Ertte-ertte bir
cerleni cerinde, bir kıralnı elinde bir kişi caşagandı. Anı eki caşı bolgandı.
Ala süyümlü, ullu sanlı bolgandıla.
Bir kunleni kununde
ataları kıyın aurugandı. Ataları kesini ölurge cuuuklaşhanın angılagandı da,
caşlarına osuyat etgendi:
- Meni caşlarım! Endi
men, eşta da, duniyadan kete bolurma. Sizden ayırılıp keterden alga, sizge ahır
sözumu aytırga suyeme. Duniyanı başında adamga ahşılık, amanlık da, kuuanç,
buşuu da tubeydi. ölüm korkuuluk da colugadı. Da, ma meni sizge osuyatım: ne
bolsa da, kun bathan canına barmagız.
Ol sözleni aytıp
boşaganlay, ataları duniyadan ketgendi. «Kun bathan canına barırga nek cararık
tuyuldyu?» - dep caşları atalarına sormagandıla, nek deseng, ala anı sorgunçu,
ataları ölgendi.
Caşları atalarını
karasın kiyip, köp turgandıla.
Kunleni birinde
caşlanı akıllarına bir zat kızıu sagış bolup tuşgendi. «Kun bathan canına
barmagız», - dep, bizni atabız bizge nek osuyat etgen bolur dep, sagış eterge
kalgandıla. Anı ne uçun bolganın bilirge dep, ekisi da bir colouçulukga
çıkgandıla. Atabıznı bizge etip ketgen osuyatın ne bolganın bilginçi biz beri
kaytmabız dep, eki karındaş da kun bathan canına atlanngandıla. Ekisini da igi
caraulu andız camıçıları, ak başlıkları, igi caraulu atları bolgandıla.
Bargandıla bir kun,
bargandıla eki kun, bargandıla uç kun! uçunçu kunnu ingirinde bir ullu özenni
başından, sırtdan özennge karagandıla. Ol kıyırı, uçusu körunmegen tuznu içinde
bir mal suruule, suruuçuleri bolmaganlay, kesleri allarına otlay turganların
körgendile. Ol tuznu içinde suruuleni iyelerin tabarmı edik dep, ala bek köp
aylanngandıla. Bolsa da, suruuleni tiyresinde adamga tubemegendile. İngir
bolganda, aulakda tohtagandıla. Ahşı ullu ot etgendile. Bir igi mal da kesip,
aşap, toyup, catıp turganlay, tang alasına bir kıçırık eşitgendile.
- Ay, itden tuuganla,
meni ariu cerimi kir etip nek turasız? - dep ekisin da bir zat urup, sın taşla
etip koygandı.
Eki karındaş
ketgenden sora ua, ataları ölgende karnı bla kalgan analarına bir caşçık
tuugandı. Ol caşçık abadançık bolup, sabiyle bla oynay başlagandı. Anası da, ol
eki caşı da kun bathannga ketip, andan kaytmay kalıp, eri da ölup, cangız
caşçıgı bla kalganı sebepli, caşçıgın bek suyup, anga bek igi karap turgandı.
Caşçık karıulu
bolgandı. Ol nıgışda caşla bla oynap, alanı horlap, sabiyleni cilyata turgandı.
Sabiyle bir kun:
- Sen bizni bla
tuyuşup, karıuungu sınap, anga mahtanmay, kun bathan canına ketgen,
ölgenleri-kalganları da belgili bolmay kalgan karındaşlarıngı tabıp keltirseng
a? - dep, barısı da anı hılikkya etip, kulgendile. Caş, ingirde uyge kelgenley,
anasına sorgandı:Anam, meni
karındaşlarım barmı edile?
Anası:Koy-koy, caşım, ne etese? Seni karındaşlarıng
cok edi, - degendi.
Caşı alay katı
bolganda, anası aythandı:Da, caşım,
seni karındaşlarıng bar edile, alay bolganı uçun, sen alanı ne etese?..Koy, -
degendi.
Caş biyagı katı bolup
sorgandı:- Da, anam, ala ne bolgandıla?
- Caşım, bolup a ne
bolluk edile, seni atang öle turup, kesini caşlarına: «Kun bathannga barmagız»,
- dep osuyat etgen edi. Ala, ol aythannga karamay, bargan edile da, andan
kaytmay kalgan edile. Sen a endi alanı surap ne eterikse, carlı kibik, tınç,
ceringde tur, - dedi.
Caş bir belek
zamandan sora, atnı da kesi kurap:- Men
karındaşlarımı tapmay bolmam, - dep tebiregendi.
Ol da, kunbathan
canına bara-bara, uzak ketgendi. Kun-bathan canında ayamay, ol tuzde aylanş
tebiregendi. Aylana barıp, bir uylege cetgendi. Ol uyde cangız bir tişirıu
bolgandı. Caş haparın aythandı. Ol tişirıu caşha:- Harip, seni karındaşlarıng mında sın taşla
bolgan bolurla. Ma bu sen körgen malla barı da bir kıznıkıdıla. Ol kesini
cerinde adamnı cetse, anı sın taş etip koyadı, - degendi.
