GOÇİYA
GOÇİYA
İñur suunu başı tar özende ornalgan, Gürcüge aylanñan al eşiklerine. Karaçayga açılgan art eşiklerine, küz ayladan başha közüude kürt kiritle atılıb kalıuçu ebze elni ullu üydegilerinden ekisini caşları Zurab Dadiani bla Goçiya Capriani tiyrede em çıraylı kıznı süygendile. Cüregi uşathannı tışına çıgarırga taulu kıznı adeti tüldü, ol da allay zat aytalmagandı, Caşla da birça aşhı caşla bolgandıla da, kaysına erge çıksa da, muratından keñde kalmazın tanıganı sebebli, birin-birinden ayırıb, birin saylab koyalmay, ekisin da tüñültmey turgandı.
Zurab künleni bir kününde kız bla Goçiyanı ençi uşak ete turganların körüb kalgandı. Katlarına bargandı. Aranı ayırıb koyayık? deb kölüne kelgendi da caşnı bir canına çakırgandı. Kız da arbazına kaythandı.
Kız tişirıunu, elni tuurasına çıgarıb, andan arı deri canşagıña tıyganıñ uşagıulumudu?? - deb ilinñendi.
Kız bla ençi sözüm bar edi. Anı onouu saña cetib kalay kaldı?? - deb dürgenirek cuuab kaytargandı Goçiya da.
Ol taulu kızdı, biyçe kibik bireudü. Kesi da Dadianlaga kelinlikdi? deb, işi bitib boşagança söleşgendi Zurab.
Anı kelin eterge muratlıla dagıda bardıla. Dadianlanı caşladan kem tüldüle. Kıznı cüz tiler, bir alır, anı üçün ullu carsıma? - degendi Goçiya.
Ekisi taulada bir sokmakda tübemezlik bolgandıla.
- Endi, - degendi Zurab, - elni, camagatnı köz tuurasında horazlaça cırtışmayık da, elden arlakga canlayık. Taşa kaya tübü bizge tabılır. Erkişi kesin alayda tanıtır.
Goçiya ogay demegendi.
Caşla, canlarına kümüş tokmaklı tapançaları, kamaları tagılıb, taulu kişini kaygılı coluna har zamanda da hazırlanıb turgança kiyinib bolgandıla. Tüzlükge deb, birgelerine teñlerinden eki caş alıb, özenni örge tayanñandıla. Törtüsü da, çıñıl kayanı tübü bla tizilib atlab barganlay, Goçiya Zurabnı tapançaga uzalgança eslegendi. Urub koyarga başladı deb, seskekli bolub, tartıb kamasın çıgarıb, caşnı bıgınından tıgıb koygandı.
Goçiya andan sora, eline, camagatına körünmey, kiyikle sokmagın ızlauçu bolub, talaynı keçinñendi. Alay bla uzak baralmazın añılaganında, elge caraşıb kalalmazın da bilgeninde. Kaçhınçılaga konakbay-konuş boluuçu, cunçuuluga tıbır cılıuundan ülüş etiuçü, demenñili çomart honşulaga - Karaçayga auub keterge allanñandı.
Alay a kız bla sözün bitdirmegenley, ketib kalalmagandı. Bir auuz aytır sözüm bar edi, erinmesin da bir iñirde biyagı cerge çıksın deb, cuuukladan, teñlerinden tileb, kızga aytdırgandı. Kız, aşham bola, arbaz kıyırga çıkgandı,
"Elimde menñe caşau kalmadı. Cür, bılaydan keteyik. Barır cerim hazırdı",- deb tilegendi Goçiya, süygen kızın da birgesine alıb keterge umutlu bolub. Kız unamagandı.
"Elde teñiñi öltürüb, bu palahnı başıña aldıñ. Seni katış kaçhınçı bolub, başha curtlada kalay aylanayım?" - deb suuuk cuuab etgendi. Goçiya kıznı cüregi ezillikdi deb muratlı edi, cuuabın eşitgeninde ua sanlarına suuuk urgandı.
"Seni amaltın kesimça bireunü kanına boyalganma. Süymekligim teli etdi, ne kıçırık, ne sıyıt eteyim? Ters boldum. Başımı kayadan atıb ketalmayma. Mında ua keçinmeklik kalmagandı. Canı sau adam caşaudan umutçudu, sensiz caşau maña karañı bollukdu. Kel birgeme, Karaçayga keteyik", - deb börkün alıb tilegendi taulu caş. Alay a kıznı cüregi erimegendi, cuuab da kaytarmay, tıñılab koygandı.
"Seni amaltın kalganma bu kıyınlıklaga, uahtı bazmanına minib turama. Bıllay künümde katılık etme. Allından oguna ogay deseñ, men bu künlege ceterik tül edim", - degendi biyagı
Goçiya.
