Kalam karnaşımı üsünden
ÖZDEN CIRÇI SAPAR*
Özdenlanı Saparnı üsünden sağışla
Poeziyada cangı söz aytır üçün fahmu da, erkişilik da, bilim da, ustalık da kerekdile. Aladan da alğa - Halkğa, Curtha çeksiz süymeklik bolurğa kerekdi. Barısı da cukğa tiyişmey kallıkdıla, poet Hakğa kulluk etmey ese. Haknı mağanası ua kengdi, terendi, miyikdi, köb katlıdı. Tüzlükge, Erkinlikge, İgilikge, Kertilikge, Özdenlikge, Allahnı bir atına da - Hak deydile. Bollukmudu Sapar hakğa kulluk etedi derge? Bollukdu. Hakğa kulluk etgenleni ua colları bir zamanda da tınç bolmağandı. Kalğan cerlede, halklada kalay bola kelgen ese da, bizni az sanlı halkıbızda alay bolmazğa kerek edi - bir-biribizni örge tartıb, alğa barıb tururğa kerek edik. Kerek edik, alay a...
1983 cıl Saparğa tübeyme...
Saparnı ol közüude Karaçayda bilmegen bolmaz edi - anı cırları caş tölünü auuzunda edile. Radio bla beriliuçü sovet cırladan başha cuk eşitilmey turğanlay, kar tübünden cankoz çıkğança, Saparnı auazı çığadı. Birinçi bard bizni halkıbızda - Sapardı. Kalğanla andan sora çığa kelgendile. Alay a, cürek sezimleni cır sözlege Saparça buralğan bügün da cokdu.
...Meni bek seyirsindiredi Sapar. Men anı kitabları da çıkğan, baş bilimi da bolğan adamğa sanab turğanma. İş a - alay tül. Karaçayda, Malkarda da belgili cırçını-nazmuçunu ne mında, ne anda kayğısın körmegenlerine bek kucur bolama. "Alay ese,- deyme Saparğa, - seni Literaturnıyde okurça eteyik. Sen nazmularıngı mende koy, men aladan bu institutha carauluların saylayım da, mağanaların orusçağa da köçürüb, bizni seminarnı tamadası Lev Oşaninnge bereyim. Nazmularınga ol bağa biçer, meni sözüme da tıngılar". Alay bla, "tvorçeskiy konkurs" degen palahdan ötedi Sapar. Ekzamenleni bergen sağatda, tış krallı tilden problema çığadı - anı ol çırmaudan ötdürgen a, meni bla okuğan taulu karnaşım Batırbeklanı Hamzat edi, zamansız auuşhandı, candetli bolsun.
Adabiyat institut, köblegeça, Saparğa da ullu carağandı - "ullu adabiyat kazanda bişib", duniya daracalı poet bolub çıkğandı andan. Sapardan sora, Berberlanı Burhannı nazmuların da alay caraşdırıb bergenimde, Oşaninni aythanı esimde kalğandı: "starik, cazıuçu organizasiyağıznı başçısı eterik işni etib aylanasa sen. Alay a, sau bol: fahmulu adamlanı keltirese mennge". Oşaninni seminarın boşağanla: men, menden sora Sapar, Sapardan sora Burhan. Sovet kral çaçılğandan sora ua, ol institutda okuğan cokdu. Ol institutda Baş adabiyat kurslanı Bağatırlanı Şahriza 2005 cıl tauushandı. Bir fahmulu adam tabılsa, kayğısın körürge bolluk edi: Adabiyat institut fahmusu bolğannga kanat kağarğa, miyikge uçarğa ong beredi.
Alay a, Karaçay-Çerkesiyada fahmulu karaçaylılağa kayğırıu SSSR-ni közüuyunde da karıusuz edi, kral çaçılğanlı ua bütün da ou bolğandı. Kral türlenngenlikge, Saparnı cazıuçu kadarı türlenmegendi - Sovet vlastnı közüuyunde anı kalay bırnak etib turğan esele, bügünngü kral, basma kullukçula da anga alay karağanlay turadıla. Ansı, kalay angılarğa bollukdu, bizde birinçi bardnı, ullu lirikni alkın kitabı çıkmay turğanın? Saparğa 60 cıl bolub keledi, anı ua alkın bir kitabı da çıkmağandı. "Akıllıdan teli zauuk" degenley, bir-bir zatlağa sağış etgenden ese, etmegen igi bolur, ansı, cüreging carılıb ölürge bollukdu.
Kertidi, Sapar onouçulağa-kullukçulağa calınmaydı, açha-boçha cürütgenlege orayda tartmaydı. Kerti Cırçıdı-Nazmuçudu. Bizni kultura bakanlıkda, kral basmada işlegen kullukçularıbız, Cazıuçula soyuzunda işlegen adamlarıbız - aytırğa, adabiyatha, kulturağa karağan kauum - Karaçaynı atın aytdırğan bek fahmulu caşnı başı ağarğınçı bir kitabın çığarırğa sebeb bolmay esele, sora aladan Karaçayğa ne hayır çığarıkdı? Ala " milletibiz, kulturabız" degen adamla bolsala, karaçay tilden ders kitabla çıkmağanlı 20 cıl bolğanın köre bolmazlamı? Esley bolmazlamı jurnalıbız, gazetibiz bolmağanın (ıyıkğa eki kere çıkğan kral gazet - gazetmidi?!). Halknı kayğısın körmegen adamla, halknı atı bla kulluklada işlemezge kerekdile.
Men köb kere köb kullukçu, cazıuçu adam bla Saparnı üsünden söz kozğağanma. Ol Moskvada institutda okuğan zamanlada da. Boş çurumlanı aytıb, baş alıb turğan bolmasa, fahmuğa sak bolurğa, millet haznağaça kararğa unamay edile...
Süyseng ayt, süyseng koy - fahmulu adamlağa col bermeu - bizde adet bolub boşağandı. Karaçaynı em ullu ahır Halk Cırçısın emda birinçi Millet Poetin - Semenlanı Cırçı Sımayılnı canı saulay öltürgendile bizni tamadala. Allay poetlerin - Kyazimni malkarlıla Orta Aziyadan süyeklerin keltirib, Nalçık tiyresinde asrab, ziyaratha cürüb turadıla bügün. Bizde ua - sürgünden sau-esen kayıtıb kelgen Cırçı Sımayılnı ne cırlarğa koymay, ne nazmuların basmalatmay, azab berib turğandıla. Cırları-nazmuları basmalanırından tüngülüb, canı kıynala, 1981 cıl duniyadan alay ketgendi ol. 1990-çı cıllada Semenlanı Dahirni küçü bla men Moskvada çığarğan kitabından sora, entda cuğu basmalanmay turadı anı. Sımayıl ölgenden sora talay cıldan, Batçalanı Mussa da tok urub öledi. Mussa bla da kesibiznikile asrı küreşgenden, Kuliylanı Kaysın katışırğa kerek bolğan edi. 1980-çi cıllada meni "?Busakla" kol cazmam bla da alay küreşe edile "sosialist realizmge kelişmeydi" degenni aytıb. Biyağı Kaysınnı sözü bla çıkğan edi ol kitab bolub.
