Anasayfa | Kayıt | Giriş Hoşgeldiniz Ziyaretçi | RSS
[ Yeni mesaj · Üyeler · Forum kuralları · Arama · RSS ]
  • Page 1 of 1
  • 1
Forum (Nığış) » ИНТЕР КАВКАЗ ФОРУМ » Литература и Искусство | Адабият бла Санагъат » Малкъар халкъ жомакъла.
Малкъар халкъ жомакъла.
kaçigarTarih: Çarşamba, 05-05-10, 1:06 AM | Mesaj # 1
Tümgeneral
Grup: Admin
Mesaj: 162
Ödüller: 1
İtibarlarınız: 0
Konum: Dışarıda

КЪАРАБАЙТАЛ УЛУ КЪАРАМАЙ

Эртте бир хан болгъанды. Ол кезиуледе андан бай, андан кючлю хан болмагъанды Ханла бары да андан къоркъуп, анга жасакъ берип, жа-лынып тургъандыла Аны жылкъысыны, тууар-ларыны, тюелерини киши санын билип болмагъанды. Биреуге не да бир ханнга бир ахшылыгъы ючюн мал берирге тюшсе, бир ат орнуна ажир бла бир сау жылкъы берип болгъанды. Ол заманда жюз байтал бла бир ажирни жылкъыгъа санай болгъандыла. Анга ажир юлюш де-гендиле.

gomak2.gif (19074 bytes)Аны уллу къонакъ юйлери болуп, ол шахаргъа келген, анга къонакъгъа бара болгъандыла. Хар келген къонакъны юч кюн къонакъ этип, кесине чакъырып: «Не адамса, не айланаса, не зат керекди?» - деп соргъан адети болгъанды.

Бир жол, бир жарлы келип, къонакъ болуп туруп, юч кюнден ханнга келгенди. Ханны мудах кёрюп, сейир болуп:

- Не аламат, не сейир? Энди сендамы керегинги тапмайса, нек мудахса? - деп, ол жарлы къонагъы соргъанды, хан былай айтханды:

- Мен неме къууанайым, мени ол къадар байлыгъым, мен ёлсем, бош адамлагъа къаллыкъды, кесими уа сабийим жокъду.

- Сен аны ючюн шургу болма, манга ийнан, ат бердир, мен санга болушурма, - деп, ол факъыра, тилеп, ат алып минип кетип, юч кертме алып келгенди. Бирин хан, бирин къатыны, бирин а къара байтал ашагъандыла. Бир жылдан сора къатыны жаш тапханды. Къара байтал да жаш табъш, анга Къарабайтал улу Къарамай атагъандыла. Ханны жашы не сюйсе да этип, накъутла, налмасла ичинде ёсгенди.Къарамай а аш юйде эки аягъын кюлден чыгъармай, ашагъан он адам тенгли этип, къарауашла ичинде уллу, мазаллы жаш болуп ёсгенди. Бир жол хан Къарамайгъа:

- Ай юйюнге, сен да кишисе, кюлге кирип турмай, бир жары чыкъсанг а, - деп, айып этгенди.

- Ат керек берсенг, кесим бир ат хазыр этсем, аны бла чыгъарем, - дегенди Къарамай.

Хан ат керек бергенди. Къарамай жылкъыгъа барып:

«Кеси келип башын жюгеннге салмаса, аллыкъ тюйюлме», - деп, жылкъыны къатында олтургъанды. Бир аман кичиу атчыкъ, эки кере къатына келип, башын жюгеннге салгъан эди. Къарамай къыстап ийгенди. Ючюнчю кере келгенде, жюгенни башына кийдирип, юйге элтгенди. Къарамайны юч жылны ичинде эригиую болмай, ол тайгъа къарап, аны юйретип дуния тауушлугъу бир ат этгенди. Къарамайдан башха адам, аны не тутуп, не минип къолундан келмегенди. Къарамайны уа не узакъдан кёрсе да, кишнеп, чабып, къатына келип болгъанды. Ол да аркъан, не кишен салмай, къууалап къоя болгъанды. Жылкъылагъа да къошулмай узакъда отлагъанды. Къарамай бир кюн, атына минип: «Мен да элден бир чыгъайым, дунияны да кёрейим», - деп чыкъгъанды. Ол да бир уллу ёзенде кетип бара, бери келе тургъан бир атлыгъа жолугъуп, саламлашхандыла.

- Кимсе, къайры ахшы жолгъа бараса? - дегенде, ол атлы:

- Мен Суу улу Сюлеменме, баргъан а Къарамайны излеп барама, - дегенди.

- Къарамай деген менме, - деп, экиси да бир бирни танып, ант этип, шуёхла болгъандыла. Сюлемен бла бир кече айланъш бара, биягъы экисине да бир атлы жолукъгъанды. Ол а - Кюн улу Кюлемен болгъанды. Ол да Къарамайны излегенин айтып, аны да шуёх этип, ючюсю да кетип бара, Ай улу Алемен жолугъуп, аны да кеслерине нёгер этип, тёртюсю да жортууулгъа чыкъгъандыла. Бара кетип, бир шахаргъа жетип, шахарчылагъа шахарда не хапар болгъанын соргъандыла.

- Тамбла бизде уллу къууанч кюндю: юч къарындаш юч къыралны ханларыдыла. Аланы бирер къызлары барды, ала тамбладан башлап, халкъны жыйып, къызла илишанла саллыкъдыла, аланы атып, ким урса, къызларын анга берликдиле, - деп, шахарчыла хапар айтхандыла. Ол тамаша ишлеге къатышыргъа тёртюсю да оноулашхандыла.

Къарамай учуп баргъанлай къанатлыны атса, кёзюнден ургъан аллай мараучу болгъанды.

Бир ханны къызы ийнесин кёкге атханды, Къарамай атып, тюз ортасындан эки сындыръш, ол къызны Суу улу Сюле-меннге бергенди. Экинчи кюн - экинчи ханны къызы, къыпты-съш атып, аны орта чюйюнден уруп, эки жаны жерге тюшгендиле. Ол ханны къызын Кюн улу Кюлеменнге бергенди. Ючюнчю кюн кичи ханны къызы, кюзгюсюн атып, биягъы Къарамай тюз ортасындан уруп, ууатханды. Ол къызны уа Ай улу Алеменнге берип, ючюсюне юч огъун къоюп, была къан болсала, мени ёлгеними билигиз, сау болсам а, къайтырма, сизге - эсенлик, манга - саулукъ деп, Къарамай кеси кетген-ди. Бара-бара кетип, бир бийик къаягъа жетди. Къаяны башында - бир алтын къала, къарасанг - кёз къамата! Ерлерге уа жолу жокъду. Эндиге дери мен атымы къамичи бла урмагъанма, бир уруп кёрейим, къаягъа секирир эсе деп, кенгден чабып, жарагъан кюйде аны жанына айланып, къамичи бла уруп, жюгенни бошлап, жалкъасындан тутханды. Ат, кёзню къысып ачхынчы, къаяны башына чыкъгъанды. Къалагъа барып къарагъанды да, салам бергенди. Эшикни ачып къараса, бир уллу арслан, аны марап. Анга да салам берип, отоу эшикге да, салам берип, ол да ачылып, ичине кирсе - алтын тапчанда мёлек кибик бир ариу къыз жукълап, алтын чачлары тапчанны эки жанына чачылып, Олсагъат Къарамай чачын алып, тапчанны къулакъларына иги къаты байлады. Къыз, элгенип уянды, къобалгъан а этмей, арслан-нга: «Елтюр бу аман адамны», - дегенинде, «Угъай, ол манга салам бергенди», - деп къойду. «Отоу эшикле, къабыргъала, этилигиз, бу къачмасын!» - дегенинде, ала да: «Угъай, ол бизге салам бергенди, биз аны къонакъ этгенбиз», - деп къойдула. Олзаманда къыз жашха мугур болуп къарагъанды.

- Теш чачымы, энди мен сеникиме, - деп тилегенди. Къарамай аны алып, экиси да бир бирин сюйюп жашагъанды-ла. Бир кюн ол къыз да сууда башын жууа тургъанлай, бир чачын суугъа тюшюрюп, аны уа элте кетип, бир ханны арбазыны жанында терекге тагъып, анда жылтырай болгъан-ды. Хан терезеден къарап, кёрюп, келтирип, не затды деп къуртхалагъа соргъанда, «Тиширыу чачды», - дегендиле. Хан ант этгенди:

- Мен, битеу ханлыгъымы берсем да, аны алмай къой-мам, - деп, къуртхалагъа да: «Аны манга ким келтирсе, мен аны баш ёзюр этерме, - дегенди.

Бир къуртха ол сууну бойну бла бара кетип, ол Алтынчач олтуруп тургъанлай, «Жарлы къарт къатынма», - деп къаты-на баргъанды. Ол да эригип тургъан заманы болуп, сёз нёгер тапханына къууанып, «Бизде жаша», - деп, юйюне элтгенди. Къарамай кёргенде, жюреги жаратмай: «Не керек эсе да бер, алай муну юйде тутма», - дегенди. Болса да, къатын унамай, къуртханы юйюнде къойгъанды. Бир белгили замандан къуртха:

- Эринг сени бек сюемиди? - деп соргъанды. Къатын да хау дегенди. Къуртха «Алай сюе эсе, жаны къайда болгъанын санга нек айтмайды?» - деп къозутуп, Къарамайны жаны къайда болгъанын билип, тёппесинде кюбюрчегин алып - суугъа, ол жаны чулгъаннган жаулукъну - кюннге, жанын

а айгъа атып ийгенди. Къарамай ёлгенди. Къуртха да Алтынчачны келтирип, ханнга берейим деп болгъанды.

