| kaçigar | Tarih: Cumartesi, 05-04-14, 11:08 PM | Mesaj # 1 |
Tümgeneral
Grup: Admin
Mesaj: 162
Ödüller: 1
İtibarlarınız: 0
Konum: Dışarıda
| .
Bayramuklanı Fatima. Miniatürala
13.09.2004 0 2565
NEDİ? NEDİ?
Halk nesi bla halkdı? Bizge "karaçaylıma" deb aytdırgan nedi? Kaysı şartladıla? Canıbız tagılıb turgan Koban, Teberdi, Cögetey, Gum özenlemi, ogese töppelerin kökge tireb turgan taulamı? Nedi bizni "tauluma!" deb öhtemlendirgen?! Tartıu sogulsa, çıgıb tebseribiz kelgenimi? Orayda aytılsa, ejiuge koşulmay kalalmaganıbızmı? Ayrannı, nartüh gırcınnı, cırnanı, bek erkeletib aşaganıbızmı? Nedi bizni karaçaylı etgen? Tilibiz? Adeb-namıs şartlarıbız? Bir-biribizge: "Alan… " - deb söleşgenibiz!?
Biz, çille caulukla da kısmagan, millet çepkenle da kiymegen, burunngulaça, iynar ayta da bilmegen, kiyiz basarga, boza eterge da ürenmegen kauum, nek karaybız ötgen ömürlege alay, nege ese da tansık bolgança, neni ese da andan beri köçürürge izlegença?! Kanıbızda bolur anı sıltauu. Ötgen ömürde milletni körmegeni, çekmegeni kalmagandı. Al cılından başlab, ahır cılına deri sınab karasang, halkga kıyınlık da, zauukluk da keslerin unutdurmay, almaşıb kelib turgandıla. Kuuançnı "tatıuun" da biledi camagat, carsıu da kesin tanıtır üçün kalmagandı. Açlık, tokluk da har taulu üyde bolgandı konak. İgilikge uulanıb, igi şartların saklarga küreşib kelgen halk, cıyırma birinçi ömürge kuru millet atın tül, tilin, adeb-namıs şartların, tin baylıgın cüregine sıyındırıb ötdürgendi.
Ötgen ömür koygan sınam, amanı igisi bla da, halibizde, caşauga karauubuzda, har nege baga beriuübüzde köb zatıbıznı türlendirgendi. Köb taulu bügün taularına sıyınıb caşagannı keslerine azga sanaydıla, köble akılları-bilimleri bla büteuduniya daracaga çıgıb, atların, halknı atın da igi bla aytdıradıla…
Arabızda ana tilibizni bilmegenle da az tüldüle, adeb-namıs coruklarıbıznı eskige sanaganla da tübeydile, millet şartlarıbıznı caşau colda artık cükge körgenlege da coluguuçanbız, tin baylıgıbız bar-cok ese da istemegenle da bardıla. Alay bolsa da aslamıbıznı kanıbız turadı biyagınlay. Ol a, eski cırlaga da, çille cauluklaga da, ötgen ömürleni başha ızlarına da turadı tansıklay. Adeb-namıs urlanngan cıyırma birinçi ömürnü al cıllarında burunngu kıznı buüga biliuün, namısına bekligin, ariulukga tabınıuun, kubulurga öçlügün oüularında saklagan çille cauluknu tansıklamay ne etgin?
Seyir tülmüdü atang-anang, halkıng esinde saklagan zat, seni başıngdan da ötgença bolub, cüreginge ömürlükge tüyrelib kalganı…
SABİY BOLURUM KELEDİ
Bir-birlede sabiy bolurum keledi...
Kölde, cüze barıb, cagasına cetgenley, ariu duuadak, kanatların kagıb, alanı auur etib turgan suunu, tört canına bürküb, cengillenib, omak-omak atlay ketgença, esimi bileb, cüregimi aurutub turgan sagışla, suu tamçılaça, üsümden ketib, cılla salgan auurluk, cau çırakça, erib, üsümden tüşüb, közlerimde muhurların koygan aylanç colla, maral cangur caugan közüude çıgıuçu cankılıçha burulsala... Men a, gitçe kızçık bolub, kün tayaknı uuuçuma cıyama deb, küreşsem...
Bir-birlede sabiy bolurum keledi...
Anamı eteginden tuta, konakga barırım. Anda, toyda, tebsey turgan caşla bla kızlaga karay, men da ullu bolsam deb, kesimi em ariu, em nasıblı kıznı, közüme körgüzüb, zauuklanırga. Allımda - kıyırı-uçu bolmagan igilikge eltirik col, anam da - katımda...
