Anasayfa | Kayıt | Giriş Hoşgeldiniz Ziyaretçi | RSS
Site menu
bookmark
Kategoriler
Genel [26] KARAÇAY MALKAR [29] Kültür [27]
İstatistikler
  • visitors by country counter
    flag counter


    Toplam girişler: 1
    Ziyaretçiler 1
    Kullanıcılar: 0

  • Kurlar
    ГТРК
    TV KARACHAY
    TV MALKAR
    Вести КБР
    Bars-El Radiyo
    KURAN
    Anasayfa » Makaleler » KARAÇAY MALKAR

    sürgün
    SÜRGÜNDE

    1942-çi cıl nemes faşistle bizni cerge keledile, beş aynı etalgan amanlıkların da etib, 1943-çü cıl yanvar aynı ortasında ızlarına kıstaladıla. Ol katışhan közüude meni atam, 52-cıllık kişi, bir kün bla keçeni içinde katı aurub, auuşub kaladı: kararga doktor tabılmay (sokur içegisi tuthan edi dey edile).

    1943-çü cıl (sentyabr ay bolur edi) tamada egeçibizni baş iesi Hasanlanı Tananı caşı Muhammatnı Orconikidze (Vladikavkaz) şaharnı katında uruşda ölgendi deb, haparı keledi. Hasan ulu 1939-çu cıl askerge çakırılgan edi. Çını leytenant, politruk edi.

    1943-çü cıl mart ayda Narsanaga Gitçe Karaçay rayonnu okuu bölümünü tamadası Molotkova Kiçi Balık elde şkolda menñe ustaz bolurga buyruk cazadı.

    1943-çü cıl oktyabr ayda Kiçi Balık elge Karaçaynı başha ellerine da NKVD-nı askerçileri grajdan kiyimleri bla barıb:

    - Biz frontha keteribizni allı bla solurga kelgenbiz, - deydile.

    Noyabrnı 2-de tañ tügel athınçı eşikleribiz katı kagıladıla. Çıgıb karasak, ol ofiser (leytenant) birgesine da talay soldat bla.

    - Kiyinigiz, - deb buüradı. Kiyinib çıgabız, arbazda barıbıznı süeydi. Soldatla da sauutları bla bizge aylanıb süeledile. Anam korkub, kölüne çabadı, cıgılırga azdan kaladı. Orundukga catdırıb, betine suu bürküb küçden ayazıtabız.

    Ol ofiser bizge:

    - Sovet kral sizni tauladan tüz cerlege köçürürge buyruk bergendi, bir sagatnı içinde, ne zatıgıznı da cıyıb, hazır boluguz, - deydi.

    Cılı kiyimleribizni, bir kesek nartüh un, gardoş alabız. Koy soyarga koymaydı. Bolgan cıygan zatıbıznı, eki çarhlı karaçay arbaga salabız, ol arbaga köb zatmı sıyınnık edi, cayaulay sürüb, elni aralıgına keltiredile.

    Tovar-cük taşıgan vagonlaga mindirib, tışıbızdan sauutu bla soldatnı süeltedile karauulga. Elde ua itle üre, tuuarla öküre, atla kişney kalgan edile. Biz bolgan vagonda anamı atasını karnaşı Ashaklanı Tokaynı üydegisi - büteuley 20-ga cuuuk adam 6-7 sabiy, 2 kart (atamı atası 100 cıl bolgan Habaçu, 115 cıl bolgan, közleri körmegen Ashaklanı Tokay). Eşelon ketib baradı, suuukdu, artıksız da keçe. Stansiyalada kızıl bayrakla tagılıbdıla, Oktyabr revolüsiyanı künleri. Bayram künlede «kralnı cauların» köçürgenlikleri bolur edi. 12 kün bla keçeden Lugovaya stansiyaga kelebiz. Kıbıla canında bellerine deri kar bashan Tyan-Şan taula. Alaydan bir gitçe kazah elçikge eltedile. Vlast bizni alayda caşaganlaga erşi körgüzgendi, bizge ışanmaydıla. Ol elçikde cazga deri amannı keminde keçinebiz. Caz, erkinlik alıb, rayon aralıkga, Lugovoege, köçebiz. Eki kart da 1944-çü cıl ol gitçe elçikde auuşadıla. Lugovoede bay kolhoz bar edi - arı işge caraşabız. Bizni ariu körüb başlaydıla. İşlerge süygen millet bolganıbıznı añılaydıla. Men 2 cılnı kolhozda sabanlaga suu salama, ögüz arba bla cük taşıyma, eki egeçim şeker çügündürde işleydile. 1945-çi cıl kiçi karnaşımı Vologdaga FZO-ga okurga aşıradıla. Ol cıl oguna üydegibizni barı da - 8 adam teli auruudan auruydula, men uçhararak kalama. Vologdadan karnaşıbız 1946-çı cıl sau-salamat kaytadı. Alay a üyübüzge ullu buşuu keledi: ol cıl oguna aprel aynı 30-çu kününde ol auuşub kaladı. 1943-1944-çü cıllada kart atabız kıyın aurub, anam aña kıynala, tözalmay, cürek auruulu bolgan edi.