"Elge caraşsañ, aytırsa alay. Busagatda ua seni bla kaçhınçı bolub, curt auuşdura aylannallık tülme", - deb ahır sözün eşitdirgendi kız.
Zauallı Goçiya, elni camagatına kauga, bölek adamga cılau, sarnau salıb, kesin uzak colouçulukga kurab, sauutun-sabasın caraşdırıb, auuşla taba aylanñandı.
Kiyikleni collarına, canıuarlanı sokmaklarına caraşıb, taudan augandı. Ullu Kam özenni başına aylanıb, enişge tüşüb kelgenley, kaya ernine cuuukda, cagalaşıb, oynay turgan bu curtlada az tübeuçü, bolcar sarı salam türsünlü eki kolan barsnı eslegendi. Taş canına bugub, bauurlanıb, ışanña alıb maragandı. Canıuarla oynay kelib, kayanı ernine cuuuklaşhanlay, kaualın candırgandı. Uzun şkoknu, burnundan çıkgan tütün çaçılıb boşarga, karasa, biyagında kaya ernindegi mazallı kşptekleden biri da cok. Ok tiygeni bla, ekisi da kayadan kuülub ketgendile, deb kelgendi Goçiyanı kölüne.
Tau curtlada - bu cerlede allay haznaga - tauruhlada aytılıuçu, çegetle başı tikli, kayalı özenleni iesi kolan barslaga bek az uuçu coluguuçandı. Kolan barsnı terisiça allay ömür baylıkga kimle tübegen bolurla, kaydam, Goçiyaga ua ekisi tüşüb kalgandıla. Kaya tübüne enñendi, eki barsnı da terilerin soygandı. Költürüb, alıb keter ceri cok, ?caşar cerime ornalsam, kelirme da koratırma? deb, aşhı onou etib, terileni kayaga cayıb ketgendi. Eki künden, Karaçayga tüşüb, camagatnı tamadalarına tübegendi.
- Cunçuululaga kuru da konuş boluuçu
camagatha kesimi konakga coralab keleme. Kaçhınçıma, cañızma, cagım cokdu. Köresiz, abzırab kelgenme. Hurmetli camagatnı etek ışıgın menden kızganmagız - elge adam etigiz, - deb tilegendi.
Ol bargan künle karaçay camagatha da cunçuulu, kaygılı bir zaman bolgandıla. İncikdegi Kasay ulu kara Kasay-biy bla dauur çıgıb turgan bir közüu. Zalim honşunu, cuk üzerge umut etib, kauga başlarga hazırlana aylanñan haparı kelgendi. Anı adeti alay bolgandı - söz kozgab, taulu camagatdan ne bolsa da bir macal zat üzüb, andan sora dagıda bölek zamanña kaygını tohtata turgandı. Goçiyagaca-magatnı kerti adamı boluruna ant etdirgendile, tayak tübünden ötdürgendile. Ol a kesini curtundaça, tukum ayırırga umut etgendi.
- Ogay, bizni curtda adamla barı teñdile, bizni camagat kul cekmegen, erkinligi bolgan camagatdı, sen da barı teñlikde caşa, - degendile törede tamadala.
Alay bla onounu tındırgandıla da, kara Kasayga alımga, casakga ne zat uzatayık degen kaygını teşerge kirgendile.
Aıı razı eterça cuk tabalmay kıynalganların körgeninde, tauda koygan terileri Goçiyanı esine tüşgendile.
Kablan terile bersek bolmazmı? - deb sorgandı camagatnı cañı kişisi.
Bolured, Alay a bu curtlada köb coluguuçu zat tüldü, kaydan tabayık? - degendile kişile. İncikdegi biyni otou tübüne cayılıb turmaganların biledile, ol sebebden cut biy kuuanıb oguna koyarıkdı, alay a kayda allay hazna?
- Eki allay teri bla kutulallık esek, tabarma, - degendi Goçiya. Camagat tamadala allay nasıb çıgıb kalganına ullu kuuanñandıla. Cañı elçi al künlerinden oguna curtunu kaygısın teşerge sebeb bolganı bla camagatdaşlarını barın da kuuandırgandı.
Boluşurga eki nöger da berib, Goçiyanı bars terilerine aşırgandıla. Keltirib, cıyılıb, tazalab caraşdırgandıla, pırh-çırh etib, ürke turgan atlaga cükleb, İncikdegi celmauuzga iygendile. Goçiya öltürgen eki barsnı terileri talu camagatnı bir azabından kuthargandıla. Kasay ulu kara Kasaynı cutlugun bir kerege söñdürgendile.
Kolu çemer Goçiya temir ustalıkga caraşhandı. "Kesim etalmasam da, tuuduklarım taulada kablan atarlay kaualla işleuçü ustala bolur esele ua" deb, ol ustalıknı kolga aşhı innet bla algandı.
