| kaçigar | Tarih: Cumartesi, 05-04-14, 11:10 PM | Mesaj # 1 |
Tümgeneral
Grup: Admin
Mesaj: 162
Ödüller: 1
İtibarlarınız: 0
Konum: Dışarıda
| )
Bap-bap, bappahan
14.01.2004 0 2321
BÖRÜ BLA BORSUK
Börü:
- Oy, boragayım, borsugum,
Çıksang a, borsuk, uyadan, çıksang a,
Men aythannga esingi bir bursang a!
Bu tauladan ol taulaga barayık,
Ol tauladan irik jasakla alayık!
Çık, borsuk, beri!
Borsuk:
Ogay, ogay, ogay!
Çıkmayma men, börü, çıkmayma,
Bu tauladan ol taulaga barırga,
Ol tauladan iriş jasakla alırga.
Biz, Börü, şauhal biyleri tüyülbüz,
Arı barsak, aman bolur künübüz.
Çıgarık tüyülme!
Börü:
- Oy, boragayım, borsugum,
Çıksang a, borsuk, uyadan, çıksang a,
Men aythannga esingi bir bursang a!
Jılkını atası ullu ajir keledi,
Urup, belinden eki eterme,
Al janı tatlı boladı,
Al janı - meni,
Art janı - seni,
Çık, borsuk, beri!
Borsuk:
Ogay, ogay, ogay!
Çıkmayma men, börü, çıkmayma,
Ol sözleni meni aldarga aytasa,
Meni aşar üçünnge çakırasa!
Çıgarık tüyülme!
Börü:
- Oy, boragayım, borsugum,
Çıksang a, borsuk, uyadan, çıksang a,
Men aythannga esingi bir bursang a.
Sürüunü atası togaymüyüz koçhar keledi,
Urup, belinden eki eterme,
Al janı tatlı boladı,
Al janı - seni,
Art janı - meni,
Çık, borsuk, beri!
Borsuk:
Ogay, ogay, ogay!
Çıkmayma men, börü, çıkmayma,
Aman janadıla közlering,
Aman çıgadıla sözlering,
Çıgarık tüyülme!
Börü:
- Oy, boragayım, borsugum,
Çıksang a, borsuk, uyadan, çıksang a,
Men aythannga esingi bir bursang a.
Eçki sürüuleni atası kılıçmüyüz
Kart teke keledi,
Urup, belinden eki eterme.
Al janı tatlı boladı,
Al janı - seni,
Art janı - meni,
Çık, borsuk, beri!
Borsuk:
Ogay, ogay, ogay!
Çıkmayma men, börü, çıkmayma,
Ol sözleni meni aldarga aytasa,
Meni aşar üçünnge çakırasa.
Çıgarık tüyülme!
Börü:
- Oy, boragayım, borsugum,
Çıksang a, borsuk, uyadan, çıksang a!
Men aythannga esingi bir bursang a.
Aşaganla, harip, aytıp aşamayla,
Aşaganla men jarlıga uşamayla.
Seni aşasam, janmagan otha tüşeyim,
Sanlarımı ölgen itle kemirsin,
Kabırımda ölgen molla okusun,
Öşünüme oksuz uşkok atılsın,
Süymegenim tüz boünundan tagılsın!
Çık, borsuk, beri!
Borsuk:
Ogay, ogay, ogay!
Çıkmayma men, börü, çıkmayma,
Aman janadıla közlering,
Aman çıgadıla sözlering,
Çıgarık tüyülme!
Börü:
- Oy, boragayım, borsugum,
Çıksang a, borsuk, uyadan, çıksang a.
Men aythannga esingi bir bursang a.
Bişgen tauuknu sen allıma keltir,
Aşamasam, sen meni ur da öltür,
Men suusuz kalgan tengizge batayım,
Etden toüp, kün tuuuşda jatayım,
Koydan tolu orunnga tıgılayım,
Anda kişi da körmeyin kalayım!
ÖRÜZMEK BLA JAŞÇIK
Ertte-ertte nartla-gurtla dep birle jaşagandıla. Alanı tamataları kesini ozgun akılı, esi, tiriligi, jigitligi bla belgili deu Örüzmek bolgandı. Köp amanlıkdan, köp hatadan, köp palahdan, köp terslikden, köp kıyınlıkdan birça saklap, Örüzmek nartlaga tiyişli başçılık etgendi. Örüzmekni küçü bla nartlanı başları köp jaunu çabıuundan kutharılgandıla.