    1946-çı cıl biz caşagan cerde ullu bitim ösgen edi. Caşau igige aylana edi, toümluluk kelib, adamlarıbız es cıya başlagan, kuuanç ete tebregen edile.

    1944-çü-1945-çi cıllada köb adam, hauası caraşmay, açlıkda-calanñaçlıkda duniyadan tas bolub ketgenle, saulay tüb bolub kalgan üydegile da bolgan edile. Közübüz körüb bir 10 sabiyli üydegide cañız 1 sabiy sau kalgan edi.

    Karaçay milletden köçgünçülükde bolmasa, ne 1921-çi ne 1933-çü cıllada cañız bir adam açdan ölgendi, deb eşitmegenme.

    1946-çı cıl men Gitçe Karaçaynı okuu bölümünü tamadası Molotkovanı meni üsümden Kiçi Balık elde şkolda ustaz bolub işlerge degen buyrugun da alıb, Lugovoy rayonnu okuu bölümüne barama. Rayonnu başçısı Kiyakov degen kazahlı, orusça söleşgenimi caratıb:

    - Nam gramotnıe lüdi nujnı, budeş rabotat v apparate rayono, - deb keçegi şkollaga inspektor bolurga deb buyruk cazdıradı.

    1946-çı-1948-çi cıllada rayonnu okuu bölümünde işleyme. Rayononu apparatında berilgen lgotala menñe da beriledile - kumaç, kiyim degença zatla. Kiyakov meni kündüzgü şkollanı kalay işlegenlerin tinterge deb ciberedi. Şkollanı otçötların da alama, sçöt bla sanay bileme, otçötlanı ahır eseblerin da çıgarama, sekretarlık da eteme. Kagıtçılık orus tildedi. Kazah elde 1-den 10-ña deri klasslada kazah tilde okutadıla, orus, nemsa tille da dersle bardırıladıla. 1947-çi cıl edi, Kiyakov: «Şkollanı otçötların al, eseblerin çıgarıb, Cambulga eltirikse», - deydi.

    - Biz spespereselenesle bolganıbıznı bilese, men komendantdan erkinliksiz Cambulga barallık tülme, - deyme.

    Kiyakov menñe Cambulga barırga erkinlik aladı. Obkomnu bölümünü tamadası anda propaganda bla agitasiyanı tamadasına:

    - Otçötnu da obkomga ber, bu pismonu da obkomda ol adamga tabdır, - deydi.

    Otçötnu berib, komandirovoçnıyime da muhur urdurayım deb, çıgarga tebregenleyime:

    «Seni obkomnu tamadası çakıradı», - deydile.

    Obkomnu tamadası kazahlı Sartbaevni kabinetine kireme. Bir semiz kişi, komandirovoçnıiyme karab: «Ne keltirgense bizge?» - deb soradı.

    «Otçöt keltirgenme», deyme.

    Obkomga barama. Eki milisioner saklaydıla, biri pismonu alıb ketib, ol kabinetge bar deb körgüzedi. Obkomnu adamı meni bla söleşib: «Sizni milletge ullu kıyınlık

    cetgendi. Kalaydı caşauuguz?» - deb soradı. Menñe da bir kagıtnı berib, men da: «Sau kal», - deb keteme. Ol da kazahlı edi. Alay köb zaman da ozmaganlay Cambul oblonodan «Teke ulunu işden çıgarırga» deb kagıt keledi. Alay a rayonnu tamadası dagıda bir cılnı işletdi, alay bla şkolda kazah klasslada orus tilni okutub turama tuugan Curtubuzga kaythınçı.