Къарамай ол шуёхларына къойгъан окълары къан болуп, ёлгенин билдиргендиле. Елюсюн излей, биягъы къаяны тюбюне келип, къалай чыгъайыкъ деп тургъанлай, Къарамайны аты кёрюп, ючюсюн да чыгъарып, хапарны былагъа айтханды. Ол заманда Суу улу Сюлемен суугъа секирип, кюбюрчекни чыгъарады. Кюн улу Кюлемен да жаулукъну келтиреди. Ай улу Алемен да, жанын келтирип, тёппесине салып, Къарамай сау болады. Тёртюсю да барып, Алтынчачны сыйырып, ол ханны мюлкюн да сыйырып, кесин да, къуртхасын да ёлтюрюп, шуёхлары жашагъан жерге келип, юч шуёху да бирге къошулуп, Къарамайны хан этип, жашап къалгъанды-ла.

http://shamillion.h14.ru



Ana tilin süygenni,
Har zamanda kölü tok,
Anatilni süymegenni,
''ANAM'' derge erkinligi cok.
 
kaçigarTarih: Çarşamba, 05-05-10, 1:08 AM | Mesaj # 2
Tümgeneral
Grup: Admin
Mesaj: 162
Ödüller: 1
İtibarlarınız: 0
Konum: Dışarıda
БАЙТАЛБАТЫР

Байталбатыр дунияда айтхылыкъ уста мараучу болгъанды. Кёзге кёрюннген затны илишанда да, - мараучулукъда - ууда да марап атса, къоймагъан, аллай уста мараучу болгъанды. Байталбатыр кеси уста мараучуланы сурап болгъанды. Бир башха элде да эки жаш болгъанды. Аладан бири, жерни башында не зат болса да, тап, ийнеге дери, тас болгъан затны табып болгъанды.

Экинчиси сууну тюбюнде да, сууда да не зат болса да табарча усталыгъы болгъанды. Ала экиси да сурап, Байталбатырны хапарын эшитгендиле.

- Энди экибизни эки усталыгъыбыз барды, ючюнчю да бир усталыгъы болгъанны кесибизге нёгер этсек игиди, - деп, къарындашла алай оноулашып тебирегендиле. Байталбатыр да, аланы хапарларын эшитип, аланы нёгерге чакъыргъанды. Айлана барып, кюнлени биринде ючюсю бирге тюбегендиле. Хапарда эшитгенден сора, бир бирлерин танымагъандыла.

- Жол болсун!

- Сау бол!

- Къайдан келесе?

- Къайры барасыз? - деп сорушхандыла. Хапарлашып, бир бирлерин таныгъандан сора. Жангыдан иги шуёхлача саламлашхандыла. Жол жанында олтуруп, бек кёп хапарлашхандыла.

Сора Байталбатыргъа айтхандыла:

- Энди биз ючюбюз, бюгюнден башлап, туугъан къарындашладан татлы жашарбыз. Бир бирни къыйынлыкъ кюнюнде барыбыз да сюелирбиз, - деп, муратларын айтхандыла. Байталбатыр да ала айтханнга ыразы болгъанды. Къарындашла Байталбатырдан эки окъ алгъандыла. Байталбатыр айтханды:

- Бу эки окъдан къан чыкъса, мени ёлгеними билигиз.

- Сени жанынг не затды? - деп ала соргъандыла.

- Мени тёппемде бир къыптычыгъым барды да, олду, - дегенди. Аны бла ючюсю да алайда бир бирлеринден, саламлашып, айырылышхандыла. Хар бири юйюне кетгенди. Байталбатыр, юйюне къайтып бара, юч ариу кёгюрчюн сууда жуууна тургъанларын кёргенди. Байталбатыр аланы жуууннганларына, ариулукъларына къарап, бир кесек тургъанды. Сора, ушкогу бла бирин марап атханды. Кёгюрчюнле ючюсю да учуп кетгендиле. Байталбатыр кеси кесине сейирсинип:

- Мен бу жол болмаса, аберини марап атып, урмай къалдырмагъанма, бу не аламатды? - деп, сууну къатына баргъанды. Барып къарагъанында, кёгюрчюнню жангыз бир тюкчюгю алайда къалъш тургъанын кёргенди. «Ким биледи, бу тюк ырысхы тюк эсе уа?» - деп, тюкню алып, бохчасына салгъанды. «Энди юйге къурлай къалай барайым», - деп, агъач таба тебирегенди. Айлана барып, бир уллу агъачны ичинде бир юйге тюбегенди. Байталбатыр, бир кесек сейирсинип, юйге киргенди. Юйге киргенинде, хант къаннганы юсюнде тепшекде юч хычин, артына айланып къарагъанында, жыйылып юч да кётюртмени кёргенди. Байталбатыр алагъа да бек сейирсинип, ачыракъ болгъаны себепли, тепшекде юч хычинден юч къапханды. Хычинлеге андан кёп тиймей, юйню неси ким болгъанын билирге, кётюртме тюбюне киргенди. Ол кётюртме тюбюне кирип бир кесек болгъанлай, юч кёгюрчюнчюк учуп келгендиле. Учуп келип, юйге къоннганлай, кёгюрчюн къапларындан чыкъгъандыла да юч ариу къыз болгъандыла. Сора хапар айтып башлагъандыла. Бек кичилери:

- Ол адам бюгюн мени ушкок бла урургъа аздан къалгъанды, ма бир тюкчюгюм кетгенди, - деп, тюгю кетген жерни эгечлерине кёргюзтгенди. Къызла ючюсю да хапарны бошап, ашаргъа тебирегенде, хычинлени ючюсю да къыйырларындан бирер къабылып тургъанларын кёредиле. Эки тамата эгеч:

- Да бери ким келлик эди, сен кете туруп, артха къалгъанынгда къайсы татлыды деп кёргенсе ансы, - дегендиле кичн эгечлерине.

- Кичи эгечлери:

- Мен къапмагъанма, - деп кюрешгенди, алай болгъаны ючюн, бир да аны айтханына ийнанмагъандыла. Эки тамата эгеч:

- Сен алай этип, биз сени бла турмайбыз, - деп, биягъы кёгюрчюн къапларына кирип, учуп кетгендиле. Ала кетгенден сора, кичи эгечлери жиляп тебирегенди. Ол жиляп тебирегенлей, Байталбатыр кётюртме тюбюнден чыкъгъанды.

- Нек жиляйса, ахшы къыз? Жиляма, - дегенди. Билмей тургъанлай жашны чыгъып къалгъанына да бек къоркъуп:

- Къалай жилямайым?! Мени эгечлерим мени къоюп кетгендиле, - дегенди.

- Кетген эселе да, кетмеге къой, сен ала кетгенликге ёлмезсе, сени терслигинг жокъду, ишни мен этгенме, - деп кюлгенди. Ол кюлгенде, кёлю игирек болуп, къыз да кюлгенди.

- Сен ала ючюн къайгъы этме, биз экибиз кимден да иги жашарбыз, - дегенди. Ол алай кёл этдиргенден сора, къыз да жарыкъ болуп тохтагъанды. Байталбатыр хапарын къызгъа айтханды. Ол кесини алай жигитлигин айтхандан сора къыз бютюн да жарыкъ болгъанды. Ала экиси да бир бирлерин бек сюйгендиле. Ол кюнден башлап Байталбатыр да, ол да бирге жашау этип тебирегендиле. Байталбатыр хар кюнден кетип, кийик мыллыкла келтирип, аланы этлери бла жашап тургъандыла.

Сора, ол къызланы бир ажирлери болгъанды. Байталбатыр хар кюнден минмесе да бир эрикген кюнюнде, ол ажирге да минип, эрикгенин кетерип тургъанды. Ол къызла ары дери ол ажирни тагъып, асырап тургъандыла. Сакълагъанлары да аны ючюн болгъанды, бир элде хан ол юч къыздан бирлерин къатыннга алыргъа кюрешип болгъанды. Къызла ханны сюймегендиле. Хан ийген адамла, аскерле къызлагъа зорлукъ этип, алып келирге деп барсала, къызла ажирни бошлап адамланы къырдырып тургъандыла.

Бир белек замандан сора, ол жаш ол къызны алгъанын хан эшитгенди. Бир кюн хан элни жыйгъанды. Хан адамлагъа айланып:

- Ол жашны ким ёлтюрсе да, ол адамгъа бек уллу саугъа берликме, - деп, ант этгенди. Бир обур къатын чыгъып:

- Мен ёлтюрюрме, - дегенди.

Ол обур къатын, ол кюнден башлап, кесин жарашдыргъанды. Обур къатын бир кюн эртденликде Байталбатырны юйюне баргъанды.

- Къызы, аурууунгу алайым, не ишлеп тураса? - деп юйге киргенди. Къыз аны айтханын жумушакъланып:

- Кёресе, жокъду хатам, бек тынч, ырахат турабыз, - дегенди.

- Кишинг бла жарашып турамыса?

- Бек жарашып турама, бир да хатабыз жокъду.

- Эринг сени иги сюемиди?

- Хау, бек сюеди.

- Харип а, оу санга къор болайым, санга не чакълы бир къууанама. Кеси уа санга жаныны къайдагъысын айтханмыды?

- Угъай, аны уа айтмагъанды.

- Оу харип а, да санга жанын айтмагъан эсе уа сора сени сюймей кёреме, ансы сени сюйсе, санга ол жанын айтыр эди!

- Да, сюйген этеди, алай аны нек айтмагъанды ансы.

- Ингирликде келсе, бир сор ансы, харип, сен сюеди деп тургъанлыкъгъа, кишинги жаны не болгъанын билмей тураса, ол сюйген сюйгенмиди? - дегенди.

Ингирлик алагъа обур къатын элге къайтып кетгенди. Ингирликде Байталбатыр да келгенди юйюне.

- Сен манга ийнанмайса, жанынгы къайдагъысын менден букъдургъан этесе, - деп, къыз мудахланнганды.

- Къой-къой, мени жанымы не этесе?! - деп, жаныны къайдагъысын айтмагъанды.

Сора къыз: «Бу керти да сюймей болур ансы айтыр эди», - деп, мудахлыкъгъа къалгъанды Байталбатыр соргъанды:

- Нек мудах боласа?

