Ulluga namıs etmegen ullaymaydı

http://www.smikbr.ru/2012/zaman/04/21.pdf 

Bir Col elibizde sözü, işi bla da belgili ahlubuznu üyüne konakga barama. Anı Cete kelgen eki Caşı bar edi. Men üyür tamata bla uşak ete başlaganımlay, abadanı sözge koşuldu, kiçisi aña katık boldu. Ahlum, menden uyalıp, uşaknı başha

Canına bururga küreşdi. Alay etgende da, «eki Cigit», kişige al bermey, daulaşdıla. Ataları bılaydı dep aythanlay, auuzuna çabıp, Cañız bir sözün Cutmadıla. Ser Caşlaga tıñılay ketdim da, igi atanı aman Caşları bolganlarına tüşündüm. Boluşur amal bilmedim.

CüzCıllık aksakal Özdenlanı İshak bla bir Colda uşak etgenibizde, anı bılay aythanı esimden bir zamanda ketmeydi: «Meni Caşauumda kiçi kesinden tamataga Cuuap etgenden, anı auuzuna çaphandan kıyın bir zat da körünmegendi. Sizden

men tileyme, Caşlarım, kızlarım, tamata adam bla söleşgen zamanda, anı auuzuna çapmagız, kölügüzge uşamagan söz aytsa okuna, Cuuap etiuçü bolmagız…».

Bayam, taululanı ahşı törelerin, adetlerin tölüden-tölüge allay ogurlu aksakalla ötdüre kelgen bolur edile. Ala nasıp Calanda namıs, adep Cürügen Cerde bollugun bilgendile. Anı üçün edi taululanı ahşıları tuuganlarına, tuuduklarına

sıynı, adep-kılıknı amanat ete ketgenleri duniyadan.

Bügün da köple ol törege kertiçidile. Ölsele da, ol zamanda ökünmezça boladıla. Anı alaylıgına seyir eterça da tüyüldü. Atanı, ananı, Caşnı, kıznı bir birlerin añılauları, bir birlerin sıylauları, bagalı körüuleri adam ulunu Caşauunda

bek ullu niet baylıkdı desek, bayam, aña kişi tersdi dep aytallık bolmaz. Allay üyürde haua da tazadı, aş da tatlıdı, çırak da Carıkdı, Calanñaç da Cokdu, karın da tokdu, Cürek da ırahatdı. Adam ulu andan ullu ahşılıknı da hazna

izlemeydi. Allay üyürlege suklanırga, alaga ıspas eterge, alanı sıylarga kerekdi. Ala saulay elni, halknı altın haznasıdıla.

Allay nasıp kişige da boş kelip kala bolmaz. Alay aña itiniulük har kimde da bolsa bek igi edi. Alay bir-birle ua kesi nasıplarını başın az zatnı üsü bla kesleri kesedile. Allayla ullu işle gitçe işleden başlanñanların unuthan etedile. Söz üçün, Caş üyür Cete kelgen keziude ata ne ana adep-kılıkga üyretiu işni bir bek kerekli Cerinde sansız etsele, meni

akılıma köre, artda anı tüzetirge üyürnü kolundan kelmey kalırga bollukdu. Balasın süymegen hazna ata-ana bolmaz. Alay süygenni da süygen biledi. Birle kerti da süe biledile, birle ua keslerin süygença körgüztedile. Ma ol zamanda başlanadı aman

kılık. Sabiy bek gitçeley okuna ata-ananı Cüregini tereninde ne bolganın alamat usta sezedi. Aytılgan söz bla Cürekni tereninde niet birge kelişmegenin sezgen tamatalaga alga işekli boladı, artdan-artha ua iynanmay başlaydı. Anı üsüne da

üyürde taulu adep-kılıknı Coruklarına buzukluk etile başlasa ua, çınttı ariu kılıkdan kol Cuu. Bılayda üyürde bir birge es tapdırıunu, bir birni kölün ala biliunü üyretiu işde maganasın ençi çertirge tiyişlidi. Ata-ananı, egeçni,

karındaşnı nasiyhat sözleri, kaygırıuları üyürnü ullusuna, gitçesine da allay bir niet küç, karıu, es, akıl beredile, köp türlü kıyın işni artık bek kıynalmay tamamlayalırça.

Kölü igini Colunda çırmaula az boladıla, allay adamda kir nietge, amanlıkga orun da hazna kalmaydı. Anı sebepli bir birni añılaunu, bir birge es tapdırıunu biteu Camauat Caşaunu ogurluluknu Coluna salıuda da maganası ulludu. Bılayda ol zatnı bıllay ülgü bla añılatırga bollukdu. Karañı üyge fonar bla kirseñ, anı Carıthan etese. Tüz niet da, çırak kibik, Carıtadı adamnı duniyasın, biteu Caşauun, işin. Alay koluna çırak alıp karañı Cürekleni Carıtırga köpleni kollarından kelmeydi.

Bügünlükde, adamlıknı orunun malközlük biylegen keziude adam ulunu ömürlede Cıyışdırgan niet haznasın ayak tüp eterge

küreşgenle ua az tüyüldüle. Ol a ekonomika kıtlıkdan, politika tuthuçsuzlukdan da korkuuludu Camauat Caşauga.

Bıllay keziude üyürleni tuthuçlukları, adep-kılıkları Camauat Caşaunu ışanñılı murdorudula.

Oramlada Caş adamlanı bir birlerini keslerin bılhımsız Cürütgenlerine karasañ, ol murdor buzula başlagan sunasa.

Artıkda Caş adamlanı Colda köküreklerin kerip Cürütgenlerine seyir etese. Ala, közüñe Cütü karap, kölüme uşamagan bir söz aytçı, men saña körgüztürme kim bolganımı, degença alay aylanadıla. Bu abadan adam duniya Carıgın menden

alga körgendi, ol maña ayıp etse, namısım tüşer dep korkmaydıla, üyürleni keslerinde da ata- ananı bla balalanı arasında da ol halmı bolur, ogese Caş adamla üyürde adepli bolup, oramda «Cigitle» bolurgamı itinedile. Anı aythanım, Caş adamnı üyüne barıp, seni Caşıñ bıllay hıli etgendi degenñe, kol tiymey kalsa da, uruş - tüyüşden hazna kutulsun.

Alaydı da, biz başhalanı Cartılıkların körebiz, kesibizni ullu kemçilikleribizni aythan bolsa ua, anı duşmanña sanaybız. Andandı Caş tölünü bla abadanlanı arasında baylamlıknı ogurlu çir-çiklerini ösmey, uualıp kalıuları. Ol alay bolgan kadarda, namıs, adep da artına kete barırga korkuudu. Cuuuk, teñ, ahlu da andan hıysap eterge, kesi üyübüzde, konşulada

da Caş tölü üçün Cuuaplılıknı birden añılarga borçlubuz.

TEMMOLANI Muhadin.