    1948-çi cıl avgust ayda Frunze şaharga barama. Anda kırgız universitetge ekzamenle bereme. Lugovoege kelib, menñe Frunzede universitetde oçno okurga barırga erkinlik kelgendi, deb, komendantha zayavlenie bereme. Komendant menñe:

    - Frunze bizden başha respublikanı aralıgıdı, kıyın bollukdu, - deydi. Zayavleniemi ua aladı.

    1948-çi cıl komendantla bla spespereselenesleni aralarında ullu kaygıla bolub, hapar Moskvaga cetedi. Ol cıl ministrleni predsedateli V.M. Molotov kol salıb:

    - Spespereselenesle ömürlükge köçürülgendile, ızlarına kaytırga erkinlikleri cokdu, arı bargan tutulub, süd etilib, coüllukdu, - deb begim çıgadı. Ol begim komendantnı kabinetinde tagılıbdı, arı kirgen adam okurça.

    Menñe erkinlik zamanında kelmey, okurga baralmay kalama. Sıñar 1954-çü cıl okub başlayma Stalin da Beriyada duniyadan ketgenlerinden sora.

    Kazahstanda biz caşagan rayonda şkollada 8 karaçay ustaz işley edi.

    Ol ustazlaga tıyınşlı kagıtları cokdu deb, işlegen şkollarında tınçlık bermey edile. Bir cıl Kazahstannı okuu ministri Sembaev bizni rayonña kelib kaladı, meni da Kamenka degen elde rayonnu apparatında işlegen közüuüm. Şkolda orus tilden okuthan ustaz Haciçiklanı Gitçeni caşı Husey zayavlenie da alıb, ministrge tübeb söleşedi. Ministr anı okub:

    - İşlerin bacara esele, işleme koüguz, vuzlada ua zaoçno okusunla, deydi rayononu tamadası da turganlay. Zayavleniesine bu forma bla şagatla kol salıb, dokument kurasınla deb, rezolüsiya saladı.

    Ol cıldan sora, Kavkazga kaythınçı, karaçay ustazla tınçlıklı işleb turdula.

    Kazahstanda ol közüude geografiyanı, tarihni spespereselenes ustazlaga okuturga erkinlik cok edi. Orta şkolnu ayırma boşaganña sıy-mahtau bermey edile.

    Lugovoy rayonda kiçibalıkçıla bla kızılpokunçula caşay edile. Ala birbirleri bla cuuukluk cürütüb, egeç-karnaş bolub, bek tatlı caşay edile. (Ay medet busagatda da alay bolsa edi!)

    Adamlarıbızga ne auur işni da eterge kerek bolgandı. Sabanlanı suu bla sugarırga, arbala bla cük taşırga, biçen işlerge, d.a.k. cumuşlanı eterge. Em kıyın iş a şeker çügündür ösdürüu edi. Tişirıularıbız cazdan kaçha deri işleb, çügündürnü zavodha aşırıb boşagınçılarına zamanların sabanlada aşıra edile. İgi işlegen tişirıularıbıznı bir bölegine «Za doblestnıy trud v Velikoy Oteçestvennoy voyne» degen medal, dagıda başha zatla bla saugalagan edile. MTS-de erkişileribiz traktoristle, kombaynörla, şoförla bolub, bet carıklı işlegendile.

    Rayon aralıknı bolnisasında baş vraç Aminlanı Salima, hirurg Aminlanı Soltan, vraç Dudalanı Muhammat, feldşerle Bostanlanı Cagafar, Tambiylanı Muhitdin, Sarılanı (Tambiylanı) Nadya - ullu sınamları bolgan medikle - aurugan adamlanı bagıb, saulukların saklarga boluşub turgandıla.

    Men işlegen rayon aralıkda, Lugovoe orta şkolda, bilimleri, sınamları bolgan ustazla bar edile. Ala: «Karaçay sabiyle igi okuydula, artıksız da matematikanı igi biledile», deb mahtanıuçan edile. Ol şkolda 200-den artık karaçay sabiy okuy edi.

    Partiyanı Lugovoy raykomunu birinçi sekretarı kazahlı Smailov 1957-çi cıl bizni Kavkazga aşıra, halkıbızga ullu mahtau salıb, tüzüuün, ötürügü, fitnası bolmagan, ariu halili, adebli-namıslı, işni alamat bacargan halkdı deb, dagıda anı kibik köb ariu söz aytdı. «Aşhı colga barıgız, bet carıklı boluguz», - dedi.