- Да, сен мени сюе болмазса ансы, менден жанынгы букъдурмаз эдинг.

- Да, мен сени сюймесем, кимни сюерикме, алай сен аны не этериксе дейме ансы. Мени жанымы билирге сюе эсенг, башымда - тёппемде - бир къыптычыкъ барды да, мени жашауум олду. Ол кетсе, мен ёллюкмен, - дегенди.

Сора къыз жарыгъанды. Танг атханлай, экинчи кюн обур къатын Байталбатыр да къопхунчу келгенди. Байталбатырны къатыны ашарыкъ эте тургъанлай, обур къатын: «Къызым, аурууунгу алайым, не ишлеп тураса? Не ишлейди эринг а , къалайды, жаныны къалайда болгъанын айтханмыды? - деп соргъанды.

Хапар билгенде:

- Ма, кёремисе, керти сюе кёреме, харип, кеси уа не ишлейди? Бир кёрюр эдим, - деп юйге киргенди. Юйге кирип, Байталбатыр жукълап тургъанлай, тёппесинде къыптычыкъны хуржунуна сукъгъанды.

Сора къызны къатъжа келип: «Керти да сюеди, харип, иги жашды», - деп, къыптычыкъны да алып, терк окъуна думп болуп кетгенди. Ол кетгенлей, къыз ашарыкъны хазырлап, уугъа барыргъа кеч болады деп, жашны уятыргъа юйге баргъанды. Жашха сёлешип, тийип кёргенди, алай болгъаны ючюн, бир да уяталмагъанды. Сора къыз: «Ай не палах болгъан эсе да болгъанды», - деп, къайгъыгъа къалып, башына къарагъанды. Жашны башында къыптычыкъны тапмагъанды. Обур къатын алгъанын билгенди.

Обур къатын а къыптычыкъны элтип ханнга бергенди Хан а къыптычыкъны элтип тенгизге атханды, элде кесине киеу жёнгерле жыйып, Байталбатырны юйюне тебирегенди. Хан жыйыны бла келе тургъанын кёрюп, къыз ажирни бошлагъанды.

Ажирни жютю наллары болгъандыла. Ол ала бла малтап ханны жыйыныны экиден бирин къыргъанды. Ажир асыры адам бла ат мыллыкдан къымылдаялмай, кеси да арып тохтагъанды. Сора ханны жыйыны артха къайтып, ажирни тутханды. Ажирге иер салып, къызны ат бойнуна алып, ханны юйюне баргъанды. Байталбатырны къатыны зорчу юйюнде ханнга айтханды:

- Бир ыйыкъгъа дери сен мени кеси эркинлигиме къоймасанг, мен кесими ёлтюрюрме. Хан къояргъа сёз бергенди.

Хар кюнден ханны юйюнде той-оюн этилиучю эди.

Байталбатырны эки жигит нёгери Байталбатыр алагъа берген окъладан къан чыкъгъанлай, аны ёлгенин билгендиле. Ала экиси да Байталбатырны излеп тебирегендиле. Излей, сурай барып, Байталбатырны юйюне баргъандыла, юйюне кирип, къарап, аны ёлюп тургъанын кёргендиле. Экиси да къыптычыкъны: бири жер башында, экинчиси суу тюбюнде излеп тебирегендиле. Арыгъынчы излегендиле, алай болгъаны ючюн, тапмай, экиси да юйге къайтхандыла.

Бир бирге: «Тапмадынгмы, тапмадынгмы?» - деп сорушхандыла. Сууда излеген айтханды:

- Мен бек тынгылы излегенме, алай жангыз бир ыргъайны тюбюне къарамагъанма.

Экиси да: энтда да жангыдан бир излейик деп кетгендиле. Сууда излеген излей барып, ол ыргъайгъа тюбегенди. Ыргъай, кетчи былайдан дегенди.

Ыргъай:

- Кетерик тюйюлме, - дегенди.

- Нек?

- Башындан бир къыптычыкъ кёзюме тийгенди да, энди аны сындырыргъа тюбюме малтап турама, - дегенди. Жаш ыргъайны къуйругъуна къатылып, ол бир жанына бурулгъанлай, къыптычыкъны алып къутулгъанды. Элтип жашны башына салгъандыла.

Жаш:

- Аллах, аллах! Не къаты жукълап тура эдим, - деп къопханды.

- Хау, тейри, бек татлы жукълап тура эдинг, - деп кюлюп хапарын айтхандыла. Ючюсю да хапар да айта, ауузланнган да этгендиле, къатыныны тас болгъан хапарын да айтхандыла. Байталбатырны эки нёгери:

- Да, энди биз кетейик, керекли кюнюнг болса, энтда да келирбиз, - деп кетдиле.

Байталбатыр ала кетгенден сора, кёп сагъыш да этип, факъыра кийимле да кийип.эки имбашына эки артмакъ да атып, элде хар юйге къайтып, артмакъларына ун жыя барып, ханны юйюне жетгенди. Ханны юйюнде уллу той. Байталбатырны алай эшик артында сюелип тургъанын кёрюп, адамла: «Ой маржа, ол факъырагъа бир сюек-мюек беригиз», - деп, хыликкя этип.кесине бозадан да тартдыргъандыла.

Байталбатырны къатыны тауушларын эшитип, не факъыра болур деп къарагъанды. Къарагъанында, аны Байталбатыры болгъанын таныгъанды. Сора ингирде ханнга айтханды:

- Ой хан, бу факъыра кеси да бир къарыулу кёрюнеди, ары-бери да кетмез эди, былай юйде турургъа къойсанг эди, отха, суугъа жюрюй турургъа жарарыкъ эди.

Хан жукъ ишекли да болмай:

- Да турсун, жараса кёрюрбюз, жарамаса уа кетер, - дегенди. Ол кюнден башлап, Байталбатыр ханны юйюнде жашап тебирегенди.

Ой хан, бу факъыра атха бек иги жарашхан кибик кёрюнеди, ол андан келтирген ажиринги хар кюмюш кереклерин салып, сени аяулу кийимлеринги да кийдирип, къалай ойнагъанларына бир къарайыкъ, - дегенди Байталбатырны къатыны кеси эркинлигиме деп алгъан ыйыкъны арт кюню болгъанда. Хан аны айтханын этип, кёлюн жарыкъ этеме деп, ол айтханлай, атны да жарашдырып, жашха да кесини уллу бичагъын, затын да такъдырып, атха миндиргенди. Сора, ойнасын бир деп, жашны тюзге бошлагъандыла. Байталбатыр ат чабып баргъанлай аны тюбю бла ары-бери ёте, сырты бла эки жанына аууп, уллу бичакъ бла да эки жанына силдей, ханны аллы бла ёрге ётгенди. Хан асыры сейирсиннгенден, аузун ачып къалгъанды. Байтылбатырны аты иесин танып, бютюн да иги чапханды. Байталбатыр ойнай келип, уллу бичакъ бла сермеп, ханны бойнун юздюрюп, дуниягъа белгили ариу къатынын да алып, юйюне къайтып кетгенди. Алай бла ашап-жашап къалгъандыла.

http://shamillion.h14.ru



Ana tilin süygenni,
Har zamanda kölü tok,
Anatilni süymegenni,
''ANAM'' derge erkinligi cok.
 
kaçigarTarih: Çarşamba, 05-05-10, 1:10 AM | Mesaj # 3
Tümgeneral
Grup: Admin
Mesaj: 162
Ödüller: 1
İtibarlarınız: 0
Konum: Dışarıda

ОСУЯТ

Эртте-эртте бир жерлени жеринде, бир къыралны элинде бир киши жашагъанды. Аны эки жашы болгъанды. Ала ёсюмлю, уллу санлы болгъандыла.

Бир кюнлени кюнюнде аталары къыйын ауругъанды. Аталары кесини ёлюрге жууукълашханын ангылагъанды да, жашларына осуят этгенди:

- Мени жашларым! Энди мен, эшта да, дуниядан кете болурма. Сизден айырылып кетерден алгъа, сизге ахыр сёзюмю айтыргъа сюеме. Дунияны башында адамгъа ахшы-лыкъ, аманлыкъ да, къууанч, бушуу да тюбейди. Елюм къоркъуулукъ да жолугъады. Да, ма мени сизге осуятым: не болса да, кюн батхан жанына бармагъыз.

Ол сёзлени айтып бошагъанлай, аталары дуниядан кетгенди. «Кюн батхан жанына барыргъа нек жарарыкъ тюйюлдю?» - деп жашлары аталарына сормагъандыла, нек десенг, ала аны соргъунчу, аталары ёлгенди.

Жашлары аталарыны къарасын кийип, кёп тургъандыла.

Кюнлени биринде жашланы акъылларына бир зат къызыу сагъыш болуп тюшгенди. «Кюн батхан жанына бармагъыз», - деп, бизни атабыз бизге нек осуят этген болур деп, сагъыш этерге къалгъандыла. Аны не ючюн болгъанын билирге деп, экиси да бир жолоучулукъгъа чыкъгъандыла. Атабызны бизге этип кетген осуятын не болгъанын билгинчи биз бери къайтмабыз деп, эки къарындаш да кюн батхан жанына атланнгандыла. Экисини да иги жараулу андыз жамычылары, акъ башлыкълары, иги жараулу атлары болгъандыла.

Баргъандыла бир кюн, баргъандыла эки кюн, баргъандыла юч кюн! Ючюнчю кюнню ингиринде бир уллу ёзенни башындан, сыртдан ёзеннге къарагъандыла. Ол къыйыры, учусу кёрюнмеген тюзню ичинде бир мал сюрюуле, сюрюучюлери болмагъанлай, кеслери алларына отлай тургъанларын кёргендиле. Ол тюзню ичинде сюрюулени иелерин табармы эдик деп, ала бек кёп айланнгандыла. Болса да, сюрюулени тийресинде адамгъа тюбемегендиле. Ингир болгъанда, аулакъда тохтагъандыла. Ахшы уллу от этгендиле. Бир иги мал да кесип, ашап, тоюп, жатып тургъанлай, танг аласына бир къычырыкъ эшитгендиле.