Semenlanı Cırçı Sımayılnı "Allahha iynanadı, afendidi, kommunist partiyağa, sovet vlastha karşçı nazmuları bardı" deb, tersley edile.
Batçalanı Mussa bla "biyleni mahtaydı, tukum ayıradı, sınıf közden karamaydı tarihhe" deb, küreşe edile.
Laypanlanı Bilalnı nazmuları "sosialist realizmge kelişmeydile" deb, iymey edile basmağa.
Özdenlanı Saparnı ua "içgen etedi"deb, kese edile colun. Kerti çurumun a, olsağatdağı cazıuçu organizasiyanı tamadası, kesi da eslemegenley, aytıb koyğan edi: "nazmularını tübüne Sapar Özden deb, kol salğandı. Ne özdendi bu? Ol ekili angılaşınadı. Özdenlanı Sapar deb cazılırğa kerekdi".
"Duniyağa belgili Kaysın da, Kaysın Kuliy deb cazıuçandı",- degenlikge, tüz zatnı da tersine tartıb turğan bolmasa, angılarğa unamay edi.
Kucur zamanla, kucur adamla. Endi ol zamanla ketgendile. Bizde ua, alkın, hal hazna türlenmegendi. Anga şağat, otuz cıldan artık zamannı nazmu-cır cazıb, halkıbızğa halal kulluk etib turğan Saparnı bügün da haram etib turğanları...
Kaçan angılarık bolurbuz arabızda kerti fahmu caşağanın? 60 cılğa cuuuklaşıb kelgen Cırçını-Nazmuçunu alkın bir kitabı çıkmay turğanı - biribizge da sıy tüldü. Sabiy cürekli Sapar a, zakiyligin tanıta, cazadı:
"Curtdan kete başlasang da, adamnı
Curt süyerge üret",- deb üretding.
"Cılay tursang da, adamnı
Külürge üret",- deb üretding;
"Cığıla barsang da, adamnı
Turğuzurğa üret",- deb üretding;
"Kabır kaza tursang da, adamnı
Üy tüb kazarğa üret",- deb üretding;
"Ölüb başlasang da, adamnı
Caşarğa üret",- deb üretding.
Sau bol, Ata curtum!
Sau bol, Sapar! Kulluk üçün, duniya mal üçün kul bolğanla seni özden poeziyangı kaydan angılasınla? Nazmularıngı, cırlarıngı kitab etib, basmalatırık da bir adam tabılır. Alay a, ol işni, kimden da alğa, bizni kulturabız-adabiyatıbız bla baylamlı kral kullukçula bacarırğa borçlu edile...
Neda bolsun, kölüngü aman etme, Sapar. Seni poeziyang Eseninni, Rubsovnu nazmularından kem tüldü. Karaçay halk, karaçay til sau bolğan kadarda, nazmularıng aytılğanlay, cırlarıng cırlannganlay turlukdula...
Sözümü ayağında, 20 cılnı mından alğa, Sovet kralda belgili nazmuçu Lev Oşanin Saparnı üsünden ne aythanın, ol kesi cazğan orus tilde keltirirge izleyme.
Esen körüşeyik.
LAYPANLANI Bilal
Norvegiya, g. Stavanger
______________
*"Kara tanığan halkğa Ak söznü körünüuyu" degen statyasını bir kesegi. (Redaksiya.).
KARA TANIĞAN HALKĞA AK SÖZNÜ KÖRÜNÜUYU
1
ÖZDEN CIRÇI SAPAR
Tutuşdan sportnu ustası bolur üçün adamğa fahmu da, küç da, öt da, ustalık da kerekdi. Kuru alamı? Oğay. Halkıngı atın aytdırlığıngdı – küçünge küç koşhan em ullu sezim. «Kim aythandı sizge meni karaçaylı bolmağanımı?» Bu sözleni da aytıb, tutuşda, tüyüşde da Halkıbıznı sıyın saklay, kesinden ongluraklanı horlauçu, tulpar Aliyni üzügünden bir caşnı tanıyma. Ol – Özdenlanı Sapardı.
Bu başında aytılğan halla göcebden da bek Cırçığa-Nazmuçuğa kerekdile. Göceb halisi cırında-nazmusunda da tanılğan – ol da – Özdenlanı Sapardı.
Poeziyada cangı söz aytır üçün fahmu da, erkişilik da, bilim da, ustalık da kerekdile. Aladan da alğa – Halkğa, Curtha çeksiz süymeklik bolurğa kerekdi. Barısı da cukğa tiyişmey kallıkdıla, poet Hakğa kulluk etmey ese. Haknı mağanası ua kengdi, terendi, miyikdi, köb katlıdı. Tüzlükge, Erkinlikge, İgilikge, Kertilikge, Özdenlikge, Allahnı bir atına da – Hak deydile. Bollukmudu Sapar Hakğa kulluk etedi derge? Bollukdu. Hakğa kulluk etgenleni ua colları bir zamanda da tınç bolmağandı. Kalğan cerlede, halklada kalay bola kelgen ese da, bizni az sanlı halkıbızda alay bolmazğa kerek edi – bir-biribizni örge tartıb, alğa barıb tururğa kerek edik. Kerek edik, alay a…
Meni nazmularım şkolda okuğan sağatımda da karaçay gazetde köb kere basmalanngandıla. Şkolnu boşay aylanngan zamanımda bir kitablık nazmumu cıyıb barıb, cazıuçulanı Soyuzuna bergen edim. Alay a, mennge col üretgen, Moskvada Literaturnıy institutha bar degen bolmağandı. Alay bla, şkoldan sora ceti cıldan kirgenme ol institutha, anı da Kağıylanı Nazifanı kayğırıuu bla. Cazğan adamğa ua ol institut köb zat beredi – anda okumağan anı angılarık da tüldü. Ol sebebden, ol VUZ-ğa kesibizden fahmulu caşlanı salırğa umut etgenley, okuy keleme da, 1983 cıl Saparğa tübeyme…
Saparnı ol közüude Karaçayda bilmegen bolmaz edi – anı cırları caş tölünü auuzunda edile. Radio bla beriliuçü sovet cırladan başha cuk eşitilmey turğanlay, kar tübünden cankoz çıkğança, Saparnı auazı çığadı. Birinçi bard bizni halkıbızda – Sapardı. Kalğanla andan sora çığa kelgendile. Alay a, cürek sezimleni cır sözlege Saparça buralğan bügün da cokdu.
