ЖАНЫМ, ЖЫРЫМ ДА - СИЗНИ
Жууукъларым, тенглерим,
Къалам къарындашларым,
Сизге махтаула сала,
Келеди жыр башларым.
Тюз, тюрт сёз да айтдыгьыз,
Жашау жолдан ётгюнчю.
Ыразылыкъ береме,
Мен дуниядан кетгинчи.
Мен да сизни сыйладым,
Терсге терссе деялдым.
Сизни ачытыр сёзню,
Ачый, ичде тыялдым.
Тауусулуп къалгьынчы
Сууум да, мен ичерик,
Тюзге ыспас этейим,
Терсге бере кечгинлик.
Барыгьызгьа да сизни
Келед ариу айтырым,
Ауанада тургъанны
Кюн тууушха тартырым.
Сизге мен насып излей,
Жумуш эте жашарма,
Жырымы да игисин
Сизге атай бошарма.
Жаным, жырым да - сизни,
Жашау къадау этгинчи,
Мени, сизден айырып,
Толкъун алып кетгинчи.
************************
***
МАЛКЪАРЫМ
Беш тау элинг жашар ючюн бу ташда,
Ёхтемлйкде, ачыу кёрмей, къууанчда,
Беш да жаным болса, барын берирем,
Ташларынгы мен къучакълай ёлюрем!
Манга саугьа къаты ташынг, акъ къарынг,
Тюз ниетли, татлы тилли Малкъарым!
Намыс, сыйны бийикледе туталгьан,
Сёз айтханда, дуния эштирча айталгьан.
Тепсегенде, дуниягьа къарс кьакъдыргъан,
Ташда от да, ташда гюл да чакъдыргьан.
Къула тюзге къуйгьанда жашын, къартын,
Кёмген суна ёмюрлеге журт отун,
Жаннган отдан жанмагьанлай чыгъалгьан,
Тобукъланмай, намысында къалалгъан,
Ахшыларын миндиралгьан ёрлеге,
Къартларын да олтурталгьан тёрлеге,
Малкъар! Мени къарыусузгъа еанама,
Къыйын кюнде тыянч болур бапангма.
Ичлеринде ёмюр жарсыу къайнагьан,
Ачыуладан ёз ташларын чайнагъан
Тауларынгы мен тиллерин ачарма,
Жарытырма, къайгъыларын чачарма.
Сен чыкъ десенг, къазауатха чыгъарма.
Къажауунгу мен, окъ болуп, жыгьарма.
Къызыу болсанг, жауун болуп, жауарма.
Сууукъ болсанг, отун болуп жанарма.
Тыпырынгы жаныуумда жылыта,
Барын - ёрню, энишни да жарыта,
Бушууунгу, жарсыуунгу къурута,
Сау дуниягьа иги бла таныта,
Къууанчынга ахшыланы жыярма,
Этегинги алтын бла къыярма.
Аллах айтып, муратыма жеталсам,
Ёлмез кибик, санга тенг жыр эталсам,
Керти окъун халкъ шайыры болурма,
Бу тауланы нарт шайыры болурма,
Ёмюрлеге жумуш эте турурма.
***
КЪЫРЫМШАУХАЛЛАНЫ ХАМЗАТХА
("Ыразылыкъ" деген поэмадан)
Дагъыда мен бек сюйген
Бир юй барды бу жерде:
Жаннет бла Хамзат
Жашайдыла ол юйде.
Бу юйде хурмет уллу -
Асыл, ахшы адетге.
Мында жаным солуйду,
Кирген кибик жаннетге.
Жюрегим да жырлайды,
Бу юй илхам бергенча,
Дунияда осаллыкъла
Эртте окъун ёлгенча.
Сёз ариу эшитиледи
Бу жылы юйде манга,
Дунияда бек татыулу -
Жаннет къурагъан къанга.
Тийишли юй бийчеси
Хамзат акъылманны,
Жаннет, эркинлик берсенг,
Бош оздурмай заманны,
Мен жырыма салырем
Бетинги сыйдамлыгъын,
Сёзюнгю ариулугьун,
Эринги адамлыгьын,
Фахмусун, халаллыгьын.
Аны фахмулу къолу,
Уста-уста узала,
Турады хунерин да,
Жанын да ташха сала.
Ташха, топуракъгьа да
Жашау этер жан берип,
Бар къууанчын, бушууун
Суратлагъа кийирип,
Кёп уллу ишле этди
Ол бу гитче халкъына.