- Ай, итден туугъанла, мени ариу жерими кир этип нек турасыз? - деп экисин да бир зат уруп, сын ташла этип къойгъанды.

Эки къарындаш кетгенден сора уа, аталары ёлгенде къарны бла къалгъан аналарына бир жашчыкъ туугъанды. Ол жашчыкъ абаданчыкъ болуп, сабийле бла ойнай башлагъан-ды. Анасы да, ол эки жашы да кюн батханнга кетип, андан къайтмай къалып, эри да ёлюп, жангыз жашчыгъы бла къалгъаны себепли, жашчыгъын бек сюйюп, анга бек иги къарап тургъанды.

Жашчыкъ къарыулу болгъанды. Ол ныгъыщда жашла бла ойнап, аланы хорлап, сабийлени жилята тургъанды. Сабийле бир кюн:

- Сен бизни бла тюйюшюп, къарыуунгу сынап, анга махтанмай, кюн батхан жанына кетген, ёлгенлери-къалгъанлары да белгили болмай къалгъан къарындашларынгы табып келтирсенг а? - деп, барысы да аны хыликкя этип, кюлгендиле. Жаш, ингирде юйге келгенлей, анасына соргъанды:

Анам, мени къарындашларым бармы эдиле?

Анасы:

Къой-къой, жашым, не этесе? Сени къарындашларынг жокъ эди, - дегенди.

Жаш:

- Угъай, анам, айтмай амалынг жокъду, - мени къарындашларым болур эдиле, - дегенди.

Жашы алай къаты болгъанда, анасы айтханды:

Да, жашым, сени къарындашларынг бар эдиле, алай болгъаны ючюн, сен аланы не этесе?..Къой, - дегенди.

Жаш биягъы къаты болуп соргъанды:

- Да, анам, ала не болгъандыла?

- Жашым, болуп а не боллукъ эдиле, сени атанг еле туруп, кесини жашларына: «Кюн батханнга бармагъыз», - деп осуят этген эди. Ала, ол айтханнга къарамай, баргъан эдиле да, андан къайтмай къалгъан эдиле. Сен а энди аланы сурап не этериксе, жарлы кибик, тынч, жерингде тур, - деди.

Жаш бир белек замандан сора, атны да кеси къурап:

- Мен къарындашларымы тапмай болмам, - деп тебирегенди.

Ол да, кюнбатхан жанына бара-бара, узакъ кетгенди. Кюн-батхан жанында аямай, ол тюзде айланъш тебирегенди. Айлана барып, бир юйлеге жетгенди. Ол юйде жангыз бир тиширыу болгъанды. Жаш хапарын айтханды. Ол тиширыу жашха:

- Харип, сени къарындашларынг мында сын ташла болгъан болурла. Ма бу сен кёрген малла бары да бир къызныкъыдыла. Ол кесини жеринде адамны жетсе, аны сын таш этип къояды, - дегенди.

Жаш:

- Да, анга не амал боллукъду? - деп соргъанды.

- Анга амал мен юйретейим. Аны юйю былай ары барыпды. Ол къуру кеси болса эди, аны ким да хорлар эди. Аны бир ажири барды да, аны сакълагъан олду. Сен а бар да, юйню бери жанында чунгур, ол чунгурда терен уру къаз, сора атны туурасына чыкъ да, терк окъуна ат кишнегенлей ол уругъа букъ, - дегенди. - Юч кере алай эт да, ол адам кермесе, аны бек тюер, андан сора чыкъсанг а ат кишнемез.

Жаш барып, ол айтханча этгенди. Къыз ючюнчю къарап, адам кёрмегенден сора, атны тюйгенди. Жаш урудан тёртюнчю жол чыкъгъанында, ат кишнемегенди. Жаш юйге баргъанды.

Къыз жангыз кеси жатып, ундурукъда жукълап тургъанын кёргенди. Жаш къызны эки чач эшмелеринден ундурукъгъа къаты байлагъанды. Эки аягъын да жибек аркъан бла байлагъанды. Сора къабыргъада тагъылып тургъан къыл къобузну согъуп башлагъанды. Къыз къобузну тауушуна секирип туруп, къараргъа тебирегенинде, тартып, башын ёрге айыралмагъанды, кюрешгенди да, аякъларын кётюралмагъанды. Ол заманда жашха боюн салып:

- Ай, не аманлыкъчы эдинг! - дегенди. Къыз дагъыда айтханды:

- Да, энди манга этерни этдинг, аллахдан аман тап, къолларымы, аякъларымы, башымы бошла. Энди сен сюйгенлей болсун, - дегенди.

Сора жаш ийгенди.

Экиси да жарашып, бир бирге хапар айтып тебирегендиле. Жаш былай да былай, эки къарындашым тас болгъандыла да аланы излей келеме дегенди

Къыз:

- Да энди аланы излеп да не этериксе, андан эсе, къой, экибиз да бу мени байлыгъым бла жашап турурбуз. - дегенди Аны жаш унамагъанды.

Угъай, мени къарындашларымы да табайыкъ да, аланы да алып, экибиз мени элиме барайыкъ ансы, анам кеси жангызды, - дегенди.Экиси да тебирегендиле. Эки сын ташны къатына жетгенлей къыз айтханды:

- Ма сени къарындашларынг быладыла, быланы былай мен этгенме, сау этерге къолумдан да келликди, алай была санга энди къарындаш болалмазла, андан эсе къой, - деп кюрешгенди. Жаш бир да унамагъанды. Ол унамагъандан сора, къыз жашланы сау этгенди.

Жаш бек къууаннганды, кесини хар хапарын башдан аякъ айтханды. Сора тёртюсю да тебирегендиле. Бара кетип, кеч болуп, юйге жеталмай, бир жерде тохтагъандыла. Къыз бла жаш энди жукълагъан болурла дегенлей, ол эки къарындаш бир бирлерине:

- Энди бу бизден кичи, кесине къатын да алып, бизни да элтип барса, бизге айыпды. Бир амал этейик, - дегендиле Аланы алай айтханларын къыз эшитгенди. Сора ол эки жаш, уллу бичакъларын къынларындан чыгъарып, аууз жанларын къошчукъну ичине айландырып, эки къыйырларын а эшик жаннга къаты бегитгендиле. Сора бири:

- О, хахай, о, жетдиле! - деп къычыргъанды. Жаш, жукълап тургъанлай, секирип къобаргъа тебирегенде, къыз шыбырдап; «Къарындашларынг бошуна этедиле». - деп жашны тутуп, къобаргъа къоймагъанды. Сора, дагъыда бир аз тургъанлай, унутдуруп, биягъы жашла къычыргъандыла. Къыз жукълап къалгъанлай, жаш секирип къобуп, эки уллу бичакъ да тюз эки тобугъун къыркъып, жашны тобукъларындан ёргеси тышына, аякълары эшикден ичине тюшгендиле. Эки къарындаш къызгъа хорлукъ этип, кюч бла алып кетгендиле. Бутсуз къарындашлары ёлген болур деп, умут этгендиле. Алай болса да, кичи къарындаш ёлген этмегенди. Алай, ачдан онгсуз болуп тургъанлай, бир чыгырбаш киши, кийикни къууа да тута, сора кесерге тебирегенлей, башы кичий да, киши башымы къашыйма дегенлей, кийик ычхына да къача, жашха жетгендиле. Жаш чыгырбаш кишиге:

- Бери келтир, мен кесейим, - дегенди.

Ол кийикни жашха кесдиргенди. Ала экиси да этин биширип ашай тургъанлай, экинчи да бир киши бир кийикни къууа да тута, кесерге тебиресе уа, бир къолу чолакъ болгъаны себепли, къутулта да къоя, кийик да, ычхына да къача, алагъа жетгендиле. Аны да биягъы жаш кесгенди. Ючюсю да бир бирлери бла хапарлашхандыла. Жаш айтханды:

- Энди биз ючюбюз бирге жашарбыз, аны себепли, бизге аш-суу жарашдыра турургъа бир тиширыу керекди, - деп ючюсю да аны къабыл кёргендиле.

- Тиширыу мен табарма деп, къолу чолакъ кетгенди. Элге барып, бир юйден былай да былай, ючеу болуп жашайбыз, отха, суугъа къарай турургъа бизге къызыгъызны беригиз, эгечибизден башха кёрмебиз, кийик этледен келтире турурбуз, - деп тилегенди.

Аны айтханына ыразы болуп, къызны Чолакъ бла ийгендиле. Кеслери жашарча къошчукъ ишлегендиле. Чолакъ бла чыгыр, тобукълары къыркъылып тургъан жашны кё-тюрюп, уугъа жюрюп тургъандыла. Къыз а хар кюнден алагъа ашарыкъ хазырлап тургъанды.

Бир кюн, тюш заманда, къыз отха - суугъа къайгъы болгъанды, отну ёчюлюп тургъанын кёргенди. Ол бек адыргы этгенди, болса да бир да от тапмагъанды. Энди ала ингирге ач болуп келселе, манга айып этерле деп, къыз, от излей кетип, бир бийик дуппургъа чыкъгъанды. Къарай кетип, узакъда бир тютюн чыкъгъан таба тебирегенди. Баргъанды. Баргъанда, жангыз бир къатын олтуруп тургъанын кёргенди.

Къыз:

- Мен от алыргъа келгенме, - дегенди.

Къатын, бир элекни алып, ичин кюлден толтуруп, юсюне от салып, ёчюрген этмей, элеп бар деп ийгенди. Къыз жолну узуну кертиси да ёчюлген этер деп, жетгинчи элеп баргъанды. Экинчи кюн ол къызгъа от берген къатын элекни акъгъан кюлюню ызы бла келгенди. Ол обур къатын болгъанды. Сора, къатын ариу айтып, жойкъулланып, къызгъа шагъырей болгъандан сора, аны чимдий: «Мени хапарымы айтсанг, санга жашау болмаз», - деп, къызны къоркъутханды. Ол халда бир белек заманнга къызны къыйнап тургъанды.