… Meni bek seyirsindiredi Sapar. Men anı kitabları da çıkğan, baş bilimi da bolğan adamğa sanab turğanma. İş a – alay tül. Karaçayda, Malkarda da belgili cırçını-nazmuçunu ne mında, ne anda kayğısın körmegenlerine bek kucur bolama. «Alay ese,- deyme Saparğa,- seni Literaturnıyde okurça eteyik. Sen nazmularıngı mende koy, men aladan bu institutha carauluların saylayım da, mağanaların orusçağa da köçürüb, bizni seminarnı tamadası Lev Oşaninnge bereyim. Nazmularınga ol bağa biçer, meni sözüme da tıngılar». Alay bla, «tvorçeskiy konkurs» degen palahdan ötedi Sapar. Ekzamenleni bergen sağatda, tışkrallı tilden problema çığadı – anı ol çırmaudan ötdürgen a, meni bla okuğan taulu karnaşım Batırbeklanı Hamzat edi, zamansız auuşhandı, candetli bolsun.
Adabiyat institut, köblegeça, Saparğa da ullu carağandı – «ullu adabiyat kazanda bişib», duniya daracalı poet bolub çıkğandı andan. Sapardan sora, Berberlanı Burhannı nazmuların da alay caraşdırıb bergenimde, Oşaninni aythanı esimde kalğandı: «starik, cazıuçu organizasiyağıznı başçısı eterik işni etib aylanasa sen. Alay a, sau bol: fahmulu adamlanı keltirese mennge». Oşaninni seminarın boşağanla: men, menden sora Sapar, Sapardan sora Burhan. Sovet kral çaçılğandan sora ua, ol institutda okuğan cokdu. Ol institutda Baş adabiyat kurslanı Bağatırlanı Şahriza 2005 cıl tauushandı. Bir fahmulu adam tabılsa, kayğısın körürge bolluk edi – Adabiyat institut fahmusu bolğannga kanat kağarğa, miyikge uçarğa ong beredi.
Alay a, Karaçay-Çerkesiyada fahmulu karaçaylılağa kayğırıu SSSR-ni közüuyunde da karıusuz edi, kral çaçılğanlı ua bütün da ou bolğandı. Kral türlenngenlikge, Saparnı cazıuçu kadarı türlenmegendi – Sovet vlastnı közüuyunde anı kalay bırnak etib turğan esele, bügünngü kral, basma kullukçula da anga alay karağanlay turadıla. Ansı, kalay angılarğa bollukdu, bizde birinçi bardnı, ullu lirikni alkın kitabı çıkmay turğanın? Saparğa 60 cıl bolub keledi, anı ua alkın bir kitabı da çıkmağandı. «Akıllıdan teli zauuk» degenley, bir-bir zatlağa sağış etgenden ese, etmegen igi bolur, ansı, cüreging carılıb ölürge bollukdu.
Kertidi, Sapar onouçulağa-kullukçulağa calınmaydı, açha-boçha cürütgenlege orayda tartmaydı. Anı özden kanında kul katışı cokdu – bilmeydi ol calbara, tilekçi bola. Kerti Cırçıdı-Nazmuçudu Sapar. Bizni Ak Üyde onouçularıbız, kultura bakanlıkda, kral basmada işlegen kullukçularıbız, cazıuçula Soyuzunda işlegen adamlarıbız – aytırğa, adabiyatha, kulturağa karağan kauum – Karaçaynı atın aytdırğan bek fahmulu caşnı başı ağarğınçı bir kitabın çığarırğa sebeb bolmay esele, sora aladan Karaçayğa ne hayır çığarıkdı? Ala «milletibiz, kulturabız» degen adamla bolsala, karaçay tilden ders kitabla çıkmağanlı 20 cıl bolğanın köre bolmazlamı? Esley bolmazlamı jurnalıbız, gazetibiz bolmağanın (ıyıkğa eki kere çıkğan gazet – gazet tüldü)? Başha halk bolsa, ayak üsge turur edi. Halknı kayğısın körmegen adamla, halknı atı bla kulluklada işlemezge kerekdile.
Men köb kere köb kullukçu, cazıuçu adam bla Saparnı üsünden söz kozğağanma. Ol Moskvada institutda okuğan zamanlada da. Boş çurumlanı aytıb, baş alıb turğan bolmasa, fahmuğa sak bolurğa, millet haznağaça kararğa unamay edile.
- Sapar içgen etedi, içse ua teli bolub kaladı. Literaturnıyge da anı kim salğan bolur. Kesibizde institutlağa da anı üçün almay edile anı.
- Osman, Bilyal, Husey… sizge bir sorayım: içgen etedi deb, fahmunu bir canına kaysı literaturada bırnak etgendile? Puşkinmi içmegendi, Eseninmi, Şukşinmi, Rubsovmu? Sizniçalanı içinde adam şaşmay kalırğa bollukmudu? Siz anı cazğanın körür ornuna, kitabla etib çığararır ornuna, at-bet atab küreşesiz…
Süyseng ayt, süyseng koy – Karaçayda fahmulu adamlağa col bermeu – adet bolub boşağandı.Karaçaynı em ullu ahır Halk Cırçısın emda birinçi Millet Poetin – Semenlanı Cırçı Sımayılnı canı saulay öltürgendile bizni tamadala. Allay poetlerin – Kyazimni – malkarlıla Orta Aziyadan süyeklerin keltirib, Nalçık tiyresinde asrab, ziyaratha cürüb turadıla bügün. Bizde ua – sürgünden sau-esen kayıtıb kelgen Cırçı Sımayılnı ne cırlarğa koymay, ne nazmuların basmalatmay, azab berib turğandıla. Cırları-nazmuları basmalanırından tüngülüb, canı kıynala, 1981 cıl duniyadan alay ketgendi ol. 1990-çı cıllada Semenlanı Dahirni küçü bla men Moskvada çığarğan kitabından sora, entda cuğu basmalanmay turadı anı. Sımayıl ölgenden sora talay cıldan, Batçalanı Mussa da tok urub öledi. Mussa bla da kesibiznikile asrı küreşgenden, Kuliylanı Kaysın katışırğa kerek bolğan edi. 1980-çi cıllada meni «Busakla» kol cazmam bla da alay küreşe edile – «sosialist realizmge kelişmeydi» degenni aytıb. Biyağı Kaysınnı sözü bla çıkğan edi ol kitab bolub.