?Bir athanı bla taulada eki kablannı öltürgen caşnı? atı Üç özenñe ogay, Koban-arı, beri canlaga da cayılgandı - ol zamanlada em cigitge marauçula, taulaga tırnaklab, örleb aylanıuçu uuçula sanalgandıla.
Bölek cıldan İncikde Kasay ulu kara Kasayga da kara kauga tüşgendi - kesinden da zalim kimle esele da birle bla ilinişib kalgandı: ömürleden beri duniya alaydı - ne zalimme deb turgan da kesinden da zalimge colukmay kalmagandı, duniyanı boylarıkma, duniyanı cutarıkma deb turgannı boylagan, anı da cuthan bir tabı-lıb bargandı. Kasayga da tabılgandı allay bir. Kasay ulu kara Kasay, duşmanın oñlarga küçü cetalmazın körgeninde, boluşluk tileb, Ebzede eski şohuna Capriyan-biyge keleçile çabdırgandı.
Capriyani altmış atlı kuragandı. ?Cıyır-maşar atlıga başçıla etib, Ebzeden eki caşımı aşırama. Üçünçü cıyırmaga başçıga Karaçayda üçünçü caşımı Goçiyanı salsınla. Caşladan da, atlıladan da kişi çarpımazına sak bolurga küreşigiz? deb aytdırgandı kart Capriyani.
Kaugalaşhan biyle araların Kül-tübünde (busagatdagı Kardonikni allı künbetle) ayırgandıla. Eki asker da kagışmaganlay, soguşmaganlay, ızlarına, har kim kesi curtuna aylañandı. Goçiya, cıyırmaga başçı bolub, boluşlukga çıkgan künlerinde, sanı-süegi bla, çırayı-sıfatı bla, sözü-tabışlıgı bla, cigerligi, tiriligi bla Kasaylanı adamlanı közlerine ilinñendi. Bizni camagatda alay tüldü ansı, macal akıllı, cigit adamnı keslerine tarta biliu oñlu halklada adetdi. Kasayları da Goçiyaga artıkzıs bölgendile, iynak bolgandıla. Kara Kasaynı karnaşı Tausoltan, caşlanı sıyına etilgen ullu toyda egeçi Marcanña:
- Ne da et, bu caşnı mında tıy, degendi.
Ariu kıznı iynak karamı Goçiyanı horlagandı. Goçiya İncikde Kasay-kızı biyçe Marcan bla üydegi kuragandı. Biraznı anda caşay turgandı.
Alay a oñsuzluk kününde, karıusuz, tabsız zamanında, kaçhınçılıkda tıbır ışıgın andan kızganmagan taulu camagatnı unutalmagandı- Karaçayga kaytırga tüşgendi. Küöu bolub, kayınlarında caşaganı da auur tiygendi.
Koban özenni barın keslerine cersinib turgan Kasayları küöuge Marcasın-ayagın (cerni eski atıdı, bir atı Taşköpürnü ogarı canında kulak ?Taulu caşagan taladı)? bergendile. Goçiya alaylaga burun urub körgendi da, uzaksınñandı, caratmagandı.
? Tabsız cerdi, alayda caşau kurayallık tülme, ? degendi.
Kasayları dagıda çomartlık etgendile: zorluk bla karaçay camagatdan küçleb turgan cerlerinden Marcanı, Sılla-artın, Keli-kolnu, Küzlük-orunlanı, Tohtamişleni, İndiş-ayagına deri bergendile. Küçleb turganlıkga ua, tolu ielik etalmagan cerlerin küöuden kızganmagandıla.
Erkin cerlege ie bolgan Goçiya Küzlük-orunlaga urunmagandı, alayın koygandı. Caraklı deb bir cerin da, keñ cüregini açıklıgı bla, ermen kaçhınçılaga Aybazlaga bergendi ? kesi kaçhıkçılıkdan ötgen kişi allaylanı inciuün biledi. (İstoriyadan spravka: Goçiyalanı tukum revolüsiyaga deri Marcada 308 desyatina biçenlik, 975 desyatina da caylık cer tuthandıla).
Goçiyanı üç caşı ? Mahamet, Karaş, Kaysın ? Goçiyaları tukum bolub başlagandıla. Üç kızını biri Sılpagarlanı, ekinçisi Batdılanı, üçünçüsü Golalanı tiyrelerinde birer atauulnu anaları bolgandıla deydile.
Avtor HIGHLANDER
Kaynak: http://www.elbrusoid.org |
| Kategori: Kültür | Ekleyen: Assı (19-09-12)
|
| Görüntüleme: 1027
| Etiketler:
| Rating: 0.0/0 |
|