Сора, жашла къызгъа:

- Сен нек аман болгъанса, ауругъанынгмы барды? - деп соргъандыла.

Къыз уялгъан кибик этип:

- Бир зат хатам да жокъду, - деп къойгъанды. Алай жашла уа бек тынгысыз болгъандыла.

- Энди биз кетсек, мынга бир палах болады. Кезиу-кезиу сакъламай болмайбыз, - деп, бир жол Чыгырны юйде къойгъандыла Ол сакълап тургъанлай, обур къатын кел генди. Сермеп, Чыгыр обурну тутханды, алай болгъаны ючюн къутхарып къойгъанды. Экинчи кюн къолу чолакъ къалгъанды. Обур къатын биягъы андан да къутулгъанды. Ючюнчю кюн тобукълары къыркъылгъан жаш къалгъанды. Сора къыз: «Энди келиучю заманы болады», - дегенден сора, жаш букъгъанды.

Обур къатын келип, къызгъа тебирегенлей, жаш, секирип, къатынны сыртына миннгенди. Къатын жашны да кёрмегенлей, аяусуз къачып тебирегенди. Жаш къатынны аркъасында бара, эки къолу бла къатынны бойнун буугъанды. Къатын солууу тохтагъандан сора баралмай тебирегенди.

Жаш айтханды:

Артха айланып, мени алып кетген жеринге элтмей эсенг, - ёлтюреме. - Къатын жашны артха къайтаргъанды.

Жаш:

- Энди мени да нёгерлерими да сау этмей эсенг, бичакъ бла туурарма, - дегенди. Къатын жашны бутларын кесини къарамы бла сау этгенди. Сора ингир болуп, ол бирси жашла келгенден сора, аланы да сау этдирип, обур къатынны алай ийгенди. Энди сау болдукъ деп, тёртюсю да юйлерине тебирегендиле. Къызны юйлерине элтип, бек уллу ыспас да этип, элталгъанлары къадар бир кийик этден бергендиле. Юч жаш да, саламлашып, айырылгъандыла. Тобукълары кесилген жаш юйюне баргъанды, аны ол кюнбатышда алгъан къатынын эки къарындашы къарауаш этип тургъанларын кёргенди.

Жаш къарындашларына айтханды:

- Да, къарындашларым, мен сизге игилик этер жанындан аямагъаным чакълы бир, сиз да манга аманлыкъ этерден аямагъансыз. Энди ким терсни кёрейик. Ючюбюз да кёкге садакъланы атайыкъ да, терсни садакъ окъла айырырла. - деп оноулашхандыла. Садакъланы атхандыла. Эки жашны окълары, келип, башларына киргендиле да, ала ёлгендиле. Сора кичи къарындаш анасы бла эм дунияны башында болмагъанча ариу къатынчыгъы бла сау-саламат, къууанчлы ашап-жашап къалгъандыла. Харам къарындашланы ол этген харамлыкълары битеу ол тийреде болгъан жерлеге бла алайда жашагъан халкълагъа белгили болгъанды.

http://shamillion.h14.ru



Ana tilin süygenni,
Har zamanda kölü tok,
Anatilni süymegenni,
''ANAM'' derge erkinligi cok.
 
kaçigarTarih: Çarşamba, 05-05-10, 1:12 AM | Mesaj # 4
Tümgeneral
Grup: Admin
Mesaj: 162
Ödüller: 1
İtibarlarınız: 0
Konum: Dışarıda
КЪОРКЪАКЪ КЁСЕ

Бир къоркъакъ кёсе эки къатыны бла жашай эди. Ол асыры къоркъгъандан, кече эшикге не киштикни алып, не да къатынын алып чыгъа эди:.

Бир жол а, кече къатынчыгъы бла эшикге чыгъып тургъанлай, аны къатыны айтханды:

- Бюгече ай жарыкъда жылкъы сюрюрге не тап эди, - дегенди.

Чёгюп тургъанлай, кёсеге бёрю келеди дегенча эшитилгенди да, секирип ёре къобуп, юйге къачханды:

Бир жол: «Хыликкя да этедиле, чыгъып айланыргъа бир барыр эдим ансы», - деп, эсине тюшгенди. Сора, гыбыт бла бир айран да алып, бир бишлакъ да алып жолгъа чыкъгъанды.

Бара-бара кетгенди да, бир эмегеннге жолукъгъанды. Тохтап аны бла жаншай кетгенди да, кёсе: «Кел, жерни жауун чыгъарып ойнайыкъ», - дегенди. Сора эмеген , ёрге-ёрге секирип, жерни-жерни ургъанды, чунгур этдиргенди, алай жукъ чыгъаралмагъанды.

Кёсе кеси алгъаракъда жер тюбюне басдырып къойгъан айран гыбытны къатына барып, аны юсюне секирип ургъанды да, айран гыбыт бузулуп, айраны ёрге бюркгенди.

Сора экинчи:

- Кел, энди акъ ташланы ууатып ойнайыкъ, - дегенди.

Эмеген акъ ташланы алып къысханды да, ууаталмагъанды. Кёсе бишлагъын алып къысханды, ууатып, бурху-бурху этип атханды.

Эмеген бла кёсе жолгъа чыгъып бара кетгендиле да, алма терекге тюбегендиле.

Бу терекни бюк да, манга кёгет ашама къой, - дегенди кёсе. Эмеген терекни жыкъгъанды. Экиси да кёгетледен ашагъандыла. Кёсени бел бауу терекни бутагъына илинип тургъанлай, эмеген терекни ийип къойгъанды. Терек сюелип кетгенде, аны узакъгъа атып жибергенди, ол баргъанды да бир къаяны юсюне тюшгенди. Эмеген аны ызындан чабып барып:

- Ары уа нек баргъаненг? - деп соргъанды.

- Ол къаяны ычхындырмаз ючюн баргъан эдим, - деп жууап этгенди. Сора андан эмегенлени юйлерине баргъандыла. Андана кёсеге:

- Бир суу алып кел, - деп, бир уллу челекни бергендиле. Ол алагъа:

- Мен муну не этерикме?! Бир уллу кюрек зат бар эсе, беригиз, сууну бери айландырып келейим, - дегенди.

Эмегенле бек къоркъгъандыла, жибермей тыйгъандыла. Алай эте, кёсе эмегенле бла бир къауум кюнлени ашыргъанды. Эмегенле таза эрикгендиле, жанларындан тойгъандыла, къоркъгъандыла. Сора муну мындан не бла айырайыкъ деп, ашыгъып болгъандыла. Кёсени кетерир ючюн, кюбюр бла бир багъалы харакетле да бергендиле. Аны кётюрюп элтирге бир эмеген да бергендиле. Бара баргъандыла да, юйге къаршы бола башлагъандыла.

Ол заманда кёсе айтханды:

- Энди сен былай келе тур, мен юйге алгъа жетип, юйню хазырлап турайым, - дегенди.

Сора юйге алгъа жетип, къатыны бла бир тилли болуп, эмегенни къалай айтып къоркъутурукъларын жарашдырып тургъандыла.

Эмеген келгенди, жюгюн тюшюргендиле. Кёсе къатынына:

- Къатын, ненг бар эсе да, къонагъыбызны сыйла, - дегенди.

Къатын:

- Да, жангыз бир эмеген аягъы къалып тура эди да, аны да тюнене кечеги къонакъгъа ашатып ийген эдим, энди бюгече мен не ашатайым? - деп аны къоркъутур ючюн, кеслери алгъын жарашдыргъан сёзлени айтханды.

Ала дагъыда аллай хапарла айтханларын эшитип, тёзалмай, эмеген юйден къачханды.

Къачып бара тургъанлай, эмеген бир тюлкюге жолукъгъанды.

Тюлкю:

- Къайры бараса, неден къачаса? - деп соргъанды. «Былай да, былай, кючден къутулуп келеме», - деп, хапарын къалдырмай айтханды.

Ол заманда тюлкю:

- О! Сен не керексиз затдан къоркъгъанса! Аны мен, къоркъутуп, эшикге чыгъаргъа къоймай турама, - деп сейирсиннгенди. Сейирсинип:

- Ол алай эсе, сора мени къуйругъумдан тут да, бир келчи ызымдан, кёсе менден къалай къоркъгъанын кёрюрсе, - дегенди.

Ол да тюлкюню къуйругъундан тутуп, тюлкю да аны аллында бара тургъанлай, кёсе юй аллына чыгъып келгенди. Сора дагъыда биягъы аман акъыл эсине тюшюп, айтханды:

- Тюлкю, сени бу алып келгенинг неди? Мен санга быллай арыкъ эмеген алып кел демеген эдим да. Келтирсенг, кесерча семиз эмеген алып келирге керекди, - деп ачыу-ланнганды. Ол заманда эмеген: «Бу мени алдап, кесдирирге алып келеди», - деп, тюлкюню да, ташха жыкъгъанды. Биягъы артха айланып къачханды да, кеслериникилеге баргъанды.

- Анда эмегенлени кесип ашайдыла деп, нёгерлерине хапар айтханды.

Кёсеге тюлкюню териси да бёрклюкге къалгъанды.

http://shamillion.h14.ru



Ana tilin süygenni,
Har zamanda kölü tok,
Anatilni süymegenni,
''ANAM'' derge erkinligi cok.
 
kaçigarTarih: Çarşamba, 05-05-10, 1:14 AM | Mesaj # 5
Tümgeneral
Grup: Admin
Mesaj: 162
Ödüller: 1
İtibarlarınız: 0
Konum: Dışarıda


ШЫЙЫХ

Эртте-эртте бир элде эки уручу жашагъандыла. Аланы бирини аты Сары, бирини аты Къара болгъанды.