Semenlanı Cırçı Sımayılnı «Allahha iynanadı, afendidi, kommunist partiyağa, sovet vlastha karşçı nazmuları bardı» deb, tersley edile.
Batçalanı Mussa bla «biyleni mahtaydı, tukum ayıradı, sınıf közden karamaydı tarihhe» deb, küreşe edile.
Laypanlanı Bilalnı nazmuları «sosialist realizmge kelişmeydile» deb, iymey edile basmağa.
Özdenlanı Saparnı ua «içgen etedi» deb, kese edile colun. Kerti çurumun a, olsağatdağı cazıuçu organizasiyanı tamadası, kesi da eslemegenley, aytıb koyğan edi: «nazmularını tübüne Sapar Özden deb, kol salğandı. Ne özdendi bu? Ol ekili angılaşınadı. Özdenlanı Sapar deb cazılırğa kerekdi».
- Duniyağa belgili Kaysın da, Kaysın Kuliy deb cazıuçandı,- degenlikge, tüz zatnı da tersine tartıb turğan bolmasa, angılarğa unamay edi.
Kucur zamanla, kucur adamla. Endi ol zamanla ketgendile. Bizde ua, alkın, hal hazna türlenmegendi. Anga şağat, otuz cıldan artık zamannı nazmu-cır cazıb, halkıbızğa halal kulluk etib turğan Saparnı bügün da haram etib turğanları…
Kaçan angılarık bolurbuz arabızda kerti fahmu caşağanın? 60 cılğa cuuuklaşıb kelgen Cırçını-Nazmuçunu alkın bir kitabı çıkmay turğanı – biribizge da sıy tüldü.
Sabiy cürekli Sapar a, zakiyligin tanıta, cazadı:
Curtdan kete başlasang da, adamnı
Curt süyerge üret deb, üretding;
Cılay tursang da, adamnı
Külürge üret deb, üretding;
Cığıla barsang da, adamnı
Turğuzurğa üret deb, üretding;
Kabır kaza tursang da, adamnı
Üy tüb kazarğa üret deb, üretding;
Ölüb başlasang da, adamnı
Caşarğa üret deb üretding.
Sau bol, Ata curtum!!!
Sau bol, Sapar! Kulluk üçün, duniya mal üçün kul bolğanla seni özden poeziyangı kaydan angılasınla? Nazmularıngı, cırlarıngı kitab etib, basmalatırık da bir adam tabılır. Alay a, ol işni, kimden da alğa, bizni kulturabız-adabiyatıbız bla baylamlı kral kullukçula bacarırğa borçlu edile…
Ne da bolsun, kölüngü aman etme, Sapar. Seni poeziyang Eseninni, Rubsovnu nazmularından kem tüldü. Karaçay halk, karaçay til sau bolğan kadarda, nazmularıng aytılğanlay, cırlarıng cırlannganlay turlukdula. Bu nazmu kibikni da alğaraklada sennge atab cazıb, tıyınşlı körmey koya turğan edim. Alay bolsa da, esen bolsak, bir macal sauğa da eterme. Dağıda aytırım: anda caşaudan biraz arığan eseng, seni beri keltirirge kolumdan kellik bolur. Anga da sağış et. Esen körüşeyik.
Laypanlanı Bilal,
Şimal Col, maynı 14, 2010 cıl.
ÖZDENLANI SAPARĞA
Sorğanlağa «kimdi» deb, Sapar,
Kıshası bla aytayım hapar:
Sapar ol – cürek bla kökürekdi,
Nazmusu-cırı – Cer bla Kökdü.
Bu sözlege koşarıkma men
Bolğanın Sapar erkin adam, özden.
Cokdu anı biyi, kulu da –
Özdendi ol tukumu, ruhu bla.
Hakğa kulluk etedi şayır kuru da.
Cangız Ak Sözdü anı biyi, kulu da.
Özden halkdan çığıb, kul bolğanla da bar.
Ol sıysız kauumdan tüldü Sapar.
Kulluk üçün ne baylık üçün
Kul bolmağandı, satılmağandı ol.
Közbau caşau üçün, duniya mal üçün
İymanından, özdenliginden çıkmağandı ol.
Ma allay adamdı, şayırdı Sapar.
Köb aytırğa bollukdu anı üsünden hapar.
El oyulğan, duniya katışhan sağatda da
Özden betin, özden sözün saklayalğandı Sapar.
Kar basıb, uyub turğan tabiğatnı
Cazğı cırı bla uyathan edi ol.
Cankoz cırı kar tübünden çığıb,
Cangı cırlağa açhan edi col.
Cigitlikge, Ariulukğa, Süymeklikge
Çakıralla cırları anı.
Adamlıkğa, Erkinlikge, Özdenlikge
Bayrakdı Ak sözü Saparnı.
Mingdi cırı, birdi cırı Saparnı,
Birdi anı sözü, auazı har kayda:
Mingi Taunu tengliginden tartadı
Özden halkğa, özden curtha Orayda.
Sorğanlağa «kimdi?» deb, Sapar,
Kıshası bla men aytdım hapar.
Bilirge izlegenle ua tolu özdanın Saparnı –
Nazmularında, cırlarında tabarıkla anı.
Töngeginde tül, sözündedi şayırnı canı.
Kertisi bla da «karangıdı orus poetni kadarı». Alay a, andan da karangıdı karaçay şayırnı cazıuu. Ullu orus kralda ullu orus poeziya bıllay kıyın bolumğa tüşgen ese, az sanlı karaçay halkda nazmuçuluk ne halda bolur? Orus kralda orus tilge korkuu cokdu. Til sau bolsa, bir kün bir poeziya da cangırır. Karaçayda ua poeziya bla kalmay, korkuu tilni kesine tüşgendi.
Açık aytırğa kerekdi: canaualğa tüşgendi karaçay poeziya bügün. Kimge tayanırğa, nege tayanırğa bilmey, caşau bla ölümnü arasında çaykaladı ol. Poeziya – ana tilni çakğanıdı, caşnağanıdı, baş kushanıdı. Til öldü – poeziya da öldü, halk da öldü. Ana tilibiz a, aynır ornuna, tüb bola baradı. Azdan az bola baradı Ana tilin bilgen da. Ana tilde nazmu cazarğa tırmaşhan a – hazna cokdu. Bar ese da, körünmeydi, körünür amal da cokdu. Ne üçünmü?