Bir-birlede sabiy bolurum bir bek keledi...
Sagışlanı da, carsıulanı da, soruulanı da, tüblerinden ıçhınıb, sabiy cürekni cengilligi költürüb, kökge, kuşça, çıgarım. Kökge çıgıb, Künnge, culduzlaga cuuuk bolub, ala bla birge hurmetni, nasıbnı carıkların cerge, adamlaga seberim, bulut tolkunlada cüze, kün tayaklada cuuunurum...
Bir-birlede sabiy bolurum bir bek keledi...
APPANI CIR ÜLÜŞÜ
Bizde cırlay bilmegen cokdu. Annya tılı basa, cau çaykay da süygen cırların akırtınçık cırlaganlay turadı. Anı üçün bolur, etgen hıçınları bir tatlıla boladıla. Kart anam ingiçge auazçıgı bla zikir aytıb turadı. Anı bir cılı, cumşak kolçukları bardı. "Caşım, bılay kel, tansık bolganma", - deb ol meni bir künde eki-üç kere, kesine çakırıb, kuçaklauçandı. Ol kartçık bolganı üçün, cengil tansık bolub kaladı. Tobuklarına başımı salıb oltursam, başımı sılay kelib, cuklatıb koyadı. Zikirlerimi, cumşak kolçugumu cuklatadıla, bilmeyme.
Kişige aytmayma, em bek a akkanı süeme. Ol men anı tanıganlı haman da cırlaydı. İyneklege aş sala, baltanı biley, cülgüçü bla çıbıknı cona, mennge hoynuh ete, cırlab aylanadı. Akırtınçık, kesi kesine. Biz tilesek da cırlaydı. Tiletib küreşgen adeti cokdu.
Aşa degen bla, cırla degennge tiletgenni, ol ayıbha oguna sanaydı. Kuuançlada da, akkanı koluna algış ayaknı berib, algış etdirib boşagandan sora, bir cırlasang a, desele, kesine mahtau çakıra turmaydı. Mahtaunu cırga koüb:
- Ayhay da, cırlayım, siz tıngılarga cigit boluguz, - deuçendi ol.
Cırlasa ua… Mıdah cırnı cırlasa, kaşları da, cıyılgan kuş kanatlaça, enişge karab, kesi da allına karab, mıdah cırlaydı. Carık cırnı cırlasa, kaşları da, açılgan kuş kanatlaça, kerilib, kesi da adamlanı başları bla, örge karab, carık cırlaydı.
- Mennge cırlama, demegiz, ansı cırla degenigiz üçün, kölüm kallık tüldü, - deydi akka. Kesi akka bolganlıkga, auazı attyalay turadı. Ol anga zaryadka etdirib, kart etmey turadı.
- Cırnı koy da, zikirge köç, zamanıng kelgendi, ser kişi, - deuçendi amma anga.
- Cır da zikirdi. Zikir Allahha mahtau beredi, cır Allah carathan canlaga, Allah kuragan duniyaga mahtau saladı. Allahnı işine mahtau berseng, ol Allahha mahtau bergen tülmüdü? - deydi akka.
- Ket, Allahnı çamlandırasa, sabiyle da eşitmesinle seni ol sözleringi, ser kişi, - deb koymaydı amma. Men a eşiteme. Akkanı sözlerin teli sözlege sanamayma. Ogay. Akka tüz aythannga uşatama men. Akka ters kalay aytırıkdı? Amma ua? Amma da ters aytmaydı… cangılgan etedi.
- Koy, kız, kaygıngı, - deydi akka ammaga sakal cülgüçün biley. Anı sakal cülgüçü busagatdagı omak cülgüçleden citidi. Akka aytadı alay. Ol har neni da em tüzün biledi. Bizni başıbıznı da anı bla kesi cülüydü. Akka mılı çaçıma, sapın cakdırıb, başımı cülüy başlasa, har col sayın, annya korkub, üyden çıgıb ketedi. Akkanı kesine cuk aytmaydı. Artından a: "atamı ol aman bıçagı", deydi. Akka cülgüçüne alay aythanın bilse edi… Meni başıma akka cara bir kere da salmagandı, annya ua korkganın koymaydı. Akka cırlay-cırlay, cülüb çıgıb kaladı. Sora başıngı sıb-sıydam etib cıltıratsa, algış da ete, erkelete, celkenge azçık kagar. Ol kımja baş açımaganlay, "şab" deb, tauuş eter.
- Allahım - cüregimde, cırım - tilimde, ala bir-birlerine çarlamay esele, sen meni bla nek küreşese? Zikir aytırga da, ogay debmi turama, sözlerin bilmeyme ansı, deydi ol.
