kararga izlegenin, ariu auazın
eşitirge süygenin aytdı.

Anı bla birge, adamla anı jüregin kıynaganları üçün, Narat-
dan keçginlik tilerge izlegenin da bildirdi. Kartla ketdile, Atabiy a,
biyagınlay, izlerge kalgandı. Naratnı birinçi kere körgen jerine
bardı. Kezleunü katında olturup, tolmagan muratını üsünden sagış
etedi. Jelçik urup, kartnı üsüne çapırakla tüşdüle. Elçile anı
bılayda taphandıla – terekleden tüşgen çapıraklanı tübünde bas-
dırılıp tura edi, katında kumda ua – tişirıu çuruklanı ızları.
Andan beri köp jıl ötgendi. Adamla, bu mudah haparnı unutmay, terek-
ge baltanı jetdirirden alga, Naratnı sakat eterbiz da dep, andan
korkadıla..