О Къырымшаухал улу,
Табынама фахмунга!
Къайыр женглени ёрге,
Ийле сен топуракъны!
Ишингде эришиуге
Чакъырсанг да Аллахны,
Сен жаратхан жанлагъа
Къарар эди зарыракъ,
Топуракъдан жаратып,
Этмеуюнге топуракъ.
Жаратылгъан эсе уа
Топуракъдан сау дуния,
Ийнакъла топуракъны,
Сюй, кюй, эришип къыйна!
Ма аллай сюймекликден
Тууалла жашар жанла,
Бурдур топуракъ кьарнын,
Тууарча пелиуанла!
Ашат топуракъ, таш да,
Сарнат, дагъыда жапсар!
Жумушакълыкъ, къатылыкъ,
Адамлыкъ да анга сал!
Топуракъгьа ышанып,
Сюймеклигинги бере,
Топуракъ болгьанланы
Жангыдан ёрге сюе,
Келген, кетген турурча
Фахмунга сейирсине!
Сыйын, адамлыгьын да
Кётюре таулу халкъны,
Жарат кьолларынг бла
Дуниягъа ариулукъну!
Жарат - жаратыучунгча,
Таркъаймасын къарыуунг,
Махтаугьа жалчы болмай,
Жашауда ёхтем барыуунг!
***
ЖЫРЧЫ ОМАР
Отарланы Омаргъа
Не жарыкъды жырчы Омарны арбазы!
Къалай ариу эштиледи ауазы.
Къулакъланы бир хычыуун ийнакьлай,
Таза кёкден Аллах ийген жарыкълай.
Омар жырлайд, халкъ этеди эжиуюн.
Ким биледи кимге иер кезиуюн?
Ёмюрлени ауазлары келелле
Ауазында, тау юйлеге кирелле.
Биз кёрмеген нартланы да уята,
Жаныбызны къууандыра, сарната.
Ёню бла жан кийире сёзлеге,
Терсни сёге, махтау сала тюзлеге.
Омар жырлайд Отарланы арбазда
Аллах анга энчи берген ауазда.
Къанатлыла анга эжиу этелле,
Ауазын да узакълагьа элтелле.
Эжиу эте барадыла суула да,
Сейирсинип тынгылайла буула да,
Ай да тохтап, къулакъ салып къарайды,
Къарт анам а къаллай насып сынайды!
Бир къууана, бир а ачый, жиляйды,
Омар айтхан нарт жырлагьа тынгылай,
Къыш кюнюнде келген суна анга жай.
Жырла, Омар, сен жырласанг, арбазда;
Тюркде, Арабда эрттен, жассы намазда
Эштилирча жырынг, жюрек жылыта.
Жырла, сенсе жырчылагъа тамата.
Мен а санга эжиу эте билалсам,
Макъамлагьа ёлмез сёзле салалсам,
Гирхожанда биз жюрюучю орамда,
Биз кетгенде, биз жашагъан заманда
Жырыбызны къара ырхы элталмаз,
Къара кюч да бизге узалып жеталмаз.
Айт, айт, Омар, халкъыбызны жырларын,
Кенгнге ача тау жырланы жолларын.
Сюе болсанг, кючню бирге салайыкъ,
Къураялсакъ, аллай жырла кьурайыкъ,
Жыр макъамы жер-жерлеге жетерча,
Тау жырлагъа дуния эжиу этерча.
***
АЙЖАЯКЪ
Хурриет Эрсойгъа
Ата журтда жер да жылы, тангла акъ.
Тыш жерледе нек тууду да Айжаякъ?
Не боранла аны ары атдыла?
Неллай тангла анга анда атдыла?
Кавказ аны ийнакъламай ёсдюмю?
Тыш желлеге, жауунлагъа тёздюмю?
Тау тилин да сакъладымы тынчлыкьда,
Башха тилле баш болгьанда ушакъда?
Унутмайын не жерледен чыкъгъанын,
Къарт аппасы алгъа тау сёз айтханын,
Тас этмейин тау намысны, эсин да,
Бийикледе жюрюталды кесин да.
Тюрк халкъны да эрке къызы болалып,
Ол жерледен ыспас, махтау алалып,
Шош жашайды Анкарада Айжаякъ,
Ол кесича жылыу жайгьан кюн таякь.