Karaçay adabiyatçılanı birikdirirça bir basma organ cokdu – cokdu ne gazet, ne jurnal. Anı sebebli, caş adamla cazğanların kayda basmalasınla? Kim, kalay eslesin alanı, ne etib köllendirsin? Anı sebebli, tübünden koşulğan cokdu – 50 cıldan caş – cazıuçu eslenmeydi Karaçayda. Alay demek, bizni poeziya ahırına cuuuklaşadı.
Cılları kelgen kalamçıla da, tırnağanların basmalatalmay kıyınlaşadıla. Anga ülgüge Özdenlanı Saparnı keltirirge bollukdu. Cılı altmışha cuuuklaşıb barğan belgili cırçıdı ol. Anı cırları alkın halknı esindedile. Poeziyasın a hazna kişi bilmeydi. Ne üçün deseng, Saparnı alkın bir kitabı da çıkmağandı basmadan. Saparnı ua nazmularıdıla seyirlik. Ala bizni poeziyanı örge költürgen, miyik daracada cazılğan şiyirledile. Ne kelsin, kerti poeziya kayğılı kişi cok, «kerti fahmu – millet haznadı» deb, poetni eslegen, bağalathan da cok.
İş kuru Saparda bolub kalsa ua. İş andan terenirekdi. Poeziyabıznı cuklana barğanı – ana tilibizni kuruy turğanın körgüztgen bir belgidi. Bu barıudan barsa, 20-30 cıldan Karaçayda nazmuçu kallık tüldü. Karaçay tilde cazğan koy, okuğan da tabılmay tebregendi bügün oğuna. Tambla Ana tilinde söleşalğan da tabılğa edi. İş alayğa bara turadı.
Tilni kurub barğanı, tau elleni çaçılıb barğanı bla baylamlıdı. Elle edile tilni, adetni da saklab turğan. Bu korkuunu angılab, onouda-kullukda işlegen adamlarıbız es bölsele, hal türlenirge bolluk edi. Alay a, alanı arasında millet angısı küçlü bolğan hazna tabılğa edi. Anı üçündü Karaçay-Çerkes respublikada karaçay halk sanına köre ülüşün alalmay, elleri çaçıla, tili unutula barğanı.
Ana til bla adabiyatdan ders kitabla çıkmağannı ornundadıla. Karaçay tilde jurnal, gazet çıkmaydı (ıyıkğa eki kere çıkğan «Karaçay» gazetni gazetge sanarğa bolluk tüldü). Sora kalay saklannıkdı til? Poeziya da cuklanmay ne eterikdi. Karaçay til KÇR-de kral tilge sanaladı, özge anı sıyı tışkrallı tilleden töbendi. Curtun tas etgen halk, küreşe tursa, curtun tabarğa bollukdu. Tilin tas etgen halk a, curtunda caşab tursa da, öledi, tüb boladı. Karaçay ma ol ölüm colnu kıyırından kirgendi.
Kullukçula-onouçula, camağat organizasiyala, kalam-sanat insanları, iş adamları, ustazla, imamla – barıbız da bizni halkğa kelgen ölüm korkuunu angılab, sağayıb örge turmasak, tambla keç bollukdu. Cuuablı kullukçulanı «cağalarından» alayık, sorayık: nek çıkmaydıla ders kitabla? Nek cokdu bizni gazetibiz, jurnalıbız? Halknı atı bla birer kullukda işley esegiz, halkığıznı saklarğa borçlu tülmüsüz? Kesibizge da sorayık: ne etgenbiz, ne etebiz, ne eteyik tilibizni, halkıbıznı saklar üçün, aynıtır üçün? Başha halkla – kabartı, çeçen, tegey degença, aynıb, tirilib barğan sağatda, biz ne üçün cuklanıb barabız? Kimdi, nedi bizni bılay homuh etgen, nededi bizni kıyınlığıbız?
3
KARA TANIĞAN HALKĞA AK SÖZNÜ KÖRÜNÜUYU
HHH
Hauadan sözle alıb,
Eleb canımda,
Alağa makam salıb,
Eteme cırla.
Kuuana, birde cılay,
Baralla cılla.
Kalamım kağıt tırnay,
Cazama cırla.
Büsüreu kerekmidi,
Kerekmidi hars –
Cerden ese, Kök igi,
Bersin hak Allah.
HHH
Sıylı halkım, men ölgende bolma mıdah,
Sen aşıkma catdırırğa kabırğa.
Karaçaynı bek süygenden alma günah,
İzleydi deb, ölgen cırçı bir bağa.
Aytır sözüm bek türlüdü, sen tıngla,
Caşauğaça, men aytayım akırın.
Ne künde da kor bolayım canınga,
Kabırda da oy sen bolğun carığım.
Salıb boşab suuuk sannı sal ağaçha,
Boşay turub kartbet molla okuuun,
Mennge kibik, aytsın sözün gitarağa,
Har kılğa da ençi sura buyursun.
Altı kılı bashıç bolur altı kökge,
Cetinçige iyman küçüm çığarır.
Andan arı, ne kerekdi, halkım, mennge?
Allah aytsa, gitara da tabılır.
Sıylı halkım, men ölgende bolma mıdah,
Entda bir caş ketedi deb coklukğa.
İynanama, men bileme, bardı Allah,
Alğan canın Ol bırğamaz uruğa.
Bu daracada cazılğan ming çaprak. Cögeteyleden Cetegeylege deri sozulğan poeziya. Okuyma Özdenlanı Saparnı kol cazmasın – anda allay bir kayğı, allay bir carsıu – ol cüknü költürür üçün, kerti da bek ullu Poet bolurğa kerekdi. Bardıla töppe tükleringi örge turğuzthan tizginle, canınga rahatlık bergen tizginle da bardıla. Cangız, kuu sözle, boş tizginle cokdula. Kaysı nazmusunda da ustalıknı muhuru bardı. Bizni adabiyatda bıllay onglu şayır bolğanın büteumadaniyat kuuançıbızça belgilerge kerek edik ertde oğuna, alay a…
Tuumağan Ayğa salam bergença, çıkmağan kitabnı üsünden cazarğa tebregenme. Bir-birleça, «kitab çıksa, cazarma» deb, bu işni tamblağa koyarğa da bolluk edim. Alay a, nartla bilmeymi aythandıla «bügün eteringi tamblağa koyma» neda «kalğan işge kar cauar» deb. Tamblam bolurmu, aytır madarım da bolurmu – bilmeyme. Ekinçi canından, mından mağanalı, mından küyüb barğan ne işim bardı? Üçünçü canından a – kitab çıksa cazarma derge – bu kitab cengilde çığarmı-çıkmazmı? Nazmuları kitab bolub çığarın a – Özdenlanı Sapar büteu ömürün saklaydı. Ömürü ua – altmışha cuuuklaşıb keledi. Kitab anı birinçi kitabı bollukdu. Alay bolsa da, bu nazmu cıyım bügünngü karaçay poeziyanı cetişimine sanallığına işek cokdu.