    Ay sayın komendantha körünüb, kol sala, 14 cılnı başıbızga boşluk tabmay, amannı keminde caşadık. Ne cuuuk bolsa da, bir elden başha elge barganıñı bilsele, em azında 15 sutkanı türmege cıyıb, üsüñe süelib, ne kıyın cumuşnu da etdire edile. Al cıllada Stalinni, Beriyanı, Suslovnu uuları cayılıb, bizni köçürgen cerlede milletle «banditle keldile», kazahlıla ua «audarılgan karaşayla» deb, erşi köre edile. Alaga ne ayıb - terslik em başından çıkgan onouda edi.

    Biz anda milletleni barı bla da şohlukda, caraşıulukda caşadık. Kazahlılanı, kırgızlılanı tillerine da ürendik. Alay a kesibizni ana tilibizni unutub koymay, adebibizni-namısıbıznı saklab, Curtubuzga kaytdık. Endi andan Allah bizni milletni ömürde da ayırmasın.

    TEKELANI M.
    Caga el.



    Spravkasız cibermegendile

    Eski curtubuzga sürgünden kaytıb kelirge erkin-
    likden sora da, ma bıllay şekelli spravkala berile
    edile. Ne üçün?

    Ontört cılnı içinde gürcüle karaçaylıla-
    nı burunñu ellerine ullu zarauatlık salgan edi-
    le. 100-den bir mekyamnı ışanı kalgan edi – ullu
    tukum tiyreleni arbazları cer bla teñ bolg-
    an edile. Bir-bir tiyrelede ua huna taşları da
    koragan edile. Ol sebebden caşar cerine,
    kagıt bla belgilenmese, tuugan ellerine çıg-
    arga izlegen karaçaylılanı Taşköpürde şlagba-
    umdan cibermey edile.

    ŞAMANLANI İbragim, tarihçi.



    Kaynak: http://www.elbrusoid.org
    Kategori: KARAÇAY MALKAR | Ekleyen: tinibek (02-11-12)
    Görüntüleme: 1273 | Etiketler: jenosid, buşuukun, sürgün | Rating: 0.0/0
    Toplam yorumlar: 0
    ComForm">
    avatar
    Giriş Formu
    Site içi arama
    ....
    Керек кенгден танытыр

    Керексизге сёлешме, онгсуз бла кюрешме

    Керекни шиндиги мийик

    Керти айтханнга айгьакъ джокъ

    Керти акъыллыгъа кёз тиймез

    Керти джылтырар, ётюрюк къалтырар

    Кертини кирит тыймаз

    Керти сёзню кезден айт

    Керти сёз кери барыр

    Керти сёзге къарыу джокъ

    Керти суу салмаз, от джандырмаз

    Кетерик кетмей, келлик келмез

    Кеси аман балта алыб чабар

    Кеси аман ёмюрюн аман бла ашырыр

    ETİKETLER
    egiz caşçıkla başhüyük LAYPANLANI Bilal bashuyuk akbaylanı mihail adet başhuyuk appalanı hasan kara kübür culduzla söleşe bilsele drau katliamı bittirlanı tamara itil suuu ağa turur aşhı adam elge borçlu Bittirlanı aminat kiyimle çarh oyun üyle küreşni colunda bilal laypan karaçay üy kar atala babala es comakla halk cırla 8.mart çam haparla чам хапарла hapçalnı_mammet mussa batcaev gapalau sürgün atacurt bayrak köçgünçülük akka batcalanı gekki kamatur balkar kafkasya karachay Stalin ayak hasan bilal laypan kalamla kanatlıla karaçay hikaye anı hatıra sapar özden cır cırçı smayıl ismail semenov ahmat hazar karacahay karaçay kabartay adeb goçiya aytek buşuukun jenosid kasay borlak çoma cırçı Atilla gazalanı alim gıpı karaçat 8mart1944 genosit algış ufuk tavkul cugutur alanla kimledile curtubaev mahti bıllım chegem habaz holam curtubay curtubayev Аланы karacahaymalkar bayramuklanı halimat halimat malkar karçay bayram cumhuriyet Alan
    Meteo
    KONYA Click for Konya, Türkiye Forecast
    Medya


    Site kodu
    Karachay

    Siteler

    Karachay

    Karachay

    karachays.com

    http://www.elbrusoid.org Карачаево-балкарский фонд Эльбрусоид(R)

    karachays.com

    AS - ALAN

    Bashuyuk

    Karachay

    Copyright Karachay © 2024