Bir jolda Örüzmek, nartlaga kiyik et aşatırga jüklenip, sadagın da boünuna atıp, bir sürüuçü jaşçıknı da birgesine alıp, uuga atlanngandı. Bara-barıp, tau etekde bir ullu çegetni kıyırından kirgendile ala. Agaçlanı tüzlerinden kesip, Örüzmek kaya janında, keçe jatarça, kündüz solurça, erlay koşçuk işlegendi. Örüzmek da, jaşçık da hapçuklanı koşha salgandıla, biraz otun taşıgandıla, muljar etgendile.
Örüzmek, kaya janlada izley ketip, otluk taş da, kuu da taphandı. Taşnı taşha urup, ot çakdırıp, kurgak otunladan, küreşe ketip, küçden-butdan otçuk tamızgandı. Ot igi janngınçı, Örüzmek da, jaşçık da, ot jagada tomuroulaga olturup, hayt dep solugandıla.
Arıganları ketgenden sora, Örüzmek jaşçıkga:
- Men, arlak jayılıp, kiyikle öltürüp keleyim, sen a, az-az otun salıp, otnu öçürmey tur. Ot öçülse, ekinçi ot etallık tüyülbüz,- dep ketgendi.
Örüzmek ketgenden sora, jaşçık kesi jangız, erikgença bolup, muljarda kalkıp kalgandı. Jukudan toya kelip, uyanıp karasa, ot öçülüp tura.
- Jaşçık, sekirip örge kobup: "Oy, üyüm kurudu, otum öçülgendi da kalgandı, endi Örüzmek kelip kala ese, manga uruşurukdu",- dep, korkup, çaba-jorta, bir teren kulaknı örge aylanngandı. Kulak tauusulup, ol bir sıydam sırtha çıkgandı. Sırtdan aua barıp, bir biyik töbeni körgendi. Töbeni başına örlep, tögeregine karasa, köz küçden jetgen bir jerde ot jarık urganın eslegendi. "Örüzmek kelginçi, ot alıp keleyim da, erlay ot tamızayım koşda",- dep, jaşçık ot jarık taba mıllıgın athandı.
Jaşçık ot jarıkga juuuk kirip karasa, çeget tarda - bir ullu koş, koşnu bir müyüşünde - bir ullu ot, otnu tögereginde da - toguz emegen. Jaşçık, çartlap kirip, ot alayım da kaçayım dep tebiregenley, ol toguz emegen: "Ma, Allah bergença, oünçak keldi bizge", - dep, sermep tutup, topnu athança, jaşçıknı bir birine atıp başlagandıla. Alay ete kelip, jaşçık toguzunçu emegenni koluna tüşgenley, ol: "Munu, ol kaynay turgan kazannga atıp, bişirip, aşarga kerekdi", - dep, kuru suuu bla otda kazannı körgüztgendi...
Jaşçık arı ot alırga ketgenley, uzaymay, Örüzmek, köp kiyik et da kötürüp, koşha kaythandı. Karasa, koşda ne ot jok, ne jaşçık jok. Jaşçıknı da, otnu da körmegeninde, Örüzmek: "Jaşçık otnu öçültüp, menden korkup, ot izley ketgen bolur", - degendi.
Örüzmek kim da bilgen, bek sezimli emda hıylaçı kişi bolgandı. Anı kayrı ketgenin sezgenley, ol: "Endi emegenlege kesin aşatıp koyadı", - dep, korkup, jaşçıknı ızından kısha bargandı.
Emegenleni koşların tabıp, Örüzmek guzabaga kirgendi. Kirse, allayga kirsin: emegenle jaşçıknı kaynay turgan kazannga atarga tebirep tura edile. Anı alay körgenley, Örüzmek emegenlege:
- Ey, ahşı ulanla, bu jaşçık da, men da sizge keleçige kelgenbiz, men, suu içeme dep, kulakga kytıp, artha kalgan edim, - degendi.
Emegenle, jaşçıknı öltürürge tebiregenlerin da koüp:
- Ne keleçiliging bardı, ayt, eşiteyik? - dep, Örüzmekni sözü kaygılı bolgandıla.
Örüzmek alaga, kölü bla aythança etip, sözün bılay başlagandı:
- Elim biteu tüyüş bolgandı: bir zatnı ayıralmay, barı uruşadıla. Har kim kesim aythan dep, bir birin soyadıla, nartlada munu tüzün bilirge kişi tabılmaydı, siz, akıllıla, ahşıla, kim bilsin, ayırlık bolurmu edigiz dep kelgenbiz.