Ay medet, kıyınlık – nazmulanı kitab bolub çıkmay turğanlarından da bek, alanı okub, tüz bağa keser adam bolmağanındadı bügün Karaçayda. Oldu meni bütün da hayran etgen.
Dağıda kölümü basama: ertde-keç bolsa da, kitabı çığar Saparnı, ol da, Cırçı Sımayılça, adabiyatıbıznı töründe tıyınşlı ornun tabar.
Sımayıl halk cırçılanı ahırıdı, költürgüç belgisidi, bizde nazmuçuluknu
da tamalın salğan zakiydi. Sapar Karaçayda birinçi barddı, poeziyabıznı da cangırthan fahmudu. Ekisini cazıularında da uşağan köb zat bardı. Sımayıl 1940-çı cıllağa deri Sovet Soyuzda em onglu Halk Cırçığa sanalğan, cırları da kitabla bolub çıkğan, atı büteu kralda aytılğan adamdı. Andan sora ua – 1981 cılda ölüb ketginçi – Sımayılnı atın sağınırğa da bolmağandı: tüz sözü üçün anga kıngır karağandıla. Kul (proletar) adabiyatnı coruğuna sıyınmay, özden poeziyanı erkin colun sıylağanı, saylağanı üçün kıynağandıla anı...
Allahha şukur, fahmudan karan tüldü halkıbız – Sımayıl keterge, Sapar ösüb cetdi. Alay a, Sımayılnı colun kesgenle sau edile alkın…
Sapar 1970-1980 cıllada Karaçayda em belgili, caş tölü bek süygen cırçı edi. Anı cırları da partiyağa, kralğa mahtau salğan alğışla tül edile. Alğışı ua halkına, curtuna edi: «Taularıbız tebmesinle, Kartlarıbız ölmesinle, Turğanıça tursun taş-ağaç». Açık aytılmağanlıkğa, Hetagurovnu «Kray naş porugan, İ gorı otnyali, İ mörtvım pokoya v zemle ne dayut» degen tizginlerin tüşüre edile esge ala. Saparnı südlük-colluk etib kıynamay esele da, colun a kese edile.
Özge, Sapar caş tölüge bard colnu keng açıb, kesi ua nazmuçulukğa kömüledi. Anı nazmularına bağa biçe, Lev Oşanin cazadı: «…Ayak üsünde demengili süyeledi taulu poet Özdenlanı Sapar». Saparnı poeziyasını öreligin, demengililigin da belgili söz usta Oşanin Moskvada 20 cılnı mından alğa oğuna eslegenlikge, Karaçayda Saparnı eslerge unamaydıla. Kol cazmasın okub, kuuanıb, basmalab, halkğa cayar ornuna, türlü-türlü çurumla, tıyğıçla tabıb, çığarmay bügünlege cetdile.
Halkıbıznı em ullu Cırçısın emda Nazmuçusun – Semenlanı Cırçı Sımayılnı canı saulay körge kömgenlege – cırların cırlatmay, nazmuların basmalatmay turğanlağa – biz kalay razı bolayık? Ol duniyağa ketgenle da, alkın caşağanla da, anı günahından kalay kutulurla?
SSSR-ni közüuyunde Karaçay-Çerkes oblastda cazıuçu organizasiyanı tamadaları bolub turğan Bayramuklanı Halimat bla Hubiylanı Osmandadı em ullu terslik. Kuliylanı Kaysın Kyazim hacini kalay költürgen ese, Halimat bla Osman da Cırçı Sımayılnı alay örge tutarğa kerek edile. Kerek edile. Ne etgin, tındırmadıla borçların. Biz da, Sımayılnı uçhan özden poeziyasın tül, kul adabiyatnı sürkelgen nazmuların okuy ösdük. Alay bla poeziyabız sakat boldu, alğa barır ornuna, artha töngeredi. Malkarda ua, caş nazmuçula alğa tebindile – Kyazimni, Kaysınnı ızından. Bügünlükde Malkar poeziya bla Karaçay poeziya – atlı bla cayauçadı.
Bıllay bolumda da, tabiğat bergen fahmuları küçlü bolub, taşdan çıkğan terekça, Karaçayda da çığıuçandıla bir-birde sözge can salıuçu nazmuçula. Bügünlükde allay nazmuçu Özdenlanı Sapardı. Alay a, ol ne alamat nazmula caza ese da – halk bilmeydi. Bilgenle ua – cazıuçula, basma kullukçula – anı kayğısın körmeydile, keslerini kitabların koş-koş çığarğan bolmasa. Cazıuçulanı Soyuzunda, kitab basmada, kulturağa karağan bakanlıkda-ministerstvoda işlegenle tındırmaydıla borçların – Saparnı da, alğarakda Cırçı Sımayılnıça – haram etib turadıla. Zaman alğa baradı, bizni literatura ua – kuruşubdu: adabiyatha karam türlenmeydi, özden sözge, özden cırçığa bügün da col cokdu.
«Özden Cırçı» degenley… Bizde alkın, 150 cılnı mından aldaça, angılaydıla «kul», «özden» degen terminleni. Tüz adamlağa ne ayıb, aydınla, cazıuçula oğuna alay angılaydıla anı. Ne dinnge, ne adamlıkğa kelişmegen mağana bla kararğa kerek tüldü ol sözlege. Kul deb, tukumuna-soyuna köre tül, kimge, nege kulluk etgenine köre aytıladı bügün. «Özden» söznü mağanası kengdi, terendi, köb katlıdı. «Hak» degen söz da alaydı.
Karaçay gazetge makale cazıb iyeme. Ketgen ömürde tül, sovet vlastnı közüuyunde tül – bıyıl, 2010 cıl, may ayda. «Özden cırçı Sapar» degen atın türlendirib, «Erkin cırçı Sapar» deb basmalaydıla anı. Ma kıyınlık deseng, kıyınlık. «Özden» sözden bıllay bir nek cıyırılırğa kerekdi, kesingi kul ruhluğa sanamay eseng? «Özden» degen söznü bir mağanasıdı «erkin». Karağız, başha nença mağanası bardı «öz», «özden» degen söznü («öz»-den keledi «özden» degen söz; «özden» degen söznü tamırıdı «öz»). Men bu söznü mağanaların Orus-Türk Sözlükden alıb bereme. Alay a, bu söznü mağanasın angılar üçün, tılmaç kerek tüldü – bizde da bu mağanala saklanadıla, artığı da bardı. Cangız tilni bilirge kerekdi emda tüz innetli bolurğa kerekdi: har nege – bügün da! – sınıf közden karau! – cahillikdi: kul-özden ayırğan zamanla tarihde kalğandıla. Hakğa kulluk ete eseng – sen özdense. Duniya mal üçün, kulluk üçün halkıngı, curtungu, adamlığıngı sata eseng – sen kulsa. Alğarakda aythanımı kaytarama: adamnı kul-özden bolğanı – kanından-tukumundan tül – kimge, nege kulluk etgeninden belgili boladı. Cangız da ma andan.