Ала башха иш бла къазанмай, жалан да мал урлап жашагъандыла. Алай болгъанлыкъгъа, ол тукъум жашау аланы кереклилерин тамам этмегенди.

Бир кюнлени кюнюнде Сары Къарагъа:

- Шуёхум, бу жашау бизге жашау тюйюлдю, былай бла биз кесибизни кечиндираллыкъ тюйюлбюз, - дегенди.

- Да, не этейик да? - деп Къара соргъанды. Сары, бир кесек да тынгылап, айтханды:

- Мен а бизни теркирек бай болур мадарларыбызны билеме.

- Биле эсенг айт, - дегенди Къара. Сары айтып башлагъанды:

- Аманлыкъны этерге тебиресенг, аны не тюрлюсю да башха тюйюлдю. Да, мен умут этген мадар ма былайды: мен эндиге дери урлаучумча, энтда да урлап турурма. Урлагъан малларымы болгъан жерлерин мен санга айта турурма, маллары урланнган адамлагъа барырса да, аланы маллары къайда болгъанларын алагъа айтып юйретирсе, ала уа барырла да тас болгъан малларын табарла. Биз бир къауум кере алай этгенибизден сора, санга шыйыхды дерле да, сени атынгы шыйыхха чыгъарырла. Шыйых атлы болсанг санга аман хайыр болмаз. Биз билгенликден, шыйыхла аман жашамайдыла, не ючюн десенг, алагъа кеслерин алдатыргъа, алагъа ийнаныргъа эм кеслерини тёрт санларыны къыйынларындан чыкъгъан хайырны алагъа ашатып зыраф этерге халкъны ичинде бир талай тели табылады. Сен шыйых болсанг, экибиз да ишлеген да этмей, ачыкъ уручу болуп, палахха тюшербиз деп да къоркъмагъанлай, тынч, ырахат ашап-жашап турлукъбуз, - деп, Сары кесини кёлюндеги муратын уручу нёгерине айтып ангылатханды. Уручу нёгерлерини бу мадарларын Къара да бек жаратханды. Экиси да айтханларыча этгендиле. Сарыны юйретгенине кёре, Къара айтып, маллары тас болгъан адамла кёп кере кеслерини тас болгъан малларын тапхандыла. Къысха заманны ичинде жангы «шыйыхны» хапары битеу тийреге белгили болгъанды. Аны бла «шыйых» хайырланып, къарангы халкъны ырысхысын ашап тургъанды.

Бир жолда бир белгили байны кёп алтыны тас болгъанды. Аны урлагъан а Сары болмагъанды. Бай Къараны кесине чакъыргъанды да, анга айтханды:

- Мени уллу ырысхым тас болгъанды. Сен хар нени да билесе шыйыхса деп хапарынг дуниягъа белгилиди. Да, эринме да, мени алтынымы къайда болгъанын айт.

«Шыйых», байдан кёп ырысхы къымаргъа умут этип, бир кесек багъалы этдирирге мурат этгенди.

Ол заманда бай ачыуланып, аны къоркъутурча айтханды:

- Мени сени бла кёп жаншай турургъа заманым жокъду. Мени алтынымы тап, алай тюйюл эсе, «шыйых» тюйюлсе, халкъны алдап айланаса» деп барына да хапар этерикме.

«Шыйых» бу палахдан башын къалай къутхарыргъа билмей, бек къайгъылы эм амалсыз болгъанды. Алай болса да иш иги бла тауусулур деп, умут этгенди.

- Менден сора ичинде башха адамы болмазча манга аллай бир отоу беригиз. Мен аны ичине кирирме да анда кесими жёнгерим бла сёлеширме. Аны ючюн бир юч кюнден аз болгъан заман тамамлыкъ этерик тюйюлдю. Юч жёнгерим бла сёлешип, дууа этип турсам мен алтынны табарма, - дегенди.

«Шыйыхха» отоу берилгенди. Ол анда олтуруп, тёгерегине да сагъайыракъ болуп, тюрлю-тюрлю затланы мурулдап тебирегенди: байны жашырын къараргъа кирген адамлары:

- «Шыйых» дууала окъуй турады, - деп, хапар айтып келе эдиле.

Алай бла бир кюн бла бир кече озгъанды. Экинчи кюн да озгъанды. Экинчи кече болгъанлай, кече ортасында эшикле къагъылгъандыла. «Шыйых» туруп, эшиклени ачханды. Бир адам, бети-къуту да кетип, асыры къоркъгъандан сёзлерин да бюлдюргю эте киргенди.

«Шыйых» бек сейирсиннгенди.

- Аллахны сюйген къулу, санга менден не зат керекди? - деп соргъанды? Ол заманда ол адам:

- Сен аллахны келечисисе, мен терс болгъанма, кеч, тилейме.

Мени урлагъаным санга белгили болгъанын мен билеме. Мен сенден бир зат тилерикме да, аны этерге сен манга сёз берсенг, ол заманда мен хар не билгеними да айтырма, - деп тилегенди.

«Шыйых» сёз бергенди да, уллу сан этмегенча этип:

- Да, аллахны сюйген къулу, сен тилегенни мен этерме. Алтынны сен урлагъанынгы мен тюнене окъуна билген эдим, алай энди сен андан эсе мени да къыйнай турма да, алтынны къайда букъдургъанынгы манга кесинг айт, - деп шыйых шыбырдап айтханды.

Насыпсыз уручу ассыры къууаннгандан не этерин да билмей.

- Алтынны байны ат орнуну тюбюнде басдыргъанма. Мен кесим байны къарындашындан туугъанма. Алтынны мен урлагъанымы билсе, къарындашы болгъаныма да къарамай, ол мени ёлтюрлюкдю. «Бай малы бла къарындашына да бет этмез», деп нарт сёз барды. Да мен сенден тилейме: «энди сен мени ачыкъ этме, байны къолуна берме, - деп тилегенди.

Алтынны урлагъанны ким болгъанын байгъа билдирмезге «шыйых сёз бергенди. Ол насыпсыз аны ючюн «шыйыхха» да къолундан келген чакълы бир ултха узатып, кесин уллу насыплъгъа санап кетгенди.

Ючюнчю кюнню эрттенбласында бай «шыйыхха» келгенди.

- Энди керти болгъанынгы таныт, не зат билген эсенг да айт, - дегенди.

Кесин, тюрлю тапсызыракъдан да уста чыгъара, билген эски уручу, байгъа сансызыракъ айтханды:

Мен билирге керекли затны барысын да билиучюме. Сен буюргъанны да тынгылы этгенме. Алай мен аны хапарын айтхынчы сенден сюйюнчюлюк умут этеме.

- Сюйюнчюлюкню юсюнде хан сени ыразы эталлыкъды, - деди хан кеси.

Ма алай бла «шыйых» артда да осал жашамай эди.

http://shamillion.h14.ru



Ana tilin süygenni,
Har zamanda kölü tok,
Anatilni süymegenni,
''ANAM'' derge erkinligi cok.
 
kaçigarTarih: Çarşamba, 05-05-10, 1:18 AM | Mesaj # 6
Tümgeneral
Grup: Admin
Mesaj: 162
Ödüller: 1
İtibarlarınız: 0
Konum: Dışarıda
ЗЫНГЫРДАУУКЪ

Бир жарлыны юч жашы болгъанды. Ала жалан да ууда не эталсала да, аны ашап, аны бла жашап тургъандыла

Бирде жарлы уугъа баргъан жеринден юйюне къайтмай къалгъанды. Бнр къауум кюнден сора жашладан таматасы атасын излерге баргъанды

Ол бара-бара кетип, бир ачыкъ талагъа чыкъгъанды. Ол анда бир уллу кийик эчкини кёргенди. Ол аны марап атды. Эчки абынды, алай болгъанлыкъгъа ол жыгъылгъан этмей, къачып башлады. Аны мараучу он кере атып урду. Ол а дагъыда къачып бара эди. Ахырында мараучу кесини ахыр огъу бла, онбиринчи огъу бла кийикни атды, сора эчки жанындан тюшдю.

Жаш ёлтюрген кийигине жаллады да терисин сыдырып башлады, алай, къайдан эсе да чыгъып, Зынгырдауукъ келип, былай айтды:

- Сен къайдан келгенсе? Сени атангдан жалан да, кёп болмай мындан алда кючден-бутдан къутулгъанма. Ол мени кёп эчки сюрюуюмю гунч этгенди, жангыз бир эчки къалгъан эди да, аны да сен ёлтюрдюнг. Апсатыны къолундан ёлгюн!

Чамланнган Зынгырдауукъ мараучугъа жууукъ жаллап, былай айтды:

- Атышмы, тутушму?

- Атышхан а тиширыула да этерлс, ксл, тутушайыкъ, деди жаш.

Ала сермеп тутушдула, сора къаты кюреш башланды. Мараучу Зынгырдауукъну кётюрюп алай урду да, ашыкъларына дери жерге батылды. Ала дагъыда сермешдиле. Зынгырдауукъну жаш уруп тобукъларына дери жерге батдырды. Зынгырдауукъ да жашны белнне дери батдырды. Ючюнчю кере тутушханда, жаш уруп, Зынгырдауукъну белине дери жерге батдырды. Зынгырдауукъ ачыуланды, жашны ёрге кётюрдю, хауада тёгерек айландырды, жерге урду да, бойнуна дери жерге батдырды. Андан сора уа хыликкя эте айтды:

- Аха, жигит, къолума тюшдюнгмю! Къалайса?

Ол сёзлени айтып, Зынгырдауукъ жашны башын уруп тайдырып, къайры эсе да кетип къалды.

Эки-юч ай озгъандан сора жашны къарындашлары къайгъы этип башладыла.

- Бизни тамата къарындашыбыз къайда болур, анга не болгъан болур, аллах билсин, - деп, ортанчы къарындаш айтды.