Burun erttelede bizni jerleribizde bir ullu ögüz jaşagandı. Kesini mazallılıgı bla anı keziuünde anga teng bu tögereklede jürümegendi. Bu ögüznü közleri arba çarh tengli, kirpikleri da birer karış bolgandıla. Ol tar kayaga kirse, müyüzleri eki janına tiyip, kayalanı oya bargandı. Atlaganı sayın, ullu terekleni, hanslanı ezgença, ayak tübünde ezgendi. İssilep, kuyrugun silkse, töbeleni audurgandı. Jürügen sagatında, auurdan, katı jerde ayakları bathandıla. Suusap bolup, bara turgan ullu suuladan suu içse, suula tauusulup, taşları agarıp kalgandıla. İssi kün, kuyrugu Beştauda çibin korup turganlay, ol tili bla Mingi taunu başından buzlanı jalagandı. Ol zamanlada bu jerlede dagıda bir ullu kara kuş aylanngandı. Jerde hayıuanlada ol ögüzge teng bolmagança, kökde kanatlılada da mınga teng kanatlı bolmagandı. Munu tırnakları jangılışça, gakksısı da Mingi tauça bolgandı. Uçup, kökge çıksa, künnü jabıp, Kavkaznı köp jerin salkın etgendi. Açıulanıp, kanat kaksa, köp kayalanı, taşlanı jelge aldırgandı.
Talay ömürnü jaşay turup, ögüz kartaygandı. Tişleri tüşüp, aşnı çaynayalmay tebiregendi. Borbayı üzülüp, başın keçindiralmay, bir kün tau etekleni birinde uzununa soylanngandı.
"Ölgen - sauga azık" degença, ögüznü mıllıgına kanatlıla, janıuarla basındıla. Bireri birer hurttak üzüp, ullu sanlanı subay etdile, etin sediretdile, kalganın da çançakladıla.
Ala alay ete turganlay, mıllık iyisge ol ullu kara kuş şuuuldap jetedi. Ögüznü bir jauurun kalagın tırnakları bla kötürüp, kökge çıgadı.
Ol keziulede bu jerlede bir saubitgen jaş da sürüu bla aylanngandı. Anı sürüuünde biteu sürüuge alçı bolup jürügen bir ullu teke da bolgandı. Jauun kelse, buz jausa, sürüu da, jaş kesi da, tekeni sakalını tübüne kısılıp, jibimey, ariu saklanıuçu edile.
Ögüz ölgen kün da bir ullu tayak jauun kelgendi, köznü kökge açdırmagandı. Jaş da, sürüu da tekeni sakal tübüne jıyılgandıla. Teke da ayak üsünde kalkıu etedi.
Kara kuş, kökde aylana kelip, jauurun kalaknı kayda aşarga bilmey, terekge uşatıp, tekeni bir müyüzüne konngandı.
Teke, müyüzüme juk kondu dep sezmey, biyagınlay kalkıp tebiregendi. Kuş da, jutlanıp, jauurunnu etin jırtırga jaraşhandı. Sürüuçü juklay da tüş köre, koyla da jatıp ışnır ete, jauun tohtasa dep, saklagandıla.
Bir zamanda sürüuçü uyanadı da, jauun tohtaymıdı eken dep, başın tekeni sakal tübünden çıgarıp, kökge karaydı. Kuş da, jaşdan elgenip, kökge uçadı. Jauurun da, müyüzden uçhalap, jaşnı közüne tüşedi.
Jaş, jauurun kalak tüşgenin esgermey, közüne kirçik tüşgennge uşatıp, közün uuadı. Aurup injitmese da, ingirge deri jilyaganlay aylanadı jaşnı közü. İngirde üyge kaythanında: "Anam, közüme çöp tüşgendi da, bir kesek jilyaydı", - dep, jaş anasına közün körgüztedi.
Anası da, jaşını közüne karap: "Çöp tüşüp turadı", - dep, jaşını közünden jauurun kalaknı alıp, arlak taşlagandı.
Jılla öte, künle kete, jauurunnu üsü ullu tala bolgandı. Ne ariu jer edi, tüz bolup, şo bılayda el bolup bir jaşar edi dep, adamlanı közleri karagandı.
Jıllanı bir jılında alayga el ornalgandı. Suuları, otunları, aşları bolup, el keçeden künnge jaşnagandı, baylıgı allına urgandı.