- Cırga tırmaşhança tırmaşsang, billik eding, - deb koymaydı biyagı amma.
- Sen aythanlay ser bolgan başda, anda bolgan sürtülmey turganlıkga, cangı cuk cagılmaydı, - deydi akka.
- Da, tur sora alay et da. Cangı cetgen caşçıkça, sızgır da aylan, - deydi amma kölün kaldıra.
- Sabiyleni tögereginge cıy da, alaga cırla da tur. - Sabiyle cırlarıma tıngılaganlarına ua bek kuuanama. Cırlarım - ala meni derslerimdile sabiylege. Cırnı süygen bir adam amanlıkga başın salmaz. Cırnı kerti süygen bir insan kuuançdan callab, kıyınlıknı colun saylamaz, - deydi akka. Sora mennge aylanıb: - Caşım, kart anang angılamaydı: men sabiy-caş közüuümde, caşaunu kıyınlıgından, cır ülüşümü hayırlandıralmay kalganma. Sabiyley, öksüzlük sınab, kesimden gitçeleni ayak üsüne salırga, anama nögerlik eterge kerek boldu, endi ua, derge, asker kullukga aşırdıla, andan da kutulama, derge, uruş başlandı, ol boşalmaganlay, köçgünçülük tüşdü başıbızga… Men kaçan cırlarık edim?! Endi üydegimi allında borçumu da artha atıb, cırlayma desem, unamaydı. Tört kere üy işlegendile bu kolla, caşım, - deb akka, terek tamırlaga uşagan ullu kolların allına tutdu. - Kim ese da cır ülüşün, caş zamanında alıb, cırların cırlab boşagan ese, mennge endi berilgendi ol zaman. Cır ülüşümü hayırlandırmaganlay, kabırlaga barır akılım cokdu. Ol ülüşnü kişige koyallık tülme. Ol canıngça, cangız senikidi! Cır ülüşüm meni üç cıyırma bla on cılnı saklagandı. Nasıblı adamla cır ülüşlerin saulay caşaularına sozadıla, - dedi akka sözlerin cüregini tereninden beri ala turganı tanıla. - Alay a men da tülme nasıbsız. Nasıbsızla, caşım, cır ülüşlerin alırga zamanları bolmay ketgenledile. Mennge ua zaman berile turadı, Allahha bolsun ming şukurla. Kart anang a, caşım, mennge açıulanmaydı, açıulanngança etedi. Sen da, men da caş zamanıbızda nek cırlamadık, degenligidi. Sen alayçıgın bilib koy, caşım, bilgeningi ua, kişige aytma, - deydi akka. - Dagıda: cır ülüşüngü unutma. Allahnı em igi saugalarını biridi ol. Allah adam balasın nasıbha, kuuançha carathandı, biz kesibizbiz kesibizni carlı, harib etgen da...
Akkanı cır ülüşü. Ammanı cır ülüşü. Meni cır ülüşüm. Seyir ülüşle!
CÜREK CILIUNU KORLUGU
"Korluk" bla "Tamızık. Ekisi eki ogurlu söz... Bügünngüle az hayırlandırgan, az angılagan caraşıulu, cılı sözle... Kısha aytılıb, teren magananı tuthan damlı sözle... Kerti tengleça, demengili sözle.
Korluk bla Tamızık. Unutula barganıgızga, sizni bla teng, men da kıynalama. Siz unutula bargança, tilibiz da carlırak bola baradı. Tilibiz carlırak bola bargança, cürek bereket da azaya baradı.
Korluk bla Tamızık. Busagatdagı honşula: "Korlukçugung barmıdı?" "Tamzıkçık kerek edi",- deb bir-biri bosagasından atlamaydıla. Tamzıknı, Korluknu da barıb tükenden satıb alırça amal etilgendi. Ol alamat amaldı. Alay a honşusuna ot Tamızık bere, taulu tişirıu cürek cılıuundan da bere edi. Ayran Korluk, tılı Korluk bere, üyünde bar bereketinden da ülüş ete edi. Cürek cılıu da, can tılpıuça, aşhılıkga talpıuça, tükende satılmaydıla.
Korluk bla Tamızık... Tilibizden, alay ese, caşauubuzdan siz kete, unutula barganıgızça, cürek cılıunu Korlugu - süymeklik da - az bolgandı. Ol a kalay köb, kalay bek kerekdi barıbızga da.
http://www.elbrusoid.org/articles/adabiyat/358983/
Ana tilin süygenni,
Har zamanda kölü tok,
Anatilni süymegenni,
''ANAM'' derge erkinligi cok.
|
| |
| |
