." İşni bacarırğa kolundan kelmegen adam karıvsuz sıltavla
bla,bolmağan çurumla bla baş alırğa küreşse aytıladı.
Ertde zamanlada bir kelinçik iynek sava bilmegendi. Bir colda üyde
har kimni birer guzaba işleri bolub, iynek savar adam tabılmağandı
da,kelinçikge :
"Ay marca, kelin, iynekni bir tart,biz cetişmeybiz!"-degendile
kayınları.
Kelinçik çelek alıb çıkğandı, dığalas etib küreşgendi iynek bla. Alay a
alğın tırmaşa turğanı sebebli,bacaralmağandı,iynekge da tilin aldıralmağandı.
İynek ayağı bla sermegendi, çelegi avğandı, süt adırğısı tögülgendi. Arbazda da
duppur-çungur cerleri bolğandıla da,ne ese da ol da kelinçikni kölüne
cetmegendi. Kelinçik bla iynekni kavğaların esleb,kaysı ese da cetgendi da, ne
bolğandı deb sorğandı. "Arbaz kıngır bolğandı da,iynek savalmayma!"-degendi
kelinçik. Söz andan cayılıb ketgendi.
2.
"Tavuk bağuş kazdı da kesi boynuna bıçak çığardı
Tavukla bir colda arbazda cer-cerni çuçhuy aylannngan zamanda, bir tavuk
çuçhuy barıb cerden bir eski tot bıçaknı çığarğandı. İyesi anı eslegendi da
ırıslağandı: "Bıçak çıksa,kayğı çığadı,kayğı tavuknu kesi başına
bolsun!"-deb,ol bıçak bla ol tavuknu kesin kesgendi.Aytıv andan
kalğandı,devçandile.
3.
"Kabağa barğan -men,hapar aythan-sen!
" Karaçayda birevlen hacilikge Kabağa barıb kaythandı. Hapar
sorurğa,hoşkeldige millet kelib,tögeregine basınngandıla. Cangı haci colovçulukda
ne körgenin.ne eşitgenin aytıb hapar casay başlağandı. Ol hapar ayta tebregeni
sayın birevlen,ömüründe da Kaba taba atlamağan adam,haman hacini avuzuna çabıb,
sözün bölüb, ol alay edi, bu bılay edi deb, başhaladan eşitgenin aytırğa
kalğandı,haciden ese köb söleşib,hapar aytırğa koymağandı.Haci töze turğandı
da, bolmağanında:
Comakda alay hapar aytıladı: eşek iyesini iynekge aşnı igisin teceb, bavda
cılığa cıyıb, sılab-sıypab, ariv karağanın eslegendi da, meni da müyüzlerim
bolsala,mennge da alay köl aşab , alay can avrutub kararık bolur edile deb
kölüne kelgendi. Salıb gürbecige barğandı da: -Iy, marca,manga bir müyüzle sal
da iynekge bir uşat!-deb kadalğandı temirçige. "Sen iynekge uşar
üçün,kulaklarıng gitçerek bolurğa kerekdile,ansı müyüzsüz iynekle da
boladıla!"-deb,temirçi kağıb alıb eşekni kulağın kesib sirelgendi.
Suykun adam atdı. Ol itin gitçelikden birgesine aylandırıb üretgendi.
Artda va,ullu it bolğanında,Suykunsuz da barmağan ceri,kirmegen ceri
kalmay,haman aylanıb turuvçu bolğandı. Suykunnu iti deb,anı har kim da
tanığandıla. Aylanıvçuluğun a caratmağandıla.
9.
"Begevülça süelib
" Örge süelib,sir katıb turğannga aytıladı.
Burun zamanda hanlanı begevülleri bolğandı. Savbitgen caşla.
Kollarında savutları-sabaları.Hannı katında,eki canında süelib,sir katıb
turğandıla,hannga hıyanat bolmazça. Ala hannı salavulları bolğandıla.
Kalay ese da unutub,aş bermey köb koyub olturub,ol maskeni bek aç
etgendile. Sora bışlak sığıb,çığarıb cılı huppegiden mazallı it tegeneni
tolturğandıla. Maske ,ol aç bolub turğanı bla,mıllık athandı da, ol suv zatdan
toyğanı bla kalğanın da angılayalğan bolmaz, hayda iç ,hayda iç,aşhınçığın
buzğandı da koyğandı. Carlı canıvarçık alay bla ölgendi.Aytıv andan kalğandı,devçendile.
Alay ayta çaçılğandıla."Halpama!Halpama sanga!Ullu halpama sanga!"degen
sözle va unutulmay,aytıla,esde kalğandıla. "Sakla!"da alanı
sinonimleridi. "Zukku çibin sanga!" degen da bir sinonimleridi.
Taş kalarğa usta birevlen Ullu Karaçayda birevlennge bir bölek zamannga
huna işlerge caraşhandı. Ol ustalık ete,iş iyesi da boluşluk ete,işleb
başlağandıla.İşley turğanlaylarına, bir taşla oyulub tüşe tebregendile usta
bolğan canında. Ustağa taş tiyedi deb korkub,üy iyesi: -Uy,kaç,taş tiyedi!-deb
kıçırğandı.
-Ho-ho,kelmege koy! Taş taşha tiygenlikge ne bollukdu!Sen anı üçün
kayğırma!-degendi usta.
Aytıvnu başha variantı da cürüydü: "Taş kayağa tiygenlikge,kayağa ne
istem!"
15.
" Meni açıvdan carğan Dyatdini burnudu!
" Mennge bek açıv oldu degen mağanada aytıladı.
Dyatdi deb birevlen cukcaratmaz bolğandı. Har zatha birer çurum
tabıb,cuknu caratmağandı. Em aman işi va - har nege ullu tokmak burnun çüyürüvçü
bolğandı. Andan bezib,kaysı ese da aythandı: "Ne da ne edi da,meni açıvdan
carğan Dyatdini burnudu!"
COLOVÇULUK ADEB CORUKLADAN --
Tübegeninge,katı bla ,tuvrası bla ozğanınga tıyınşlısıça salam ber,salam
bergenni salamın al. Salamlaşmay söleşib başlarğa tıyınşlı tüldü.
--Kolunda kuru çelegi bolğan ozub barğannı colun keserge
caramaydı,ol adet tüldü.
--Kolunda avur cüğü bla neda sabiy bla barğan tişirıvnu
eslese,erkişi anı cüğün, kelirge unasa va, sabiyin alıb,barır cerine deri
cetdirib,kesini coluna alay keterge duruslu.
--Ozub barğan erkişi tişirıvnu,kartnı neda sabiyni otun cara
neda bir avur işni ete turğanın eslese, kaytıb anga boluşurğa borçdu,coluna
andan sora keterge kerekdi.Eslemegença etib ketgen adebsizlikdi.
--Transportda kızla sıngar keslerinden tamada tişirıvğa neda koynunda
sabiyi bolğan tişirıvğa orun koyadıla.Erkişige (çırtda cukdan tutub da ayak
üsünde turalmağan ongsuz kart bla ava turğan avruğandan özgege)orun koyarğa
kerek tüldüle.Transportda orun koyuv borç erkişilededi,tab atası,kayın atası
ese da.
--Uzakğa barğan avtobuslada,poyezdlede,samolötda bolmasa,
transportda cuklay , cukusuray barğa ayıbdı.