Amma, ne kelsin, bir kün ertten bla adamla kobup karasala - elde üyleni eşikleri, terezeleri tersine-tersine aylanıp tura. Elni artında taula, sırtla elni al janına köçüp süele. Elni al janında tiyiuçü kün elni artından tiyip kele. El jıyılıp, ne aytırga bilmey, seyir-tamaşa boladıla. Ahırında, kartla, sagış etip, elni tersine burulganı jer tepgenden bolgannga sanagandıla. Alay a el tersine ekinçi, üçünçü künlede da buruladı. Sora halk, seyirsinip:
- Bu bizni keçe sayın elibizni biteu eşiklerin, terezelerin tersine aylandırıp turgan ne zat bolganın, saklap, bilirge kerekbiz, - dep, barı da sagayadıla. Jangız bir eri kişi kalmay, çıgıp, bir keçe elni tögeregin saklaydıla. Ala da marap turganlay, keçe arasında bir ullu tülkü kelip, jauurun kalaknı topurakdan tışına karagan jütüçügünden tarthandı da, el kımıldagandı.
Sora bıla, közleri bla körüp, el ertten sayın nek tersine burulganın angılaydıla. Hata tülküden çıkganın bilgenley, açıulu adamla anı araga algandıla. Kim kazık bla, kim kürek bla sermep, ala tülkünü el kıyırda soylandırgandıla. Biteu el basınıp, tülkünü örge aylanngan janın soygandıla, ol birsi janın soyarga ua ol kadar adam ne küreşsele da, tülkünü bir janından başha janına buralmagandıla. Jartı terini ua üyge alıp kelip, üleşsele, biteu elni er kişisine börk kıyırla çıkgandı.
Töşekde turgan bir jarlı katınnı ua kesin da, jaşçıgın da kişi san etmegendi.
Uzaymay, ayaklanıp, jangız iynegin kıstay, urçuk da iyire, katın bir ertten bla elni kıyırına çıkgandı. Alayda ölgen tülkünü eslep, ol kolunda urçugu bla anı sansız arı-beri burgandı. Sabiyge börkge jarar edi dep, tülkünü el soyalmagan janın kesi soüp, teri jartını alıp kelip, jaşçıgını başına önçelegendi. Önçelegenlikge, sau elge jartısı börk kayır çıkgan tülkünü terisini bir jartısından jangı tuugan sabiyine börk kıyır çıkmagandı. Ol katın: "Sau el biteu kiyinngenigizde, meni jaşıma börk kıyırlık koymagansız", - dep, saulay elge kölkaldı bolgandı.
- Da ne eteyik, sau elge jartısın alganbız, seni jaşınga da tüz jartısın koyganbız, - dep, el da anı auuzun tıygandı.
Endi aladan, başı Mingi tauda buz jalay turganlay, kuyrugu bla Beştauda çibin korugan ögüzmü ulludu, gakkısı Mingi tau tengli bolgan kuşmu ulludu, sau sürüu da, sürüuçü da sakal tübüne jıyılıp turgan tekemi ulludu, jauurun kalak közüne çöpça körünngen sürüuçümü ulludu, jauurunnu kemireme dep, elni arı-beri burgan, terisini jartısı da biteu elge börk kıyır çıkgan tülkümü ulludu, saulay el buralmagan tülkünü urçuk sabı bla arı-beri burgan katınmı ulludu, ogese terini jartısı börk çıkmagan jangı tuugan jaşçıkmı ulludu?
Siz barıgız akıllıla, ahşıla, bıladan kaysı ullu, kaysı gitçe bolganın ayırıgız dep kelgenbiz, - dep, sözün boşadı Örüzmek. Emegenleni biri:
- Ol uzunlugu Beştaudan Mingi tauga jetgen buga ulludu, - degendi.
- Ugay, kuş ulludu, - degendi ekinçisi.
- Kuşnu müyüzüne kondurup turgan teke igi da ullu boladı! - degendi üçünçüsü.
Törtünçüsü:
- Jauurun kalak közünde çöpçükça körünngen sürüuçü ulludu, - degendi.
Beşinçisi:
- Biteu el bir janından bir janına auduralmagan tülkü ulludu, - degendi.
Altınçısı:
- Tülkünü arı-beri audurgan katındı ullu, - degendi.
Jetinçisi:
- Tülkünü terisini jartısı börk kıyır çıkmagan jangı tuugan jaşçık ulludu, - degendi.
Andan arı emegenle: "Men aythan tüzdü!" - dep biri, "Ugay, men aythan tüzdü!" - dep başhası, teren daulaşha kirgendile. Örüzmek da: "Çot tapdı", - dep, jaşçıkga köz kıshandı.
Jaşçıkga da jan kirgendi.
Ahırında emegenle, söz bla ortaların ayıralmay, jagalaşa, tüplü-başlı bola tebiregendile. Ala alay bir birlerine bolganlarında, Örüzmek jaşçıknı aladı da, kutuladı da ketedi.