Caş:- Da, anga ne amal bollukdu? - dep sorgandı.
- Anga amal men
uyreteyim. Anı uyu bılay arı barıpdı. Ol kuru kesi bolsa edi, anı kim da horlar
edi. Anı bir aciri bardı da, anı saklagan oldu. Sen a bar da, uynu beri canında
çungur, ol çungurda teren uru kaz, sora atnı tuurasına çık da, terk okuna at
kişnegenley ol uruga buk, - degendi. - uç kere alay et da, ol adam körmese, anı
bek tuyer, andan sora çıksang a at kişnemez.
Caş barıp, ol
aythança etgendi. Kız uçunçu karap, adam körmegenden sora, atnı tuygendi. Caş
urudan törtunçu col çıkganında, at kişnemegendi. Caş uyge bargandı.
Kız cangız kesi
catıp, undurukda cuklap turganın körgendi. Caş kıznı eki çaç eşmelerinden
undurukga katı baylagandı. Eki ayagın da cibek arkan bla baylagandı. Sora
kabırgada tagılıp turgan kıl kobuznu sogup başlagandı. Kız kobuznu tauuşuna
sekirip turup, kararga tebiregeninde, tartıp, başın örge ayıralmagandı,
kureşgendi da, ayakların köturalmagandı. Ol zamanda caşha boyun salıp:- Ay, ne amanlıkçı eding! - degendi. Kız
dagıda aythandı:- Da, endi manga eterni
etding, allahdan aman tap, kollarımı, ayaklarımı, başımı boşla. Endi sen
suygenley bolsun, - degendi.
Sora caş iygendi.
Ekisi da caraşıp, bir
birge hapar aytıp tebiregendile. Caş bılay da bılay, eki karındaşım tas
bolgandıla da alanı izley keleme degendiKız:- Da endi alanı izlep da ne
eterikse, andan ese, koy, ekibiz da bu meni baylıgım bla caşap tururbuz. -
degendi Anı caş unamagandı.
Ugay, meni
karındaşlarımı da tabayık da, alanı da alıp, ekibiz meni elime barayık ansı,
anam kesi cangızdı, - degendi.Ekisi da tebiregendile. Eki sın taşnı katına
cetgenley kız aythandı:- Ma seni
karındaşlarıng bıladıla, bılanı bılay men etgenme, sau eterge kolumdan da
kellikdi, alay bıla sanga endi karındaş bolalmazla, andan ese koy, - dep
kureşgendi. Caş bir da unamagandı. Ol unamagandan sora, kız caşlanı sau
etgendi.
Caş bek kuuanngandı,
kesini har haparın başdan ayak aythandı. Sora törtusu da tebiregendile. Bara
ketip, keç bolup, uyge cetalmay, bir cerde tohtagandıla. Kız bla caş endi
cuklagan bolurla degenley, ol eki karındaş bir birlerine:- Endi bu bizden kiçi, kesine katın da alıp,
bizni da eltip barsa, bizge ayıpdı. Bir amal eteyik, - degendile Alanı alay
aythanların kız eşitgendi. Sora ol eki caş, ullu biçakların kınlarından
çıgarıp, auuz canların koşçuknu içine aylandırıp, eki kıyırların a eşik cannga
katı begitgendile. Sora biri:- O,
hahay, o, cetdile! - dep kıçırgandı. Caş, cuklap turganlay, sekirip kobarga
tebiregende, kız şıbırdap; «Karındaşlarıng boşuna etedile». - dep caşnı tutup, kobarga
koymagandı. Sora, dagıda bir az turganlay, unutdurup, biyagı caşla
kıçırgandıla. Kız cuklap kalganlay, caş sekirip kobup, eki ullu biçak da tuz
eki tobugun kırkıp, caşnı tobuklarından örgesi tışına, ayakları eşikden içine
tyuşgendile. Eki karındaş kızga horluk etip, kuç bla alıp ketgendile. Butsuz
karındaşları ölgen bolur dep, umut etgendile. Alay bolsa da, kiçi karındaş
ölgen etmegendi. Alay, açdan ongsuz bolup turganlay, bir çıgırbaş kişi, kiyikni
kuua da tuta, sora keserge tebiregenley, başı kiçiy da, kişi başımı kaşıyma
degenley, kiyik ıçhına da kaça, caşha cetgendile. Caş çıgırbaş kişige:- Beri keltir, men keseyim, - degendi.
Ol kiyikni caşha
kesdirgendi. Ala ekisi da etin bişirip aşay turganlay, ekinçi da bir kişi bir
kiyikni kuua da tuta, keserge tebirese ua, bir kolu çolak bolganı sebepli,
kutulta da koya, kiyik da, ıçhına da kaça, alaga cetgendile. Anı da biyagı caş
kesgendi. uçusu da bir birleri bla haparlaşhandıla. Caş aythandı:- Endi biz uçubuz birge caşarbız, anı
sebepli, bizge aş-suu caraşdıra tururga bir tişirıu kerekdi, - dep uçusu da anı
kabıl körgendile.