Айжаякъмы, Хурриетми ол ариу,
Анга тыйыш сёз табаргьа жокъ кьарыу.
Хали алтын, адамлыгъы тамамлы,
Сюймекликни туудурады къарамы,
Ариулугъу чууакъ кюнню тангыча,
Кийимни да ким киеди аныча!
Сан бармыды аны субай саныча?
Жан бармыды аны таза жаныча?
Акъылманла махтау салгъан билими,
Жан салады ариулугьу тилини.
Ол биледи билимни да жарата,
Шош сёзюне акъылманны къарата.
Кёпле аны кёкден тюшген суналла,
Менме деген эрле да бел бууалла.
Сукъланалла ол ариугьа къатынла,
Ахшыланы кёре аны къатында.
Бирлери уа къарайдыла къоркьаракь,
Кимге эсин бурады деп акътамакъ.
Ол а жашайд, махтау, сый да излемей,
Зар кёзлеге сёз къошаргьа кюсемей.
Алай бирде таулу тойгъа чыкъса уа,
Акъ жаулугьун инбашына атса уа,
Жарытады къаяланы, жолланы,
Къартлагьа да унутдура жылланы.
Ышаннгылы, шош, ийменчек къарамы
Тели этип къояр дерсе аланы.
Ата юйгеча, тыш жерге да жараша,
Киши журту тюрт этмейин, алаша,
Ол жашайды кенгде туугьан тау жырча,
Тыш жерледен тауларына жол ача.
***
ЖАШАУ ЧЕРЕГИ
Хар ишге, хар затха да
Марда керек, чек керек.
Сууу мардадан озса,
Кёпюрюн элтед черек.
От да бек къыстау жанса,
Бишмей, кюеди гыржын.
Кюн керек, хата этмей,
Жер эритирча бузун.
Жауун, жылыу болсала,
Будай сабан чач иер.
Мардадан бек озсала,
Не чирир, неда кюер.
Мардада иш этигиз,
Къар эриу, кюн жылытыу,
Черекле къутурмазча,
Сабанла болмазча къуу.
Алай бирде, ычхынып,
Мардадан озгьан болса,
Ол адамлыкъ, сюймеклик
Болуп, жюрекге къонсун.
Жюрекледен кенг эте
Турурча чамланыуну,
Ачыуну, сюймекликде
Этер кибик жашауну.
***
КЪАРАЧАЙ
Минги тауну мён да жыргъа салалсам,
Аны махтап, Семен улун хорласам,
Мен болурем халкъны закий шайыры -
Ёмюрлеге тие турлукъ хайыры.
Алай манга аллай фахму, айт, къайда?
Закийлик да, фахму да Къарачайда!
Къарачайды акъылманланы жери,
Хурмет берген дунияны игилери.
Нартла журту, нартла бийи Къарачай!
Анамы да аппа юйю Къарачай!
Адамынгы, тауну, сууну тансыкьлай,
Жерни, кёкню кёзюм бла ийнакълай,
Эркеленип, къучагьымы жаяма.
Къууаннгандан, солуууму тыяма.
Таш басханча, терслик башдан басханда,
Къара тангла зорлукълада атханда,
Тыш жерледе къалмагьанлай жутулуп,
Ол жаханим отларындан къутулуп,-
Не насыпды бюгюн сени кёргеним,
Ташларынга кьолум бла тийгеним!
Не хычыуун кырдыгынгы мылысы,
Манга къууанч - сабийинги хылиси.
Биз бир халкъбыз, аны неди айтыуу?
Тилибиз да кьалай ариу, татыулу,
Шукур, шукур, жап-жангыдан ачылды.
Бу жерледе алтын урлукъ чачылды.
Кёремисе, этебиз татлы ушакъ,
Шайырларынг ачалла манга къучакъ.
От жагъангда отунг жарыкъ жанады,
Черекледе ичер сууунг барады,
Тауларынг да - ёхтем, жарыкъ, кёк - чууакь,
Гюлле чагьа, атлар жер да жумушакъ.
Жашла, къызла, тёрлерингде да къартла,
Бешикледе ышаргъан къагьанакьла.
Мен да баланг, мен аладан бириме.
Кючюм жетсе, аллай махтау берирме -
Акъылманла юлгюлеге салырча,
Минги тау да ол махтаудан жарырча.
Ким биледи, келир аллай заман да -
Махтар кибик бизни иги, аман да.