KOYaNLANI ERİNLERİ JIRIK NEK BOLGANDILA?
- Duniyanı başında bizni korkutmagan, biz korkmagan bir zat jokdu. Bıllay bir injilip, korkup jaşagandan ese, jaşamay kalgan köp da igidi. Andan ese, keligiz, barıbız da bir jerge jıyılayık da, başıbıznı bir ullu kölge atayık da, kırılayık, - dep onoulaşhandıla koyanla.
Aythanlarıça, köl jagaga jıyılgandıla, bir safha tizilgendile.
Algı burun tamata koyannga çıngarga tüşgendi çöp. Çıngarga tebiregenley, kamişleni içinden bir maka "bak" dep, kölge çıngagandı.
Koyan, elgenip:
- Tohtagız, alanla, bizden korkgan da bardı! - degendi.
- Kayda, kayda? - dep, koyanla ullu kölnü jagasına basınsala, kamişleni içinden makala, "bak-bak" dey da, suuga taşaya başlagandıla. Koyanla barısı da anı kesleri közleri bla körgendile. Ol künden sora koyanla:
- Bizni orunubuzga makala başların suuga atdıla. Biz boş jangılganbız, duniyada bizden korkganla da bar köreme. Başnı suuga athannı sagınmayık! - degendile.
Ol kün koyanla asırı bek kuuanngandan, asırı bek külgenden, erinleri, jarılıp-jarılıp, jırıkla bolgandıla, deydile.
NE KÜÇLÜDÜ?
Ögüz bara bardı da, buzga jıgıldı.
- Ey, buz, ne küçlüse!
- Küçlü bolsam, kesimi künngemi eritirigen?
- Ay, kün, ne küçlüse!
- Küçlü bolsam, buluthamı kirlik edim?
- Ay, bulut, ne küçlüse!
- Küçlü bolsam edi, jauunmu jaudurur edim?
- Ay, jauun, ne küçlüse!
- Küçlü bolsam edi, kırdıknı çıgarlıkmı edim?
- Ay, kırdık, ne küçlüse!
- Küçlü bolsam edi, başmıdı kozulu koylaga
Otlatırıkmı edim?
- Ay, kozulu koy, ne küçlü eding!
- Küçlü bolsam edi, kozumu konakgamı
Kesdirlik edim?
- Ay, konak, ne küçlüse!
- Küçlü bolsam edi, kamiçimi çıçhannga
Aşatmaz edim.
- Ay, çıçhan, ne küçlüse!
- Küçlü bolsam edi, kesimi kiştikge da
Aldırmaz edim.
- Ay, kiştik, ne küçlüse!
- Ayhay da, küçlüme.
Azıu tişlime,
Sütdü, etdi aşauum,
Adamla bla jaşauum.
Kull jastıkdı jatıuum,
Çıgarama tatıuun.
EKEU BARA EDİLE...
Ekeu bara edile bir keçe, lahor ete,
Janlarından bir it çıkdı, hap-hup ete.
Tiyre itle jıyıldıla it tauuşha,
Barı birden atıldıla eki jaşha.
Biri, korkup, uzalgand jerge - taşha,
Biri aytdı: "Koy, nögerim, taşnı taşlay,
Taşnı körse, çamlanadı, süymeydi,
İt jıyını taşdan korka bilmeydi".
Taşnı koüp, akırtın-akırtın barganlay,
Çaçıldıla, taşnı jerge salganlay.
TURAEM TÜZ...
Turaem tüz taunu tübünde, töben talada,
Tal terekni tübünde, törtgül taşha tıyanıp.
Tebiredi tüz tau töppeleden
Töp-tögerek taş töngerep.
Tübüne tüşerge tebirese,
Toguz tonguz tauga tartıp, tırnaklap.
Tebiredim töbenngiden tartıp törtüsün,
Töngeretip, töben talada tal terekni tübünde
Törtgül taşha terilerin takdım.
Terileni Tatarkol ulu teli Taulan
Törtgül taşnı töppesinden tüşürdü.
Terileden Tatlıhan Temirkannga ton tikdirdi.
Tonnu tüymeleri temirdendile,
Tüymelege Tatlıhan tükennge tümen töledi
("Bap-bap, bappahan", nazmula, jırla, jomakla. Hacilanı Tanzilya jıyışdırgandı. Nalçik, 2001)
Ana tilin süygenni,
Har zamanda kölü tok,
Anatilni süymegenni,
''ANAM'' derge erkinligi cok.
|
| |
| |