Сора ол тамата къарындашын излерге кетди. Ол бара-бара кетип, биягъы талагъа чыкъды. Талада кюте тургъан кийик эчкини кёрдю. Ол эчкини кёп кере да атды. Хар жолда да мараучу уруп турду, алай болгъанлыкъгъа, эчки уа къачып бара эди. Ахырында ол бек артха къойгъан огъу бла атды да - эчки ауду. Ол мараучу кесини кийигини терисин сыдырып башлады, алай ол чакъда, къайдан эсе да чыгъып, Зынгырдауукъ, кёзлери да жиляй, былай къаргъай сёлешди:

- Сен бери къайдан чыкъгъанса? Мен сени атангдан да кючден-бутдан къутулгъан эдим. Ол мени кёп эчки сюрюулерими гунч этгенди, къыргъанды. Жалан да бу эчки къалгъан эди да, сен а муну да ёлтюрдюнг. Сени уа Апсаты ёлтюрсюн!

Чамланнган Зынгырдауукъ мараучугъа жууукъ жаллап, былай сорду:

- Атышмы, огъесе тутушму?

- Атышхан тиширыула да эталлыкъдыла, жюр тутушайыкъ, - деп жаш жууап этди.

Тутушуп башладыла. Жаш жерге уруп, Зынгырдауукъну ашыкъларына дери батдырды. Зынгырдауукъ а аны тобукъларына дери жерге батдырды. Дагъыда жангыдан сермешдиле. Бу жол жаш Зынгырдауукъну тобукъларына дери батдырды, ол а кесини душманын белине дери батдырды. Ючюнчю кере тутушургъа келишдиле. Бу жол Зынгырдауукъну жаш тобукъларына дери батдырды. Ол а кесини душманын белине дери батдырды. Дагъыда тутушургъа сермешдиле. Зынгырдауукъну жаш белине дери батдырды. Зынгырдауукъ а жашны бойнуна дери батдырды Ол заманда Зынгырдауукъ хыликкя эте айтды:

- Аха, жигит, тюшдюнгмю! Энди халынг къалайды?

Сора жашны уруп, башын тайдырып, ол келген жаны таба кетип, бугъунду.

Бир талай замандан сора, къарындашларын излей, бек кичилери - Саран чыкъды. Ол, къалай-алай болса да, къарындашларын тапмай къоймазгъа эм да тап тюшсе жолда бара не тукъум болса да, бир кийик ёлтюрюрге къаст этди. Ол кёп заманны барып турду, сора ариу талагъа жетди. Ол талада кийик эчки кюте эди. Саран окъларыны барысы бла да атып, уруп, аны кючден-бутдан ёлтюрдю. Саран аны терисин алып башлагъанлай, Зынгырдауукъ чыгъып, былай айтып башлады.

- Ах, сен не этдинг! Мен сени атангдан кючден-бутдан бошап къутулгъан эдим, ол мени кёп эчки сюрюулерими къурутханды, жангыз бу бир эчки къалгъан эди да, аны да сен ёлтюрдюнг. Сени уа апсаты ёлтюрсюн!

Зынгырдауукъ, кёз жашлары да келе, къаргъагъан да эте, сорду:

- Тутушханмы этейик, огъесе атышханмы этейик? Саран сагъыш да этмей жууап этди:

- Атышхан тиширыула да этедиле. Жюр, тутушхан этейик.

Ала кёпге дери кюрешдиле, алай болгъанлыкъгъа, бир бирлерин хорлаялмадыла. Ахырында Саран Зынгырдауукъну жерге алай урду да, ол а жерден ёрге къалай къобаргъа да билмей къалды. Саран аны башын юздюрюп тайдырыргъа умут этди, алай Зынгырдауукъ къутулалды да, ол аямай къачып башлады. Ол, аягъы басханны кёзю кёрмей, къача эди. Кесини тюбюнде аякъларын сезмей къача эди. Саран Зынгырдауукъну ызындан болду, алай Саранны аллындан бир къуртха къатын чыкъды да, былай айтды:

- Жигит жаш, былай бла сен Зынгырдауукъны жеталмазса. Андан эсе башха жаны бла, аллына тюшерча бар, ма ол андагъы жол бла бар, андагъы жол бла Зынгырдауукъ атына минип ётерикди. Жолда юч терен уру къаз; Зынгырдауукъ аты бла биргелей биринчи уругъа тюшер, кесини атын аямай къамичи бла тюер, чартдап чыгъар, алай экинчи уругъа тюшер, сора атын бютюн да бек тюер. Алай, жалан да ючюнчю уругъа тюшсе, ол заманда од кеснни батырлада болуучуча къарыуун тас этер да, сора андан а чыгъалмай къалыр. Зынгырдауукъ къарыуун тас этер, чыгъалмай, къалгъан атън къоюп кетер. Од заманда сен од атны къатына жалла да, бу журун кесек бла сыла. Аът алгъын халына келир, батыр кючлю болур, ючкюнлюж жукъуну башлар. Алай болгъанлыкъгъа сен атха минип, Зынгырдауукъну терк окъуна жстерсе эм да тутарса Зъшгъшдауукъ, билип къой, эр киши тюйюлдю, кесинден ариу жан болмагъан тиширыуду. Аны туталсанг, аны алай болгъанына кесинг да ийнанырса. Од заманда, аны къар чъпынннга чач эшмелеринден байла, сора хар заманда да санга бойун салып турургъа аны атыны атындан къаргъандыр.

Саран барын да къуртха къатын айтханча эттенгди. Батырда миниучю ат бда ол Зынгырдауукъну жетди, аны тутду, сора хар заманда анга бойун салып турургъа къара атны аты бда къаргъандырды. Зынгырдауукъ андан сора Сараннга къатын болуп къалды. Ол Сараннга, юсюнде башха адам баралмазлыкъ, кесини атын саугъагъа берди, андан сора уллу ауурлугъу болгъан къылычын да саугъагъа берди, сора кесини сюйгенин белгилеп, Саранны бармагъына жюзюк кийдирди.

Саран Зынгырдауукъну къаласында аны бда жашап башдады. Бек иги жашай эдиле. Саран хар эрттен сайын уугъа бара эди. Зынгырдауукъ а азыкъ хазырлай эди. Сарана Зынгырдауукъну алай бск сюе эди. тап намаз эте туруп окъуна, аны сыфатын кесини аллына намазлыгъыны къыйырына сала эди. Зынгрдауукъ да анга аллай сюймсклик бла жууаплай эди. Сараи бирде суу жагъада намаз эте тургъанлай, кючлю жел уруп, Зынгырдауукъну сыфатын кёргюзтген затны намазлыкъны къыйырындан суугъа эди, бу палах болмаз эди. Саран анга бек ачыу этген эди, сора ичигде бек уллу мудахлыкъ лда къалагъа къайтып келген эди.

Алгъадан окъуна аны кёлюне аман затла келип, аны жалкъыта эдиле.

Олкезиуде, бир ауулну къатында, къайсы хаанны эсе да шапасы еууда баргъан суратны эслегенди .Ол аны суудан чыгъарып ханны жашына келтиргенди. Ханны жашы уа ол суратда кёрюннгсн къызны болмагъанча ариулугъуна сейирсиннгенди, сора айтханды:

- Ёлмесем, бу къызны тапмай къоймам эм да аны алырма.

Алай ант этип од кесини аскери бда ариу къызны излей кетди. Кеп мычымай, Зынгырдаукъ кеснни эри - Саран бда бирге жашап тургъан къалагъа келди.

Ханны жашы Саран бла уруш этип башлады, алай болса да, артыкъ уллу къыйын да салмагъанлай, Саран аны аскерин къырды, ханны жашын а юйюне жиберип къойду.

Ханны жашы кесини хорланнганыны юсюнден атасына айтды. Хан алгъындан юч кереге кёп аскер жыйды, сора ханны жашы дагъыда Саранны къаласына атланып кетди. Саран кеп аскерлени келе тургъанын кёрюп, батырла миниучю тамаша атына минди, къатыны саугъагъа берген къылычын да алып, урушха кирди. Ол аскерлени да биягъыча къырды, ханны жашын а артха, юйюне жиберди.

Ханны жашы ючюнчю кере да аскер жыйды, ол аллыннгыдан да аслам эди эм быллай ант бла биягъы къалагъа атланды:

- Ол факъыраны ёлтюргюнчю уруш эггенни къоймам.

Алай Саран а кюлюп къоя эди. Биягъы атына минип, биягъы къылычны алып. Саран ханны жашы бла къызыу урушха кирди. Сол жанына айланып урду да душман аскерни жарымын туурады, онг жанына айланып урду да, душман жарымын туурады, ханны жачын азулмугъа алыргъа да бир тебиреди, алай болса да, артд биягъы, артха юйюнс ийип къойду.

Ахырында хан да, жашы да Саранны хорлаялмазлыкъларына тамам ийнанып, къоншуларын - къуха къатынны чакъырып, былай айтдыла:

- Жаным, кёзюм, бизни ишибиз осалды: биз Саранны хорлаялмайбыз. Бизге Саранны хорларгъа болуш. Санга уллу саугъа этербиз.

- Да не этейим да, - деди къуртха къатын - сизни ючюн не эталсам да бир кёрейим.

Бир жол, къуртха къатын Сараннга келип, анга быллай сёзле айтды:

- Балам, жашым, мен жарлы къарт къатынма, манга барыр жер эм жашар онг да жокъду. Манга жанынг аурусун, мени юйюнге ал. Мен сени юйюнгде битеу юй жумушларынгы этип турурма.

Саран къарт къатыннга жазыкъсынды эм да къатынына айтды:

- Жазыкъ къатынды, ол къыйналып жашайды, кесибизни юйюбюзге жиберейик. Зынгырдауукъ да ыразы болду.

Экинчи кюн, Саран кетгенден сора, къуртха къатын Зынгырдауукъгъа сорду:

- Ариучукъ, сени эринги жаны къайда болгъанын сен билемисе?