ÖZ:
1 – sobstvennaya suşçnost; sam.
2.sut, suşçestvo, kvitessensiya, soderjaniye.
3.sok; kletoçnıy sok.
4.serdsevina.
5.sterjen.
6.rodnoy.
7.sobstvennıy.
8.nastoyaşçiy, naturalnıy, çistıy.
9.özden – original, podlinnik.
10.özdenlik – originalnost, samobıtnost.
11. özden – svobodnıy.
Özden, özdenlik ne bolğanın Curtubaylanı Mahti «Özden adet» kitabında tolusu bla körgüztgendi.
HAK:
Pravo; spravedlivıy, vernıy, pravdivıy, istinnıy; odno iz imön Boga.
Kerti özden cazıuçu Hakğa kulluk etmey madar cokdu: alaysız, anı sözü özden söz bolluk tüldü, ol da kul adabiyatçı bolub kallıkdı. Halk cırçıla – Tatarkannı, Hasaukanı, Kanamatnı, Gapalaunu, Aycayaknı, Aktamaknı, Mingi Taunu cazğanla – Hak cırçıla, Hak nazmuçula bolğandıla. Sovet vlast kullanı vlastı edi, özden ruhu bolğanlanı barın kesini cauuna sanay edi. Hakğa tül, sovet vlastha, kommunist partiyağa kulluk eterge kerek edile barı. Ne kıyın zamanda da özden betlerin, özden ruhların saklay kelgenle bolğandıla halkda. Kul adabiyatnı közüuyunde da, özdenlikge, özden Sözge tüz turğan, Hakğa kertiley kalğan cazıuçula bolğandıla. Hak cazıuçula, Hak poetle deyme men alağa. Aladan bir kauumun tizerge izleyme: Dudalanı Mahmud, Botaşlanı Hamid, Bicilanı Ashat, Semenlanı Cırçı Sımayıl, Laypanlanı Seyit, Batçalanı Mussa, Bayramuklanı Nina, Kağıylanı Nazifa, Orusbiylanı Fatima…, Özdenlanı Sapar. Ol nohtala bolğan cerge dağıda talay adamnı koşarğa bolluk bolur, busağatda ua başha kişi esime kelmeydi.
Bu men tizgen adamla türlü-türlü sınauladan ötgendile. Barısını da (Sapardan kalğanlanı) kitabları çıkğandıla. Alanı cazğanları zamanında, tolusu bla çıksala edi, bügün bizni adabiyatıbız başha türlü bolur edi. Anı üsünden kölüme kelgenni men «Özden söz emda kul adabiyat» (Svobodnoye slovo i proletarskaya literatura) degen makalemde cazğanma. Zulmu zamanda, kara küçle biylik etgen zamanda aytılğan Ak söz, cannga korkuu bolmağan zamanda aytılğan hak sözden cüz-ming katha da daracalıdı, mağanalıdı, bağalıdı. Mahtau sizge, kul adabiyatnı közüuyunde da özden söz aytalğan, Hakğa kulluk etgen kalamçıla!
Alay a, söz Saparnı üsünden bara şoydu. Bu tizginleni men Saparnı nazmuların okuğandan sora cazğanma:
Kanatlı canladıla Poetle.
Uşay-uşamay esele da malaikge,
Kulluk etedile cangız Hakğa,
Alay bla caraydıla adamğa, halkğa.
Eki cürekli adamladıla poetle.
Cerden ese cuuukdula Kökge.
Keramatça berilgendi alağa fahmu.
Anı üçün uşaydı ayatha nazmu.
İşek cokdu, kerti poetle eki cürekli adamladıla. Bir cürekleri Kök bla, ekinçi cürekleri da cer bla – bu duniya bla – baylamlıdı alanı. Bolğannı, bolluknu da tüz adamladan ese eki katha begirek sezedile ala. Poetlege berilgen fahmu da, şıyıhlağa berilgen keramatçadı. Allah keramatnı-fahmunu poetge «Men bergen zatlanı saklarğa carat, hayırlandır» deb bergendi. Allah bergen alamatla ua köbdüle – adamdan, caşaudan, duniyadan başlab, dinnge, tilge, curtha deri. Alay a, poet söz bla baylamlı bolğanı sebebli, anı birinçi borçu – ana tilin ölümden kutharıudu, anı saklaudu, aynıtıudu. Allahha assı barmasın sözübüz, özge, suratlau halda aytsak, adamnı Poet etgen sözüdü, söznü da Şiyir etgen poetdi. Ana tili üçün, ölüm korkuu bolsa da, Poet bir elini artha turluk tüldü. Ak söz da alay kutharadı poetni kara kününde, kıyın kününde. Nazmusuz – poet cokdu, poetsiz – nazmu cokdu. Alay baylanıbdıla bir-birine ala. Büteu duniya kara körünüb, bir kişiden boluşluk bolmay, adamladan da kölü çıkğan zamanda, mölekleça, ak kanatlı nazmu tizginle keledile poetni cangızlıkdan, kölsüzlükden da ayıra, kuthara. Kölü kuuanngan közüude da, em alğa cetedile ışarıb nazmu tizginle. Kuuançda, buşuuda da poetni em kerti, em demengili cuuuğu – Ak sözdü.
Ana tilni ak çakğanıdı, ak sözüdü, baş kushanıdı nazmu. Ol seyirlikni boldurğan a – Poetdi.
Taşaydı arğı cannga,
Ketdi Ay közden.
Bulğandı kara kannga
Büteu körünngen.
Alay a, ma çıng başda,
Töründe Köknü,
Açılsa bulut ara,
Köreme Köznü.