- Tişirıu men tabarma
dep, kolu çolak ketgendi. Elge barıp, bir uyden bılay da bılay, uçeu bolup
caşaybız, otha, suuga karay tururga bizge kızıgıznı berigiz, egeçibizden başha
körmebiz, kiyik etleden keltire tururbuz, - dep tilegendi.
Anı aythanına ırazı
bolup, kıznı Çolak bla iygendile. Kesleri caşarça koşçuk işlegendile. Çolak bla
çıgır, tobukları kırkılıp turgan caşnı köturup, uuga curup turgandıla. Kız a
har kunden alaga aşarık hazırlap turgandı.
Bir kun, tuş zamanda,
kız otha - suuga kaygı bolgandı, otnu çulup turganın körgendi. Ol bek adırgı
etgendi, bolsa da bir da ot tapmagandı. Endi ala ingirge aç bolup kelsele,
manga ayıp eterle dep, kız, ot izley ketip, bir biyik duppurga çıkgandı. Karay
ketip, uzakda bir tutun çıkgan taba tebiregendi. Bargandı. Barganda, cangız bir
katın olturup turganın körgendi.
Kız:- Men ot alırga kelgenme, - degendi.
Katın, bir elekni
alıp, için kulden tolturup, usune ot salıp, çurgen etmey, elep bar dep iygendi.
Kız colnu uzunu kertisi da çulgen eter dep, cetginçi elep bargandı. Ekinçi kun
ol kızga ot bergen katın elekni akgan kulunu ızı bla kelgendi. Ol obur katın
bolgandı. Sora, katın ariu aytıp, coykullanıp, kızga şagırey bolgandan sora, anı
çimdiy: «Meni haparımı aytsang, sanga caşau bolmaz», - dep, kıznı korkuthandı.
Ol halda bir belek zamannga kıznı kıynap turgandı.
Sora, caşla
kızga:- Sen nek aman bolgansa,
auruganıngmı bardı? - dep sorgandıla.
Kız uyalgan kibik
etip:- Bir zat hatam da cokdu, - dep
koygandı. Alay caşla ua bek tıngısız bolgandıla.
- Endi biz ketsek,
mınga bir palah boladı. Keziu-keziu saklamay bolmaybız, - dep, bir col Çıgırnı
uyde koygandıla Ol saklap turganlay, obur katın kel gendi. Sermep, Çıgır oburnu
tuthandı, alay bolganı uçun kutharıp koygandı. Ekinçi kun kolu çolak kalgandı.
Obur katın biyagı andan da kutulgandı. uçunçu kun tobukları kırkılgan caş
kalgandı. Sora kız: «Endi keliuçyu zamanı boladı», - degenden sora, caş
bukgandı.
Obur katın kelip,
kızga tebiregenley, caş, sekirip, katınnı sırtına minngendi. Katın caşnı da
körmegenley, Katın soluuu tohtagandan sora baralmay tebiregendi.
Caş aythandı:Artha aylanıp, meni alıp ketgen ceringe
eltmey eseng, -öltureme. - Katın caşnı artha kaytargandı.
Caş:- Endi meni da nögerlerimi da sau etmey
eseng, biçak bla tuurarma, - degendi. Katın caşnı butların kesini karamı bla
sau etgendi. Sora ingir bolup, ol birsi caşla kelgenden sora, alanı da sau
etdirip, obur katınnı alay iygendi. Endi sau bolduk dep, törtusu da uylerine
tebiregendile. Kıznı uylerine eltip, bek ullu ıspas da etip, eltalganları kadar
bir kiyik etden bergendile. uç caş da, salamlaşıp, ayırılgandıla. Tobukları kesilgen
caş uyune bargandı, anı ol kunbatışda algan katının eki karındaşı karauaş etip
turganların körgendi.
Caş karındaşlarına aythandı:- Da, karındaşlarım, men sizge igilik eter
canından ayamaganım çaklı bir, siz da manga amanlık eterden ayamagansız. Endi
kim tersni köreyik. uçubuz da kökge sadaklanı atayık da, tersni sadak okla
ayırırla. - dep onoulaşhandıla. Sadaklanı athandıla. Eki caşnı okları, kelip,
başlarına kirgendile da, ala ölgendile. Sora kiçi karındaş anası bla em
duniyanı başında bolmagança ariu katınçıgı bla sau-salamat, kuuançlı aşap-caşap
kalgandıla. Haram karındaşlanı ol etgen haramlıkları biteu ol tiyrede bolgan
cerlege bla alayda caşagan halklaga belgili bolgandı.ayausuz kaçıp tebiregendi.
Caş katınnı arkasında bara, eki kolu bla katınnı boynun buugandı.