Cıllağa boysunmağan cırla

Seyir adam bla tübeşiv, bayam, kimni da esinde kala bolur. Allay tanışıvla bla bayıklandıradıla caşavuñu, iç duniyañı da.

Köp bolmay Elbrusoidde Karaçayda, Malkarda da atı aytılğan, cırla cazğan, nazmuçu Özdenlanı Safar bla coluğuv bolğandı. Arı kelgenle ol kün zamanların anda aşırğanlarına açıv etmegendile derigim keledi.

1980 cıllada har tavlu üyde eşitile edile «Cankozla», «Alğış», «Karayma da…», «Osuyat» degen em başha cırla.

Ol zamanda, bayam, hazna sağış da ete bolmaz edile alanı avtoru ua kimdi dep. Men da köz allıma keltirallık tüyül edim ol ariv makamlı, mağanalı sözleri bolğan cırlanı avtoru alaşa, uyalçak, iymençek caşdı dep.

Kertidi, anı cır aytıvunda bir türlü kereksiz omaklık, koşaklık bolmağanı seziledi. Alay tuvra Özdenlanı caşlarını caşavu sport bla baylamlıdı, kesi da trenerdi deb a turmağanma. Tübeşivde Safarnı üsünden allay şartla açılğanı köplege cañılık edi.

Anı üsünden tolurak aythanda va, ol Karaçayda tuvğanlıkğa, 80-çi cılladan beri Tırnıavuzda caşap, sabiyle bla işleydi. Nazmula, cırla cazğanın koyalmaydı. «Koyalmaydı» degenimi mağanası, Safar, koluna gitara alıp, halk allına çığıp cırlağannı er kişige tiyişli işge sanamaydı.

- Ol kıztekelikdi. Allah a, koymay, meni kuru arı türtüp turadı. Kesim gitçe adamçık bolğanlıkğa, cazğan a köp eteme, - deydi Özden ulu.

Sora ol har sahnağa çığıp, cırlarğa küreşgenñe «cırçı» degenlerin tüzge sanamaydı.

Anı oyumuna köre, kerti cırçıla Meçilanı Kyazim, Semenlanı İsmayıl, Kuliylanı Kaysındıla. Babalanı İbrahimni, Zumakullannı Tanzilyanı, Mokalanı Mağometni çığarmalarına da ol biyik bağa biçedi.

Nença kere tüşünüp barabız «Cır Karaçayda etilir da, Malkarda eşitilir» degen  söznü kertiligine. Eki respublikada da birça atları aytılğan Özdenlanı caşları – Safar bla Albert – sahnağa colların bizde başlağandıla. Mında cırların televideniyada, radioda cazdırıp, ala alğınñı kassetalada ellege cayılıp, har üyde bağalı konak bolup turğandıla.

Safar caşavunda allay boluşluk etgen adamlanı - Kuliylanı Kaysınnı,Beppaylanı Mutalipni, kompozitor Cettelanı Mustafirni, başhalanı da ullu hurmet bla sağınadı. Mutalip Özden ulunu Kaysın bla tanışdırıp, ol a, şuöhu Lev Oşaninñe söleşip, Moskvadağı Gorkiy atlı Literatura institutha okurğa barğanın da aythandı ol.

- Malkarda birinçi bard cırla Canataylanı İsmayıldan başlanñandıla. Kalay alamat aytıvçu edi ol alanı. Nek ese da, anı atın da terk–terk sağınmaysız, -dep, Özden ulu anı da kemçilikge sanağandı.

Sport bla küreşgen caş nazmuçulukğa kalay kelgendi, derge da bollukbuz. Ol kesi bildirgennge köre, ana tiline süymekligi ulludan. Sabiyi bla birde orusça söleşse, kesi kesine ayıp etip, öz tiline kaytadı.

Cette ulu köp caş cırçığa boluşa kelgendi. Ol zamanda televideniyada işlegen, Safarnı studiyağa çakırıp, aña köl etdirgenin da aythandı nazmuçu: - Erttenlikge deri cırla!- dese, men a seyirge kalıvçu edim.

Bu işni sıltavun da añılatayık. Karaçay - Çerkes Stavropol kraynı sanına kirgeni sebepli, alanı keslerini televideniyaları bolup, öz tillerinde berivle hazırlarğa oñları bolmağandı.

Bizde va studiyada konaklağa alada bolmağan oñnu tapdırğanları karaçaylılağa bolmağança savğa edi.

Gitaranı soğarğa da ol askerde kulluk etgen zamanında üyrenñendi. Safarnı sezimin kozğağan da eki adam bolğandıla. Askerde anı gitarağa üyretgen bizni kıralda ertteden caşağan kıtaylı bla Moskvadağı Yaroslavskiy vokzalda cırlap süyelgen caş.

Bayam, caşavunda ala bla da ol boş tübemegendi… Tübeşivge kelgenle, sözsüz, Özden ulunu cırların da saklağandıla. Ol, koluna gitaranı alğanında, bir kesek buyukğança edi. Andan bolur edi, közlükleni kiyip, alay başlağanı da. Aña tıñılağanla ullu zavukluk alğanların, cırlarını sözlerine sansız kalmağan caş tölü bla anı arasında uşak carık, ışanñılı halda barğanın sezgen bard, közlüklerin keterip, andan arı alay beriledi cırğa.

«Cankozlanı» ayta turup, anı beti türlenñenin sezeme. Soruvla berirge keziv cetgende, anı sıltavun sorama. Avtor aythanña köre, ol anı caşavu bla baylamlıdı. Bir elli birgesine okuğan kızçıknı süygendi. Caş aña cankozla cıyıp bergeninde, ol alanı tögüp ketgendi… Safarnı cıl sanı altmışha cuvuklaşhandı. Ol sabiy sezim anı cüregin bügün da alay kozğağanın, ol anı üsünden aythanı Özden ulunu iç duniyasını, adamlık kaçını üsünden haparlaydı.

Safarnı ertteden tanığanla anı üsünden oyumların aythanda, Elbrusoid ozğan cıllanı esgergen plönkalanı da körgüztgendi.

Konak ol zamanda iymene olturğandı. Söz biyağı aña bla cırğa berilgende va, ol, başha türlü adam bolup, kesi da bu tübeşivden ırazılık taphanı eslendi.

Ahırında anı kurağan Ksanalanı Fatima bir kuvançlı hapar da bildirgendi. Cuvuk zamanda Moskvada Özdenlanı Safarnı «Es» degen kitabı çığarıkdı.

Arı anı nazmuları, cırları da kirgendile. Bu ahşı iş a Bidcilanı Mussanı hayırından bolğanın da bildirgendile tübeşivde.

SARAKKULANI Asiyat.