Saparnı 30 cılnı uzağına halkından caşırıb turğan bulutla çaçılırla da, milletibizge anı miyik poeziyası körünür deb, umut eteme. Alay a, madar etmesek, Allah kadar etermi? Men küreşmesem, sen küreşmeseng, ol küreşmese, Nazim Hikmet aythanlay, «kim çaçar karangını?». Alay bolsa da, iynanama: Halkıbızğa Bicilanı Ashat kayıthança, Dudalanı Mahmud kayıthança, Semenlanı Cırçı Sımayıl kayıthança, Halkıbız kesi sürgünden Curtuna kayıthança, Sapar da bizge kayıtırıkdı – büteu duniya, Alam sıyınngan, cumduruk tengli adam cüregini burhuluğundan, ulluluğundan, cangızlığından, sağışından, kayğısından, kuuançından, buşuuundan da tolu hapar aytırıkdı. Miyiklikni, Tüzlüknü süygen Karaçay halkğa – kara tanığan Kara halkğa – gitarası bla imanı çığarğan Kökleden Saparnı Ak sözü, Özden sözü enerikdi da, öz curtunda, öz halkında ömürlükge kallıkdı. İnşa Allah.
4
ÖZDEN CIRÇI SAPAR
(”Karaçayda” çıkğan statyanı basmalanmağan kesegi)
***
Kulluk kul etgen özdenleden neda kral biy etgen mankurtladan tüldü Sapar ÖZDEN.
Allah erkin carathan nasıblı kauumdandı ol. Kerti poetdi – alay demek – özdenlik anı kanındadı. Kan bla kirgen a – can bla çığadı cangız.
Ençi at kurab, Atlı bolurğa fahmuları cetmegen, cayau barırğa ua ıylıkğan miskin canla da bardıla. Anı sebebli, ala ne etedile? Arbası bolğannı arbasına minedile da, anı cırın cırlaydıla. Tolumudu alada adamlık, şayırlık?
Kerti poet duniya malğa aldannık, satıllık tüldü. Hak sözden kelgen Ak sözdü anı Teyrisi. Cangız anga kulluk etedi şayır. Andan başhalağa baş ura tebrese, imandan çığadı, poeziyadan ketedi: betin, auazın, sözün – aytırğa, kesin-özün – tas etedi. Anı üsündendi alğaraklada cazğan bir nazmum.
KIL KOBUZNU GIL KOBUZ ETGENNGE
Kıl kobuzungu gıl kobuz etding sen…
Sokuransang da,
Öltürgen zamanıngı artha kaytaralmazsa,
Satılğan, coyulğan fahmungu
Endi betin çıgaralmazsa,
Cıyğan baylıgıngı ua —
Cırğa, nazmuğa, makamğa buralmazsa:
Kayadan tül, caşaudan tül,
Poeziyadan, Poeziyadan ketding sen.
Hou,
Kıl kobuznu gıl kobuz etib koydung sen.
Fahmu kudretingi, özden betingi coydung sen.
Kıl kobuznu kul kobuz etding sen,
İymandan çıkdıng— Poeziyadan ketding sen.
Ay medet a…
Ceti kat kökden ketding —
Allah bergen fahmu bla
İbilisge kulluk etding.
Hey,
Kün kobuznu kül etgen carlı,
Candetin cahanim etgen carlı,
Kimden da bek kesing küye bolursa…
Cazganımı cılay cazdım, okursa.
Ne etgin, «kıl kobuznu gıl kobuz etgen» nasıbsızla köbden köb bola baradıla bügünlükde. «Caşaunu kıyınlığındandı» derikle da bolurla. Alay a, kerti cırçı, nazmuçu kesini betin, fahmusun ayak tübge atarmı? Caşau kıyın ese da, Saparnı gitarasını bir kılı da sıysızlağa sıy bermey, Tüzlükge, Erkinlikge çakırğanlay keledi da. Anı üçün bazadı bılay cazarğa Sapar:
Sıylı halkım, men ölgende bolma mıdah,
Sen aşıkma catdırırğa kabırğa.
Karaçaynı bek süygenden alma günah,
İzleydi deb, ölgen cırçı bir bağa.
Aytır sözüm bek türlüdü, sen tıngla,
Caşauğaça, men aytayım akırın.
Ne künde da kor bolayım canınga,
Kabırda da oy sen bolğun carığım.
Salıb boşab suuuk sannı sal ağaçha,
Boşay turub kartbet molla okuuun,
Mennge kibik, aytsın sözün gitarağa,
Har kılğa da ençi sura buyursun.
Altı kılı bashıç bolur altı kökge,
Cetinçige iyman küçüm çığarır.
Andan arı, ne kerekdi, halkım, mennge?
Kellik künde tıyınşlı ornum tabılır.
Sıylı halkım, men ölgende bolma mıdah,
Entda bir caş ketedi deb coklukğa.
İynanama, men bileme, bardı Allah,
Şayır canım çığarıkdı carıkğa.
Mendeleyevni çaldışında elementleça, ertde-keç bolsa da, har fahmu tıyınşlı ornun tabmay kallık tüldü. Fahmuların bügün duniya malğa auuşdurğanlağa orun tabılmazğa da bolur. Bireunü arbasına minib, anı cırlağandan ese, kesingi cırıngı cırlay, cayau barğan igi tülmüdü? Tüzün aytsak, kerti poet kaçan da cayaudu. Arba colnu barmaydı – tikni örge, ençi col sala, atlaydı ol. Calan başdı, calan ayakdı kesi da. Cer Kökge, Kök da cerge anı calan canını içi bla ötedile.
Tang alada Alam carık
Kiredi da töppeden,
Kün bathanda İngir bolub –
Alay çığad közleden.
İngirlikde Kara keçe
Kiredi da közlege,
Ertdenlikde kirib keted
Tabanımdan tüz cerge.
Seyirmemi – Şıyıhlıkdan
Cuk barmıdı kölümde?
Şayırmamı – caşau carık
Kele turub ölümden?
Ata curtuna namazlıkğaça kiredi poet. Ana tilinde aytılğan kanatlı sözü anı örge tartıb baradı. Töngegi ceti kat cerni, cüregi ceti kat köknü sezgenley caşaydı şayır.
Taşaydı arğı cannga,
Ketdi Ay közden.
Bulğandı kara kannga
Büteu körünngen.
Alay a, ma çıng başda,
Töründe Köknü,
Açılsa bulut ara,
Köreme Köznü.
Ol KÖZNÜ körür üçün, fahmunu da ÖZDEN közü, SAPAR közü bolurğa kerekdi. Özge, allay keramat – okuuçulada, cazıuçulada da bek az adamğa beriledi. Bizni poeziyada allay nasıb berilgen adam – ÖZDENlanı SAPARdı.
Laypanlanı Bilal,
Karaçay-Çerkes respublikanı Halk Poeti,
Karaçay-Çerkes kral universitetni sıylı doktoru,
Milletlearası Türk Akademiyanı sıylı akademigi.
Kaynak: http://www.elbrusoid.org/ |