- Билмейме, - деди Зынгырдауукъ. Ол заманда къуртха къатын айтды:

- Да сора сен а аны кесине сорсанг а. Ол сени сюе эсе, аны санга айтыр.

Саран юйге тамам киргинчи окъуна, аны къубулта, къатыны былай сорду:

- Мени багъалы эрчигим, сени жанынг къайда болгъанын сен манга энтда да айтмай тураса.

Кёп сагъыш эте турмай. Саран жууап этди:

- Мени жаным эшик артында сюелип тургъан сибирткидеди, - деди.

Саран юйден кетгенлей, Зынгырдауукъ сибирткини алды, аны бай кийимлеге кийиндирди да, ундурукъгъа салды. Артха къайтханында, Саран сейир этип сорду:

- Сибирткини омакъ кийиндирирге сени эсинге нек тюшгенди?

Зынгырдауукъ а жууап этди:

- Сени жанынгы мен эшик артында сюеп тураллыкъмы эдим да?

Саран кюлген да этип, сибирткини ундурукъдан бир жанына атды. Ол заманда къатыныны жюреги къыйналды да, сора ол былай айтды.

- Да сора кертисин айт, сени жанынг къайдады?

- Мени жаным арбазда жатып тургъан итдеди, - деди Саран.

Эри биягъы жангыдан уугъа кетгенден сора Зынгырдауукъ итни юйге кийирди эм да аны ариу бай кийиндирди.

Саран къайтды, къатынына урушду, итни юй ичинден къыстады. Ол заманда Зынгырдауукъ жиляды:

- Сен мени нек алдайса? Сен мени сюймейсе, мен кёреме, - деди ол.

- Санга бу затны юйретгеннге аман палах жетсин! -ден къычырды ол заманда Саран - Мени жаным мени башымда алтын чокайчыкъдагъы жюлгюшчюкдеди.

Экинчи кюн, Саран биягъыча кетгенден сора, къуртха къатын Зынгырдауукъну къатына келип сорду.

- Энди уа къалайды? Сени эринги жаны къалайында болгъанын билдингми?

Къуртха къатынны огъурсуз иш этеригине шекли да болмай Зынгырдауукъ жууап этди:

- Аны жаны аны башында алтын чокъайчыгъыны ичинде тургъан жюлгюшчюкдеди.

Бир жол къуртха къатын Сараннга айланып айтды:

- Жашчыгъым, балачыгъым, жюр, сен солугъан кезиуде мен сени башынгы тарайым.

Саран унамай эди, алай къуртха къатын къоймай къадалды. Унатды. Ол заманда Саран башын аны тобукъларына салды да, терк окъуна къалкъыды. Алгъа къуртха къатын, алай кибик кёрюнюр ючюн, Саранны чачын тарай эди, алай аны къалкъыгъанын кёрюп, аны башында чокайчыгъында жюлгюшчюкню сермеп алып, Саранны кесди, ёлюгюн а элтип аулакъгъа атды. Сора чабып, ханнга айтды:

- Мен кесим берген сёзню толтурдум! Мен хорланмагъан Саранны ёлтюрдюм. Энди уа барыгъыз да Зынгырдауукъну алып келигиз.

Хан къууанды, боллукъ тойну халкъгъа билдирди, сора Зынгырдауукъну алып келирге кетди.

Зынгырдауукъну хор бла кючден-бутдан, арбагъа миндирдиле, алай Саранны атын а туталмадыла. Ат хар къатына келгенни уруп, ёлтюрюп бара эди. Иерин да алай терк алалмадыла. Ханны аскери бары да жыйылды. Къоншу ауулланы адамларын да болушлукъгъа чакъырдыла, сора Иерни кётюрюп, он эки къош ёгюз жегилген арбагъа кючден-бутдан салдыла.

Саранны къылычы да асыры ауурдан битеу халкъ жыйылъш, жыйырма къош ёгюз жегилген бирси арбагъа уллу къыйынлыкъ бла салдыла.

Зынгырдауукъну ханны къаласына келтирдиле, ат иери бла къылычны баугъа салдыла, атны уа тёгерегин тёрт да бийик темир буруу бла бегитдиле.

* * *

Къалай эсе да бирде сюрюучюле ол Саранны ёлюгю тургъан жерни къаты бла ётдюле. Ала тохтап, ёлюкге къарагъанларында, аны бармагъында жюзюкню кёрдюле. Жашны бойнунда уа бир гитче жюлгюшчюк чанчылып чюелнип тура эди. Сюрюучюледен бири Саранны башында алтын чокайчыгъын эследи, сора бары да анда алгъын жюлгюшчк туруучу чунгурчукъну кёрдюле. Сюрюучюле жюлгюшчюкню алып, аны алгъыннгы жерине салдыла. Ол кезиуден окъуна Саран тиргизилип, сау болуп, керилген да эте, сюрюучюлеге айтды:

- Бу не сейир эди! Мен нечик къаты жукълагъан эдим! Аны ол сёзюне сюрюучюле жууап этдиле:

- Биз болмасакъ эди, сен ёмюрге да жукълагъанлай къалыр эдинг. Биз сени кёрген заманда сени бойнунга жюлгюшчюк чанчылып тура эди. Аны жерине - сени алтын чокайчыгъынга салып, сени сау этгенбиз.

Былайда Саран болгъан ишлени барысын да билди. Ол юйюне баргъанында, кесини къаласы бузулуп тургъаныч кёрдю. Ол кесини Зынгырдауугъун, кесини атын, кесиии къылычын, ат иерин да изледи, алай бир затын да тапмады. Ол заманда Саран, кеси бла анча кере да уруш этип кюрешген хан улу, аны къаласын бузгъанын эм да Зынгырдауукъну алып кетгенин ангылады.

Саран, факъыра кибик кийнип, ханны къаласына кетди, къалагъа жаллай келгенлей, ол суу бойнунда къумгъан бла суу ала тургъан къызчыкъны кёргенди. Ол къумгъанны суугъа сугъуп суу ала тура эди.

- Къызчыкъ, сен сууну кимге аласа? - деп сорду Саран.

- Ханны жашыны къатынына, Зынгырдауукъгъа, - деп, къызчыкъ жууап этди.

Саран къызчыкъгъа тынгылы соруп, битеу болуннганын андан билди. Сора ол къызчыкъны къумгъанын алып, суу алып, къумгъанны ичине эслетмей жюзюк атды эм жаш былай бир ненча кере айтды:

- Келиннге, ханны жашыны къатынына бар да, анга къолларынг кирдилс деп айт. Ол къолларын жуууп башласа, сен къумгъандагъы сууну битеу къуюп жибер, кссинг а отоудан къачып чыгъып кет.

Къыз тюз алай этди. Зынгырдауукъгъа кслди да айтды:

- Келинчик, сени къолларынг кирдилс, жюр мен къолларынга суу къуяйым да, къолларынгы жуу.

Зынгырдауукъ къолларын жуууп башлады, къызчыкъ а сууну битеу да къуюп, отоудан арбазгъа къачып кетди

Зынгырдауукъ жюзюкню кёрюп, эрини сау болгъанън эм да узакъда болмагъанын билди. Асыры уллу насыпха къууаннгандан, былайда акъылдан шашаргъа аздан къалды. Ол къызчыкъны чакъырды да, суу ала туруп, суу бойнунда ол кимни ксргенин соруп башлады. Ханны арбазында уа той бара эди. Саран, факъыра кийимин да кийгенлей, тепсей тургъанлагъа жууукъ жанлады. Ол заманда Зынгырдауукъ айырылмай терезеден къарай эди, сора тепсегенлени арасында эрин, юсюнде факъыра гюрбюлери да болгъанлай окъуна таныды.

Башхала да танымай тургъанлай. Саран ханнга жанлады да, намыс эте былай айтды:

- Хан, сени атынгы суугъа элтирге манга эркин этсенг а.

- Бек ыразыма, - деди хан, - алай, сакъ бол, ол сени уруп, ёлтюрюрге болур. Бу ат кёплени ёлтюргенди, энди биз аны суугъа элтмейбиз, атха ичирир ючюн сууну баугъа элтебиз.

- Къалай боллукъ эсе да мен бир кёрейим, - деп жууаплады Саран.

Ол атны къатына жанлады, ат а иесин терк окъуна таныды да, аны тёгерегине чабып тебиреди.

Сора Саран атха суу ичирир жерине дери барыргъа хандан ат иерни тиледи. Атны факъыраны урургъа чапмагъанын кёрюп, хан былай айтды:

- Ат иер баудады, ол ат санга юйюрсюнсе, менде атчы шапагъа къалырса.

Саран баугъа кирди, бир сермегенлей ат иерни алды да, атны сыртына салды. Факъыраны ол болмагъанча уллу къарыууна бары да бек сейир этдиле. Саран а ханнга айланып, былай айтды:

- Хан, энди манга къылычны тагъаргъа эркин этсенг а.

Хыйла этилирин билмегенлей, хан жууап этди.

- Аны да ал, сени окъуна болсун, алай ол бек ауурду, сен аны кётюраллыкъ да тюйюлсе.

Саран къылычны къыйналмай кётюрюп алып такъды.

Халкъ бютюн да уллу сейир этди. Саран атха суу ичирди да ханны арбазына къайтды. Алайда уа ханны да, жашын да уруп башларын тайдырды, къалаларын бузду, кесини къатыны - Зынгырдауукъну къутхарды.

Кёп да мычымай, Саран жангы къала ишледи, сора ала, къатыны да, эри да бай эм да насыплы жашай къалдыла.

http://shamillion.h14.ru



Ana tilin süygenni,
Har zamanda kölü tok,
Anatilni süymegenni,
''ANAM'' derge erkinligi cok.
 
Forum (Nığış) » ИНТЕР КАВКАЗ ФОРУМ » Литература и Искусство | Адабият бла Санагъат » Малкъар халкъ жомакъла.
  • Page 1 of 1
  • 1
Search:

Copyright Karachay © 2024